Dinî Başa Çıkma: Bir Ölçek Geliştirme Çalışması

Dinî başa çıkma, bireyin yaşadığı durumlarla baş etme sürecinde dinî inanç, ibadet ve uygulamalara başvurmasıdır. Son yıllarda Türkiye’de bireylerin dinî başa çıkma stratejileri konusunda yapılan çalışmaların sayısı artmaktadır. Genellikle tarama yöntemleriyle gerçekleştirilen bu çalışmalarda yurtdışında geliştirilerek Türkiye’ye uyarlanan ölçekler kullanılmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’nin dinî kültürel yapısına uygun; farklı cinsiyet, yaş, yerleşim yeri, eğitim ve dindarlık düzeyindeki kişileri kapsayan bir dinî başa çıkma ölçeği geliştirmek amaçlanmaktadır. Bu kapsamda öncelikle yakın çevredeki kişilerle yapılan mülakatlardan da yararlanarak konuyla ilgili bir kavram havuzu oluşturulmuştur. Daha sonra bu kavram havuzundan hareketle 76 maddelik taslak ölçek hazırlanmıştır. Ölçeğin kapsam geçerliğinin sağlanması amacıyla altı uzmanın görüşüne başvurulmuştur. Uzman görüşleri doğrultusunda iki özelliği birden ölçen 3 madde ikiye ayrılmış, 7 madde ölçekten çıkarılmış ve iki madde de ölçeğe eklenmiştir. Bunun yanında 2 dilbilgisi, iki de ölçme ve değerlendirme uzmanının görüşleri alınarak ölçek revize edilmiştir. Sonuçta 4’ü olumlu dinî başa çıkma, 4’ü olumsuz dinî başa çıkma boyutunun altında yer alan 8 faktörlü 74 maddelik bir ölçek elde edilmiştir. 5’li Likert tipi olarak hazırlanan ölçek anlaşılabilirlik ve süre açısından kontrol için on kişilik bir örneklem grubuna uygulanmıştır. İfadelerin anlaşılır olduğu ve ortalama 5 dakikada ölçeğin tamamlandığı tespit edildikten sonra etik kurula başvurulmuştur. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulu Başkanlığının 11/03/2022 tarih, 03 sayılı toplantı ve 2022/110 sayılı kararı ile onaylanan taslak ölçeğin ilk uygulaması 2022 yılının Nisan ve Mayıs aylarında gerçekleştirilmiştir. 373 katılımcı tarafından uygun şekilde doldurulan ölçeğin KMO ve Barlett’s Testinin sonuçlarının anlamlı olduğu görülmüş ve açımlayıcı faktör analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda ayırt edicilik düzeyi 0,40’ın altında kalan ve birden fazla faktöre, birbirine yakın oranda yük veren 38 madde ölçekten çıkarılmıştır. 6 faktör altında toplanan 36 maddenin faktör yapısının doğrulanması amacıyla ölçek 257 kişiden oluşan farklı bir örnekleme tekrar uygulanmıştır. Ölçeğin doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarının da açımlayıcı faktör analiziyle uyumlu olduğu görülmüştür. Sonuç olarak tüm alt boyutlarda yüksek düzeyde güvenirliğe sahip; olumlu ve olumsuz iki boyutlu, altı faktörden oluşan; geçerli, güvenilir ve kuramsal temeli güçlü bir dinî başa çıkma ölçeği elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Din Psikolojisi, Dinî Başa çıkma, Ölçek Geliştirme, Olumlu Dinî Başa Çıkma, Olumsuz Dinî Başa Çıkma

Religious Coping: A Scale Development Study

Religious coping refers to an individual's turning to religious beliefs, worship, and practices while overcoming situations. Recently, the number of studies on the religious coping strategies of individuals has increased in Turkey. These studies, which are generally conducted with the literature review method, utilise scales developed in foreign countries and adapted to Turkey. This study aims to develop a religious coping scale that conforms with Turkey's religious and cultural structure for people of different sexes, ages, places, educational levels, and piety. For this purpose, a pool of concepts was created by also benefitting from interviews carried out with the participation of people in the close circle first. Afterwards, a draft scale of 76 items was formed based on this pool of concepts. Six experts' opinions were taken to ensure the scale's content validity. Considering the experts' opinions, three items measuring two features at once were divided into two, seven items were excluded from the scale, and two items were added to the scale. Additionally, the scale was revised according to the opinions of two grammar experts and two measurement and evaluation experts. Finally, an eight-factor and 74-item scale, in which items are grouped under four positive religious coping dimensions and four negative religious coping dimensions, was obtained. Designed as a 5-point Likert type, the scale was conducted with a sample group of ten to test its comprehensibility and duration. After identifying that the expressions are comprehensible and the scale is completed in five minutes, the Ethics Commission application was made. Approved with the 2022/110 numbered decision of the Ethics Committee on Scientific Research in Social Sciences and Humanities of Necmettin Erbakan University taken at the 11/03/2022 dated and 03 numbered meeting, the draft scale was first conducted in April and May 2022. The scale was filled in by 373 participants appropriately; it was seen that KMO and Bartlett's Test results were significant, and exploratory factor analysis was made. The analysis resulted in the exclusion of 38 items that gave a similar load ratio to more than one factor and whose distinctiveness level was below 0.40. The scale was conducted again with another sample group of 257 participants to validate the factor structure of the 36 items grouped under six factors. It was seen that the confirmatory factor analysis results of the scale complied with the exploratory factor analysis results. As a result, a religious coping scale, which has high-level reliability for all sub-dimensions; has two dimensions as positive and negative; comprises six factors; is valid and reliable, and has a solid theoretical basis, has been designed.

Keywords:

Psychology of Religion, Religious Coping, Scale Development, Positive Religious Coping, Negative Religi-ous Coping,

PDF

___

Abanoz, Süleyman. “Türkiye’de Yapılan ‘Dinî Başa Çıkma’ Konulu Araştırmalar Hakkında Bir Değerlendirme”. Eskiyeni 40 (Mart 2020), 407-429. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.673386
Abu-Raiya, Hisam vd. “A Psychological Measure of Islamic Religiousness: Development and Evidence of Reliability and Validity”. International Journal for the Psychology of Religion 18/4 (2008), 291–315. https://doi.org/10.1080/10508610802229270
Abu-Raiya, Hisam – Pargament, Kenneth I. “Religious Coping among Diverse: Commonalities and Divergences”. Psychology of Religion and Spirituality 7/1 (2015), 24–33. https://doi.org/10.1037/a0037652
Altunışık, Remzi vd. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı. Sakarya: Sakarya Kitabevi, 3. Basım, 2004.
Ano, Gene G. – Vasconcelles, Erin B. “Religious Coping and Psychological Adjustment to Stress: A Meta-analysis”. Journal of Clinical Psychology 61 (2005), 461–480. https://doi.org/10.1002/jclp.20049
Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak Dinî Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncı-lık, 2012.
Baş, Türker. Anket Nasıl Hazırlanır Uygulanır Değerlendirilir. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 4. Basım, 2006.
Büyüköztürk, Şener. “Faktör Analizi: Temel Kavramlar ve Ölçek Geliştirmede Kullanımı”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 32/32 (2002), 470-483.
Cohen, Ronald J. – Swerdlik, Mark E. Psychologıcal Testıng And Assessment An Introduction to Tests and Measurement. New York: McGraw Hill Higher Education, 2010.
Çayır, Celal – Arpacı, Mücahit. “Üniversite Öğrencilerinin Dini Başaçıkma Tutumları Üzerine Bir Araştırma (Dicle Üniversitesi Örneği)”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2011), 205-246.
Çokluk, Ömer vd. Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 6. Basım, 2021.
Dawson, Catherine. Araştırma Yöntemlerine Giriş Araştırma Projesi Yürüten Tüm Araştırmacılar İçin Pratik Bir Kılavuz. çev. Aylin Soysal. çev. ed. Asım Arı. 72-90. Konya: Eğitim Yayınevi, 2015.
Doğan, Mebrure. Sabır Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. çev. Fuat Aydın. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2011.
Ekşi, Halil. Başaçıkma, Dinî Başaçıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
Erkuş, Adnan. Psikolojide Ölçme ve Ölçek Geliştirme Temel Kavramlar ve İşlemler. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2012.
Field, Andy. Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. London: Sage Publication, 4. Basım, 2009.
George, Darren – Mallery, Paul. IBM SPSS Statistics 26 Step by Step: a Simple Guide and Reference. New York: Routledge, 16. Basım, 2019. https://doi.org/10.4324/9780429056765-3
Hair, Joseph F. vd. Multivariate Data Analysis. Essex: Pearson Education Limited, 7. Basım, 2009.
Ho, Robert. Handbook of Univariate and Multivariate Data Analysis with IBM SPSS. Boca Raton: CRC Press, 2014.
Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. Basım, 2010.
Karadavut, Tuğba. “Doğrulayıcı Faktör Analizi”. Jamovi ile Kolay İstatistik. ed. Asiye Şengül Av-şar. 147-170. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 10. Basım, 2010.
Kula, Mustafa Naci. Bedensel Engellilik ve Dini Başa Çıkma. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2005.
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. haz. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 26. Basım, 2012.
Lazarus, Richard S. Psychological Stress and the Coping Process. New York: McGraw-Hill, 1996.
Memiş, Hacer. Dinsel Başaçıkma Faaliyetleri Ölçeğinin Güvenilirlik ve Geçerlik Çalışması. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
Meyers, Lawrence S. vd. Applied Multivarite Research Design and Interpretation. New York: Sage Publications, 3. Basım, 2016.
Özdamar, Kazım. Eğitim, Sağlık ve Davranış Bilimlerinde Ölçek ve Test Geliştirme Yapısal Eşitlik Model-lemesi IBM SPSS, IBM AMOS ve MINITAB Uygulamalı. Eskişehir: Nisan Kitabevi, 2016.
Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice. New York: The Guilford Press, 1997. https://doi.org/10.1080/10999183.1998.10767098
Pargament, Kenneth I. – Abu-Raiya, Hisam. “A Decade of Research on the Psychology of Religion and Coping: Things We Assumed and Lessons We Learned”. Psyke and Logos 28 (2007), 742-766. https://doi.org/10.7146/pl.v28i2.8398
Pargament, Kenneth I. vd. “God Help Me: (I): Religious Coping Efforts as Predictors of the Outcomes to Significant Negative Life Events”. American Journal of Community Psychology 18/6 (1990), 793-824.
Pargament, Kenneth I. vd. “Religion and The Problem-Solving Process: Three Styles of Co-ping”. Journal for the Scientific Study of Religion 27 (1988), 90-104. https://doi.org/10.2307/1387404
Şengül Avşar, Asiye. “Merkezî Eğilim ve Değişkenlik Ölçüleri”. Sosyal Bilimlerde İstatistik: Excel ve SPSP Uygulamaları. ed. Fatih Orçan 53-82. Ankara: Anı Yayıncılık, 2022.
Şengül Avşar, Asiye. “Açımlayıcı Faktör Analizi ve Güvenirlik Analizi”. Jaomovi ile Kolay İstatis-tik. ed. Asiye Şengül Avşar. 121-146. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
Tarakeshwar, Nalini vd. “Initial Development of a Measure of Religious Coping Among Hin-dus”. Journal of Community Psychology 31/6 (2003), 607-628. https://doi.org/10.1002/jcop.10071
Vural, Muhammet Enes. “Açımlayıcı ve Doğrulayıcı Faktör Analizi: Din Bilimleri Alanından Örnek Analizlerle”. Din Bilimlerinde Nicel Yöntem. ed. Ali Ayten. 138-170. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
Yakut, Selahattin – Yakut, İdris. “Yakut Ahlâkî Zekâ Ölçeği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14/76 (Şubat 2021), 836-842.