Önceki Ümmetlerin İbadetleri Hakkında Kur’an Kıssalarındaki Bilgiler Kapsamında “İslam Beş Şey Üzerine Bina Edildi” Hadisi Hakkında Bir Değerlendirme

Kur’an-ı Kerim’de oldukça fazla yer tutan kıssalarda, daha sonraki dönemlerde insanların örnek alabilecekleri ve her çağda yaşanması muhtemel olaylar arasından Rahmanın tercih ettiği örnek olaylar anlatıldığı gibi, önceki kavimlerin ibadet, muamelat, ahlak vb. durumları hakkında da bilgi verilir. Öte yandan, bir hadis-i şerifte de temel sorumluluklardan olan şehadet, namaz, oruç, hac ve zekat sayılarak İslam’ın “beş şey” üzerine bina edildiği belirtilmiştir. İyi incelendiğinde hadiste sıralanan şeylerin, aslında önceki ümmetlere de tebliğ edilen esaslar olduğu görülür. Kıssalarda, ibadetlerle ilgili bu açıklamalardan; hadis-i şerifteki “beş şey” olarak sıralanan ve dini özünü oluşturan bu esasların, aslında tüm çağlarda insanlığa tebliğ edilen emir ve nehiylerin ortak esaslar olduğunu göstermektedir. Kıssa ayetlerinde ibadetlerle ilgili zikredilenlerin yardımıyla beş esası ifade eden hadisin, sadece Hz. Muhammed ümmetini kapsayıp kapsamadığı, ya da bu hadiste ifade edilen ve beş şey üzerine bina edildiği beyan edilen “İslam” kelimesinin, dolayısıyla “hak din” kavramının başlangıç zamanının doğru tespit edilmesi bu makalenin amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’an-ı Kerim, Kıssalar, İbadetlerin Tarihi, Hadis-i Şerif

PDF

___

Bozkurt, Nebi, "Makam-ı İbrahim", DİA, TDV Yay., Ankara 2003, c. XXVII.
Buharî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII, Kahire, ts.
Canan, İbrahim, Kütüb-i Sitte Muhtasarı ve Şerhi, 18 Cilt, 1992, Ankara.
Cassâs, Ebu Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkâmu’l-Kur’an, Beyrut, H.1405, 5 cilt.
Döndüren, Şamil İslam Ansiklopedisi,“Namaz” maddesi.
Ebu Davud, Süleyman b. el- Eş’âs, es-Sünen(Sünen-u Ebî Dâvûd), I-V, Suriye, 1969.
Esed, Muhammed, Kur’an Mesajı, Meâl- Tefsîr, (Terc: Cahit Koytak, Ahmet Ertürk), İstanbul, 1999.
Havva, Said, El-Esas fi’t-Tefsir, (Çev: Beşir Eryarsoy, 16 cilt, İstanbul, 7/239.;
Humusî, Muhammed Hasan, Kur’an-ı Kerîm,Tefsîr ve Beyân ma’a Esbâbu’n- Nüzûl Ma’a Fehâris Kâmile li’l- Mevâdı’ ve’l- Elfâz, Beyrut-Dımeşk, Ts.
Heyet, (Ali Özek, Hayreddin Karaman, Ali Turgut, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadreddin Gümüş), Kur’an-ı Ke-rim ve Türkçe Açıklamalı Meali, S.Arabistan, 1992.
HEYET, (Mustafa El- Hınn, Mustafa el- Buğa, Ali el-Şerbecî). El- Fıkhu’l- Menhecî alâ Mezhe-bi’l-İmâmi’ş- Şâfi’î, (Terc: Ali Arslan), İstanbul, 1994, 4 cilt.
İbn Kesîr, İsmail b. Ömer b. Kesîr. Muhtasaru Tefsir-i İbn Kesîr,(M. Ali Sâbûnî Tahkiki), İstanbul.
İbn Manzur, Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem, Lisanü’l- Arab, I-XV, Beyrut, 1955,
İbn Cüzey, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ahmed el-Kelbi el-Gırnati, Kitabu’t-Teshil Li ‘Ulumi’t-Tenzil,4 Cilt, ts.
İbnu’l- Arabî, Ebu Bekr Muhammed b. Abdillah, Ahkâmu’l- Kur’an, I-III, Mısır, 1967.
İbnu’l- Cevzî, Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Zâdü’l- Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr, I-IX, Beyrut, H.1404.
İbnu Rüşd,(Hafidu İbn Rüşd) Ebu’l-Velid Muhammed b. Ahmed, Bidayetü’l-Müctehid Ve Niha-yetü’l- Muktesıd, Kahire/İstanbul,1985, 2 cilt.
Karslı, İlyas, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul, 1993
Kâsânî, Alauddin Ebu Bekir b. Mesud. Bedâiu’s-Sanai’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, 7 cilt, Beyrut,1974.
Kayhan, Mustafa, İslam Hukuku Açısından Kur'ân Kıssalarının Kritiği, U.Ü, Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış Yük. Lisans Tezi, 1996, Bursa. …………, Kur'an Kıssalarının İbadat Bağlamında Değerlendirilmesi, Gümüşhane Ün. İlahiyat Fak. Dergisi, 2013/2, c. 2, sayı: 3.
Kiyâ El-Herrâsî, Ebü’l-Hasen Şemsülislâm İmâdüddîn Alî b. Muhammed b. Alî el- Herrâsî et-Taberî(ö.504/1110), Ahkamu’l-Kur’an, 4 cilt, 2004.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed el- Ensârî, El-Câmi’ li Ahkâmi’l- Kur’ân, I-XX, Beyrut, 1965.
Mevdûdî, Ebu’l-A’lâ. Tefhîmu’l-Kur’an, (Terc: Heyet), İstanbul, 1991.
MÜSLİM B. El- Haccâc el-Kuşeyrî, El-Câmiu’s- Sahîh, I-V, Mısır, 1955.
Olgun, Tahiru’l- Mevlevî, Müslümanlıkta İbadet Tarihi, İstanbul, 1963.
Özaydın, Abdulkerim, Hac maddesi, DİA, Ansiklopedisi.
Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr, Muhtâru’s- Sıhah, Kahire, tarihsiz.
Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t - Tefâsîr, İstanbul, ts, 3 cilt, 1979.
Şengül, İdris, Kur’an Kıssaları Üzerine, İzmir 1994.
Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, Câmi’u’l- Beyân ‘an Te’vîli’l- Kur’ân (Tefsîru’t- Ta-berî), I-XXX, Beyrut, h.1405.
Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa, Es- Sünen, I-V, Mısır, tarihsiz.
Toptaş, Mahmut, Şifa Tefsiri, I-VIII, İstanbul,1993.
Yaşaroğlu, M. Kamil, TDV İslam Ansiklopedisi, Namaz maddesi.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, I-IX, İst., 1979.
Yıldırım, Suat, Kur’an-ı Kerim’de Kıssalar, Erzurum A.Ü.İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, Sa-yı:30, Ankara, 1979.
Zühaylî, Vehbe, el- Fıkhu’l- İslâmî ve Edilletühû, (İslam Fıkhı Ansiklopedisi), I-X, ( Terc: Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, Abdurrahim Ural, Y.Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız), İstanbul, 1994.