ŞABAN KÂMÎ’NİN DİVANINDA ÂYET İKTİBASLARI VE TELMİH ÖRNEKLERİ

Klasik edebiyatın oluşumunda ve şekillenmesinde dinî içerikli unsurların önemli bir yeri vardır. Yaratıcı tarafından belirlenmiş evrensel hükümleri içeren İslam dini, divan edebiyatının muhtevasını oluşturan ögelerin başında gelmektedir. Dinî unsurlar içerisinde yer alan âyetler birçok divan şairi tarafından tam veya nakıs bir şekilde edebî sanat adı altında kullanılmıştır. Şairler, Kur’ân-ı Kerîm’den iktibas ve telmih yoluyla istifade etmiş, hem lafzî hem de anlamsal bağlamda beyitlerde bu ıstılaha yer vermiştir. On dokuzuncu yüzyılda teceddüt olarak anlamlandırdığımız bir dönemde yaşayan Şaban Kâmî Efendi, divan sahibi olmanın yanında birçok alanda eserler vermiştir. Bu çalışmamızda şair, hafız, hattat, müderris ve fakih kimliğiyle ön plana çıkan Şaban Kâmî Efendi’nin şiirlerinde Kur’ân-ı Kerîm’den ne şekilde yararlandığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın giriş bölümünde iktibas ve iktibas çeşitleri tanıtılmış ve ardından Şaban Kâmî hakkında bilgi verilmiştir. Akabinde âyetler, şiirde kullanım şekillerine göre tam ve nâkıs iktibas olmak üzere ele alınmıştır. Daha sonra âyetler; sûre isimlerinin verilmesi ile oluşan iktibas, lafzî iktibas, mânen iktibas ve telmih yoluyla iktibas şeklinde dört başlıkta incelenmiştir. Yaptığımız incelemeler sonucu Şaban Kâmî’nin daha çok telmih ve nakıs lafzî iktibastan yararlandığı görülmüştür. Âyetlerin ait olduğu sûreler ve âyet numaraları beyitlerin sonunda verilmiş, sonrasında iktibasların Divan’da kullanımı örneklendirilmiştir. Necm sûresinin 9. âyetinin nakıs lafzî iktibas olarak şair tarafından en çok başvurulan âyet olduğu tespit edilmiştir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla toplamda 37 sûreden 58 âyetin Divan’da iktibas ve telmih olarak yer aldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Kâmî, İktibas, Âyet, Nakıs

PDF

___

ARSLAN, Mustafa Uğurlu (2018). Diyarbakırlı Şaban Kamî Efendi ve Divanı, İstanbul: DBY Yayınları. BEKTAŞ, Ekrem (2011). “Diyarbakırlı Kâmî ve Mevlid’i”, Turkish Studies, Volume 6/1: p.p 755-835. BEYSANOĞLU, Şevket (1957). Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları Cilt 2. Diyarbakır: DTD Neşriyatı. CEYHAN, Semih (2011). Tecelli, DİA, C.40 s.s. 243-245. ÇELİK, Nilüfer (2001). “Fuzuli’nin Türkçe Divanında Geçen Âyetler ve Yorumları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:6, s.s. 132-148. EKİCİ, Hasan (2018). “Hasan Hilmî Edirnevî Divanı ve Divanı’nda Âyet İktibasları”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 35, s.s. 621-644. ERKUL, Rasih (2017). “Birrî Mehmed Dede Divânı'nda Âyetlerden İktibâslar”. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 15, S. 3, s.s. 97-104. GÜNGÖR, Zülfikar (2011). “Gülzâr-ı Ma’nevî’de Âyet İktibasları Üzerine Değerlendirmeler”, İbrahim Tennurî Sempozyumu Kayseri, s.s. 238-247. KELEŞ, Reyhan (2016). Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları, İstanbul: Kitabevi Yayınları. KARAMAN, Hayrettin; ÇAĞIRICI Mustafa; DÖNMEZ İbrahim; GÜMÜŞ, Sadrettin (2003). Kur'an Yolu Tefsiri DİA, C.1, s.s. 166-174. KUZUBAŞ, Muhammet (2003). “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Kur’ân”. Diyanet İlmî Dergi, Yaz, s.s. 101-116. KÜLEKÇİ, Numan (1999). Edebî Sanatlar, II. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları. MERMER, Ahmet (2009). Eski Türk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ Yayınları, MERMUTLU, Sait (2011). “Muhammed Şaban Kâmî-i Âmidî’nin Eserleri”. Şarkiyat İlmî Araştırmalar Dergisi. Sayı: 6, s.s. 75-89. NALÇACIGİL ÇOPUR, Emel (2016). 16. Yüzyıl Mesnevilerinde Âyet ve Hadis İktibasları, Doktora Tezi Selçuk Üniversitesi, Konya. TÖKEL, Dursun Ali (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar. Ankara: Akçağ Yayınları SARAÇ, M.Yekta (2006). İktibas Klâsik Edebiyat Bilgisi- Belâgat, Gökkubbe Yayınları, İstanbul. UZUN, Mustafa İsmet (2000). “İktibas” DİA, C.22, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. UZUN, Mustafa İsmet (2009). “Sidretü’l-Müntehâ” DİA, C.37, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. YAVUZ, Yusuf Şevki (1998). “Adn” DİA, C.1 s.s 390-39. YAZIR, (2014). Elmalılı Hamdi Kuran-ı Kerim ve Meali, Konya: Haktan Yayınevi. YEKBAŞ, Hakan (2010). Divan Şiirinde Kur’ân, İstem, Cilt: 8, Sayı :16, s.s. 199 – 232. YENİTERZİ, Emine (1993). Divan Şiirinde Naʻt. Ankara: TDV Yayınları. YILMAZ, Mehmet (1992). Edebiyatımızda İslamî Kaynaklı Sözler, İstanbul: Enderun Yayınevi.