BASÎRÎ HALİL EFENDİ VE DİVANININ İLK YÜZ MATLAI

Klasik Türk şiiri, kökleri oldukça geçmişe dayanan ve çok geniş bir coğrafyada meydana getirilmiş büyük bir edebiyattır. Genel hatları ve önemli noktaları büyük ölçüde aydınlatılmış olsa da günümüzde hala kayıp/eksik eserler, çalışılmamış şairler/yazarlar ve tartışmalı konular bulunmaktadır. Bu geniş çeşitlilik içerisinde aynı mahlaslı şairlerin de bulunması, tanınmış bir şairle aynı mahlası taşıyan diğer şairlerin gölgede kalmasına ve eserlerin kimin yazdığı konusunda karışıklık çıkmasına yol açmaktadır. Basîrî Halil Efendi (öl. 1768) hakkında yapılan bilimsel çalışmalar çok sınırlı olup divanı üzerine bilimsel bir yayın yapılmamış ve oldukça meşhur olan Alaca Mehmed Basîrî’nin gölgesinde kalmıştır. Musul gibi uzak bir coğrafyada yaşamasının ve görme engelli olmasının da büyük ve meşhur bir şair olmasını engellediği söylenebilir. Bu çalışma ile Basîrî mahlasını kullanan şairlerden biri olan Musullu Âmâ Halil Efendi’nin bilim alemine tanıtılması amacıyla tezkirelerde kendisi hakkında verilen bilgiler derlenmiş ve tartışılmıştır. Mahlas ortaklığından kaynaklanan karışıklık aydınlatılmaya çalışılmıştır. Şairin bilinen tek eserinin tespit edilebilen tek nüshası Millet Yazma Kütüphanesi AE Mnz 55 numarada kayıtlıdır. Eser Basîrî Divanı olarak adlandırılan bu eser yalnızca gazellerden oluşmakta ve 323 şiir içermektedir. Çalışmada yazar ve eseri genel hatları ile tanıtılmış ve şiirlerin genel hatlarını göstermek amacıyla ilk yüz matlası transkripsiyon harflerine aktarılarak araştırmacıların hizmetine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Halil Efendi, Basîrî, Divan, Gazeliyat, Yazma

BASIRI HALIL EFENDI AND ITS FIRST HUNDRED MATLAS (THE FIRST COUPLET OF GHAZEL) OF HIS DIVAN

Classical Turkish poetry is a remarkable literature which date back to very early times and extend to a large area. Although the general lines and important points of Classical Turkish literature are largely illuminated, today there are still missing / incomplete works, unstudied poets/writers and controversial topics. In this wide variety, the presence of the same pseudonyms creates ambiguity as some infamous poets carrying the same pseudonym with well-known poets are shadowed by the famous ones and confusion about who wrote the works actually.Scientific studies on Basiri Halil Efendi are very limited and his Divan is not be a subject of a scientific work. He remains in the shadow of the famous Alaca Mehmed Basîrî. It can be asserted that living in a remote region like Mosul and being visually impaired restrains his becoming a significant and famous poet. This study aims to introduce Halil Efendi of Musul who is one of the poets using pseudonym of Basiri to the academy. Therefore, the information given about him in the tezkires has been compiled and discussed. The only known copy of the only known work of the poet is registered in number A.E. Mnz 55 at Millet Manuscript Library. The manuscript is named as Diwan of Basiri, but it consists of only ghazels and contains 321 poems. In this paper, the diwan and its poet was introduced with general lines and its first hundred matlas (the first couplet of ghazel) in his manuscript was transcripted into Latin letters because of introducing general lines of poems.

Keywords:

Basîrî, Halil Efendi, Divan, Ghazeliyat, Manuscript,

PDF

___

Açıkgöz, Namık (1982). Riyazu'ş-şu'ara Riyazi Mehmed Efendi (Metin-Dizin), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi.
Adıgüzel, Niyazi (2008). Edirneli Ahmet Bâdî'nin "Riyâz-ı Belde-i Edirne" Adlı Eserinin Tezkire Kısmı, Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ahdî Bağdatlı (2018). Gülşen-i Şu'arâ, (Haz. Solmaz, S.), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56733,ahdi-gulsen-i-suarapdf.pdf?0 adresinden alındı
Aksoyak, İsmail Hakkı (2017, 10 25). Basiri Md., Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2523 adresinden alındı
Âlî, & (1994). Künhü'l-ahbâr'ın Tezkire Kısmı, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
Âşık Çelebi (2010). Âşık Çelebi Meşâ'irü'ş-Şu'arâ, (Haz. Filiz Kılıç), İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
Aydıner, Mesut (2017, 12 18). Râgıb Paşa Md. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) (s. 403-406), içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. İslam Ansiklopedisi: http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c34/c340272.pdf adresinden alındı
Basîrî. (1977). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Devirler, İsimler, Eserler, Terimler (TDEA), içinde İstanbul: Dergâh.
Basîrî (2006). Basîrî ve Türkçe Şiirleri, (Haz. Kartal, A.), Ankara: Akçağ.
Beyânî (2008). Tezkiretü'ş-şu'arâ. (Haz. Aysun Sungurhan Eyduran), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Çavuşoğlu, Mehmet (1992). Basîrî md. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) (s. 105-6), içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Erdoğan, Mustafa (2009). Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği, Erdem, 55-81.
Fâ'izî (1997). Kâf-zâde Fâ'izî'in Zübdetü'l-Eş'âr'ı, (Haz. Bekir Kayabaşı), Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Hatîbî (2008). Tezkire-i Şuarâ-yı Bağdâd, (Haz. Metin Akkuş) İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
İçli, Ahmet (2016). Basîrî'nin Yeni Türkçe Şiirleri. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 305-318.
Karagözlü, Volkan (2017, 12 13). BASÎRÎ, Aynî-zâde Abdülganî Basîrî Bey Md. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4045 adresinden alındı
Kâtip Çelebi (2013). Keşfü'z-zünûn. (Haz. Rüştü Balcı) İstanbul: Tarih Vakfı.
Kınalızâde, Hasan Çelebi (2009). Tezkiretü'ş-şu'arâ, (Haz. Aysun Sungurhan Eyduran), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Köksal, Mehmet Fatih (2017, 12 13). Basîrî, Acem, Alaca. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü: http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=385 adresinden alındı
Kurnaz, Cemal (1999). Türkiye-Orta Asya Edebî İlişkileri. Ankara: Akçağ.
Latîfî (1999). Latîfî Tezkiresi, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: Akçağ.
Mehmed Süreyya. (1311). Sicill-i Osmani. İstanbul: Matbaa-i Amire.
Mehmed Tevfik; (2017). Kâfile-i Şu’arâ, (Haz. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz; Müjgân Çakır, Hanife Koncu,), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Sehî (1998). Sehî Bey Tezkiresi Heşt-Behişt, (Haz. Mustafa İsen), Ankara: Akçağ.
Silahdârzâde (2015). Tezkire-i Silâhdâr-zâde Eleştirel Basım, (Haz. Furkan Öztürk), İstanbul: Dün Bugün Yarın.
Şefkat (2006). Şefkat ve Tezkire-i Şu'arası, (Haz. Murat Önder), Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şefkat (2017, 12 18). Tezkîre-i Şu'arâ-yı Şefkat-i Bagdâdî, (Haz. Filiz Kılıç), ekitap.kulturturizm.gov.tr: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,194367/sefkat-tezkiresi-tezkire-i-suara-yi-sefkat-i-bagdadi.html adresinden alındı
Şemseddin Sami. (1316). Kâmusu'l-'alâm (Cilt VI), İstanbul: Mihran.
Tuman, M. N. (2009). Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî'si, (Haz. Harun Gündüz), Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Turan, A. N. (2010, 12 18). Şanlıurfa Md. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA) (s. 336-341), içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA): http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c38/c380195.pdf adresinden alındı