AKSARAYLI DÂNİŞÎ ŞÂBAN BİN MUSTAFA’NIN KIRK HADİS TERCÜMESİ

17. asır Osmanlı âlim, şair ve yazarlarından biri olan Dânişî Şâban bin Mustafa, şuara tezkireleri, eş-Şekā’iku’n-Nu‘mâniyye… zeyilleri gibi biyografik eserlerde hayatına dair bilgi bulunmayan edebî şahsiyetlerden biridir. Onun hakkında kendi eserleriyle hemşerisi Hasan Rızâî’nin Arapça bir kitabından sınırlı bilgi edinilmektedir. Doğum ve vefat yılı bilinmeyen Şâban bin Mustafa, tahminen 16. asır sonları veya 17. asır başlarında Aksaray’da dünyaya gelmiş; ilim tahsilinden sonra kadılık, müftülük gibi bir meslek seçmiştir. Onun, ikisi Hazret-i Ali vecizeleri çevirisi, biri kırk hadis tercümesi olmak üzere üç eseri vardır. Şair, H. 1052/ M. 1643 yılında, Nesrü’l-leâlî adı verilen ve Hz. Ali’ye ait 290 kadar Arapça güzel sözü elifba sırasına göre ihtiva eden derlemedeki 275 vecizeyi birer kıtayla Türkçeye çevirmiştir. Dânişî, 1057/1647 senesinde yine Hz. Ali’ye nisbet edilen yüz sözü birer kıtayla tercüme etmiştir. Onun bilinen ve elde nüshası bulunan son eseri, bir kırk hadis tercümesidir. Mütercim, dinî konulara dair kırk hadisi ezberleyen kişiler için vaad edilen uhrevi mükâfat hakkındaki rivayetlerin tesiriyle 1061/1651’de bu sayıda hadisi Mesâbîh, Meşârık gibi kitaplardan seçmiş; Hz. Peygamber’e dayandırılan o sözlerin her birini önce nesirle Türkçeye tercüme ve kısaca şerh etmiş; son olarak manalarını birer kıtayla nazmen de dile getirmiştir. Bu çalışmada, Dânişî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verildikten sonra anılan nihai tercümesi, Arap harfli tek yazma nüshasına dayanılarak Latin harflerine ve günümüz Türkçesien çevrilerek okuyucuların incelemesine arz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Dânişî, Hasan Rızâî, Nesrü’l-leâlî, kırk hadis, metin neşri

PDF

___

el-Aclûnî İsmâîl bin Muhammed (1418/1997). Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs, I-II, Beyrut.
AKSOY, Hasan (1997). “Fevrî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, Sayı 13-14-15, s. 121-130.
CEYHAN, Âdem (2018). “Aksaraylı Dânişî’nin Nesrü’l-leâlî Tercümesi”, Bir Devr-i Kadim Efendisi- Prof. Dr. Tahir Üzgör’e Armağan, Editörler Üzeyir Aslan, Hakan Taş, Ömer Zülfe, Yayınevi, Ankara, s. 167-247.
CEYHAN, Âdem (2021). “16. Asır Divan Şairlerinden Sirâcî’nin Manzum Hadis Tercümeleri”, Littera Turca, c. 7, Sayı 4, s. 985-1017.
CEYHAN, Âdem (2017). “17. Asırda Yaşamış Aksaraylı Bir Âlim, Şair ve Yazar: Dânişî Şa‘bân bin Mustafa’nın Hayatı, Eserleri ve Hz. Ali’den Yüz Söz Tercümesi”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul, c. 27/1, s. 65-99.
CEYHAN, Âdem (2015). “Şirvanlı Hatiboğlu Habîbullâh’ın Kırk Hadis Tercümesi”, Erdem Dergisi, Sayı 69, s. 53-72.
CEYHAN, Âdem (2006). Türk Edebiyatı’nda Hazret-i Ali Vecizeleri, Öncü Kitap, Ankara. CEYHAN, Âdem (2003). “Usûlî’nin Hadis ve Vecize Tercümeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 2001-2003, cilt XXX, s. 147-188, İstanbul.
ÇAĞRICI, Mustafa (2008). “Sabır”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c. 35, s. 337-339.
Dânişî, Manuscript Volume No. 750H from the Garrett Collection of Arabic Manuscripts in Princeton University Library. (Bu eserin bir kopyası: Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Mikrofilm Arşivi nr. 3273).
ERASLAN, Sibel (2018). “Devlet adamı”, Star gazetesi, 11 Temmuz.
GIYNAŞ, Kamil Ali (2012). “Hilâlî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter, s. 1133-1157.
Hasan Rızâî, Nüzhetü’l-ebrâr el-Muttali’ li Esrâri’l-Gaffâr, Selîmiye- İbrahim Hakkı Konyalı Kütüphanesi, nr. 65.
Hasan Rızâî el-Aksarâyî (2017). Nüzhetü'l-ebrâr el-Muttali‘ Li-Esrâri’l-Ğaffâr, Edisyon Kritik- Çev. Hasan Uçar, Mustafa Şen, Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Kültür Yay. Ankara.
KARAHAN, Abdülkadir (1991). İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis, Ankara. KILIÇ, Hulûsi (2000). “İbşîhî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, c. 21, s. 376-377.
Kilisli Muallim Rif‘at (1926). “Notlar ve Vesîkalar”, Türkiyat Mecmuası, 2. c. s. 401-409.
KÖKSAL, M. Fatih (2016). Yâ Kebîkeç, Mecmualar Arasında, Kesit Yay. İstanbul.
Mes‘ûd bin Ahmed bin Şâdî, Tercemetü’l-leâlî ve Tezkiretü’l-maâlî, Süleymaniye Yazma Eser Ktp. Ayasofya Bölümü nr. 945, vr. 43b-84b.
Mısır Millî Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, I-V, 1987-1992.
ONAY, Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, haz. Cemâl Kurnaz, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara.
ÖKSÜZ, Yılmaz (2016). Okçuzâde Mehmed Şâhî’nin Ahsenü’l-hadîs’i (İnceleme-Metin), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, Sivas.
Sadi (1991). Gülistan, çev. Hikmet İlaydın, MEB Yay. İstanbul.
SEVGİ, Ahmet (1999). “Molla Câmî’nin ‘Erba‘în’i ve Türkçe Manzum Tercümeleri”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Aralık, S. 6, s. 1-145.
SÖYLEMEZ, İdris (2017). Türk-İslam Edebiyatında Manzum Kırk Hadisler. Doktora tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
ŞAFAK, Turgay, AKPINAR, İsa (2020). (haz.), Hz. Ali Sözlerinin Farsça ve Türkçe Manzum Tercümeleri, Tercümetü’l-Le‘âlî ve Tezkiretü’l-Me‘âlî Hoca Mesûd, Tercümetü’l-le‘âlî Rıhletî, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul.
Şehr-i Sülehâ (2022). Aksaray’ın Tarihî- Tasavvufî Şahsiyetleri, editör Mahmut Ulu, Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay.
Şeyhî Mehmed Efendi (2018). Vekâyi‘u’l-fuzalâ, (İnceleme- Tenkitli Metin- Dizin), I-IV, haz. Ramazan Ekinci. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı İstanbul.
ŞEN, Mustafa (2016). “Nüzhetü’l-ebrâr el-Muttali’ li Esrâri’l-Gaffâr Hasan Rızâî el-Aksarayi”, I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet) 27-29 Ekim 2016, s. 606-617.
Şirazi (1992). Hafız Divanı, çev. Abdülbaki Gölpınarlı, M.E.B. Yay. İstanbul.
UÇAR, Hasan (2016). “Hasan Rızâî’nin Nüzhetü’l-ebrâr Adlı Eserinde Aksaray’ın Manevî Şahsiyetleri”, I. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (Tarih, Kültür, Din, Medeniyet) 27-29 Ekim 2016, s. 356-373.
Uşşâkîzâde İbrahim Hasîb Efendi (2017). Zeyl-i Şakâ’ik- Uşşâkîzâde’nin Şakâ’ik Zeyli, (İnceleme- Metin), haz. Ramazan Ekinci, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
YARDIM, Ali (1999). Şihâb’ül-ahbâr Tercümesi, Damla Yayınevi, İstanbul.
YÜCEER, Mustafa (2021). Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatı, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara.