Cümle Ögelerinin Tasniflerindeki Farklılıklar: Yeni Bir Tasnif Yapılabilir Mi?

Söz diziminin ana konusu olan cümle; bir mananın, bir fiile, bir şahısa ve bir zamana/şekile bağlı olarak ve maksada uygun bir şekilde, bir hüküm/yargı halinde ifade edilmesidir. Cümle, bütün örnekleri aynı karşıtlıklar denkleminde ifade eden tek bir yapıya sahiptir. Bu yapı, asıl unsur olan yüklem ve ihtiyaç halinde cümleye eklenebilen yardımcı unsurlardan oluşmaktadır. Cümlenin aktarılma şartları ve cümledeki vurgu sırası düzeni farklı dizilişleri mümkün kılmaktadır. Bu dizilişlerin tahlili ise cümle öğelerinin tasnifi ile yapılmaktadır. Söz dizimini konu alan kitap, makale, tez, vb. çalışmalarda kendisine yer bulan cümle öğelerinin tasnifi hakkında çok sayıda çalışma yapılmıştır. Ancak bununla birlikte, hâlihazırda standart bir tasnif bulunmamaktadır. Tasniflerdeki bu karışıklık/farklılık hem bir terim karmaşasına hem de birbirinden farklı tahlil metotlarına yol açmıştır. Bundan hareketle çalışmada, ilk olarak, cümlenin öğeleri terimi hakkındaki farklı görüşlere yer verilmiştir. İkinci olarak, yapılan cümle öğeleri tasniflerinin detaylı tahlili yapılmıştır. Bu tahlilde tasniflerin benzer ve farklı yönleri üzerinde durulmuştur. Son olarak, yapılan tasniflerin genel bir analizi yapılarak yeni bir tasnif yapmanın mümkün olup olmadığı tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Söz dizimi, cümle, cümlenin öğeleri, terim ve tasnif farklılıkları

Differences in the Classification of Sentence Elements: Can a New Classification be Made?

Keywords:

Söz dizimi, cümle, cümlenin öğeleri, terim ve tasnif farklılıkları,

PDF

___

Akerson, F. E. (2016). Türkçe Örneklerle Dile Genel Bir Bakış. İstanbul. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Akın, C. (2005). “Türkiye Türkçesinde Cümlede Tümleçler” (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akın, C. (2007). Türkiye Türkçesinde Cümlede Tümleçler Üzerine. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 205–220.
Akgül, B. (1967). Edat Tümleçleri. Türk Dili Dergisi, S. 190, s.248-249.
Aktan, B. (2016). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara. Gazi Kitabevi.
Atabay, N., Özel, S. ve Çam, A. (1981). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara. TDK Yayınları.
Ateş, K. (1999). Türk Dili. Ankara. Aktaş Matbaacılık.
Ayrancı, B. (2017). Cümle Problemlerine Dair Bir Alan Yazın Araştırması. Route Educational Social Science Journal, 4(18), 392–417.
Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin Grameri. Ankara. TDK Yayınları.
Beserek, A. (1991). Türkçede Cümle Yapısı. İstanbul. Millî Eğitim Bakanlığı Yaynları.
Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul. Dergâh Yayınları.
Bilgin, M. (2002). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Kültür BakanlığıYay./ 2874, Kültür Eserleri Dizisi/368. Ankara. Başbakanlık Basımevi.
Boz, E. (2018). Türk Dil Bilgisi Terminolojisinde Çok Terimlilik (Çok Adlılık) Sorunu. TEKE, 7(3), 1592–1693.
Bulak, Ş. (2015). Cümle Ögelerinin Tasnifi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (38), 163-175. DOI. 10.21563/sutad.187041.
Cemiloğlu, İ. (1994). Cümle Tahlili Üzerine Bazı Düşünceler. Türk Dili, Temmuz, 511, 29-32.
Delice, H. İ. (2001). Türkçe Sözdizimi. Sivas. Dilek Matbaası.
Demir, C. (2006). Türkçe Dil Bilgisinde Terminoloji Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 54(2006/1), 81-100.
Demir, N. ve Yılmaz, E. (2016). Türk Dili El Kitabı. Ankara. Grafiker Yayınları.
Demir, T. (2013). Türkçe Dilbilgisi. Ankara. Kurmay Yayınları.
Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri. Osmanlı Lehçesi (Tercüme eden: Ali Ulvi Elöve). İstanbul. Maarif Matbaası.
Dinar, T. (2014). Türkiye Türkçesi ve Türkmen Türkçesinde Cümle Dışı Unsur. Journal of Social Sciences/Sosyal Bilimler Dergisi, (33), s.69-86.
Dizdaroğlu, H. (1968). Edat Tümleçleri Üzerine. Türk Dili Dergisi, S. 17, s.579-582.
Dizdaroğlu, H. (1976). Tümce Bilgisi. Ankara. TDK Yayınları.
Ediskun, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi. İstanbul. Remzi Kitabevi.
Eker, S. (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara. Grafiker Yayınları.
Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi: Türkçenin bugünkü ve geçmişteki gelişimleri üzerine gramer denemesi. İstanbul. Cumhuriyet Matbaası.
Erden, A. (1998). Cümlede Yüklemi Tamamlayan Öğeler Üzerine. Türk Dili, 560, 107-115.
Ergin, M. (1977). Türk Dil Bilgisi. İstanbul. Minnetoğlu Yayınları.
Erkul, R. (2007). Cümle Metin Bilgisi. Ankara. Anı Yayıncılık.
Gencan, T. N. (1967). Edat Tümleçleri. Türk Dili Dergisi, S. 192, s.907-911.
Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara. TDK Yayınları.
Gülensoy, T. (2000). Türkçe El Kitabı. Ankara. Akçağ Yayınları.
Güncel Türkçe Sözlük (2022), Ankara. Türk Dil Kurumu, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 25.12.2022).
Güneş, S. (2002). Türk Dili Bilgisi Tarihi Gelişim, Ses, Kelime ve Cümle. İzmir. DEÜ Matbaası.
Hatiboğlu, V. (1972). Türkçenin Sözdizimi. Ankara. TDK Yayınları. (Ankara Üniversitesi Basımevi)
Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara. Engin Yayınevi.
Hengirmen, M. (2006). Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara. Engin Yayınevi.
İmer, K., Kocaman, A., ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
Karaağaç, G. (2017). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul. Kesit Yayınları.
Karahan, L. (2016). Türkçede Söz Dizimi. Ankara. Akçağ Yayınları.
Karaörs, M. (1993). Türkçenin Söz Dizimi ve Cümle Tahlilleri. Kayseri. Erciyes Üniversitesi Yayınları.
Kerimoğlu, C. (2006). Türkçe Dil Bilgisi Öğretiminde Söz Dizimi ile İlgili Kabuller Üzerine II Cümle Öğeleri. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (20), 119–129.
Kerimoğlu, C. (2019). Türkiye Türkolojisinde Cümle Ögeleri ve Teori. Edebiyat Üzerine İncelemeler. Rıza Filizok’a Armağan.
Kerimoğlu, C. (2021). Sorularla Dilbilgisi Yazımı ve Öğretimindeki Tartışmalar Dilbilgisi Yazımı ve Öğretimi. (7. Baskı), Ankara. Pegem Akademi.
Keskin, R. (2003). Türkçe Dil Bilgisi. Konya. Çizgi Kitabevi Yayınları.
Koç, N. (1992). Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul. İnkılâp Kitabevi.
Koç, N. (1996). Yeni Dilbilgisi. İstanbul. İnkılâp Kitabevi.
Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara. TDK Yayınları.
Mehmedoğlu, A. (2006). Türkiye Türkçesinde cümle öğelerine yeni bir bakış. İstanbul. Değişim Yayınları.
Naskali, E. G. (1995). “Türkçe kelimesi– Türkçede hece tipleri- Cümle unsurlarını tayin kıstası- Ek hâlinde zamir olabilir mi?”. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı (22-23 Ekim 1993).
Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2009). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. Ankara. Akademik Kitaplar.
Özmen, M. (1995). Cümlenin Altıncı Öğesi ve Bir Terim Önerisi. Türk Dili, 519, 224-227.
Özmen, M. (2016). Türkçenin Sözdizimi. Adana. Karahan Kitabevi.
Özsoy, S., Balcı, A. ve Turan, Ü. D. (2012). GENEL DİLBİLİM-I. Eskişehir. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Sander, M. S. (1966). Türkçe Dilbilgisi Dersleri: Lise: I, II, III. İstanbul. İnkılâp ve Aka kitabevleri.
Şimşek, R. (1987). Örneklerle Türkçe Sözdizimi. Trabzon. Kuzey Gazetecilik ve Matbaacılık.
Tarikdaroğlu, A. (1994). 1928 Sonrası Türk Dilbilgisi Kitaplarında Terimler Sorunu ve Çözüm Yolları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul. Dergâh Yayınları.
Toparlı, R., Karataş, T. ve Vural, H. (1996). Türk Dili. Sivas. Seyran Yayınları.
Turan, Z. (1999). Cümlenin Yapısı ile İlişkilendirilen “Basit” ve “Birleşik” Kavramları Üzerine. Türklük Bilimi Araştırmaları, S.8: 299-311.
Turan, Z. (1999). Öznenin Cümledeki Kimlik Problemi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, S.13: 73-85.
Turan, Z. (2018). Türk Dilinin Eklerini Sınıflandırmanın Esasları. Türkbilig. 35, 97-110.
Uzun, N. E. (1998). Dilbilgisinin Temel Kavramları-Türkçe Üzerine Tartışmalar. İstanbul. Multilingual Yayınları.
Üstüner, A. (1998). Cümlenin Ögeleri Konusundaki Karışıklıklar. Türk Dili, 553, 18-30.
Üstünova, K. (2002). Dil Yazıları. Ankara. Akçağ Yayınları.
Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul. Multilingual Yayınları.
Yalçın, H. C. (2000). Türkçe Sarf ve Nahiv (haz.: L. Karahan-D. Ergönenç). Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yavuz, K., Yetiş, K. ve Birinci, N. (2003). Üniversite Türk Dili ve Kompozisyon Dersleri. İstanbul. Bayrak Basım/Yayım.
Yavuz, S., ve Gürlek, M. (2012). İlköğretim Ortaöğretim ve Yükseköğretimde Türk Dili Alanındaki Terim Farklılıkları I Ses Bilgisi. Turkish Studies, 3235–3252.
Yılmaz, E. (2014). Temel Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara. Pegem Akademi.
Zülfikar, H. (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara. Türk Dil Kurumu Yayınları.