ERZİNCAN KAZASININ YERLEŞME ÖZELLİKLERİ (XVI-XX YÜZYILLAR ARASI)

Çalışmada Osmanlı Dönemi Erzincan kazasının yerleşim özellikleri irdelendi. Kazadaki şehir (mahalle), köy ve köy altı yerleşimlerin durumları ortaya konuldu ve dönemsel değişimleri tespit edildi. Zaman sınırlılığı açısından uzun bir aralığın esas alınması, yerleşmelerin geçirdiği tarihsel sürecin ortaya konulması açısından önemliydi. Kır iskân birimlerinin isim ve mevkilerinin tespiti, incelemenin en zor tarafını oluşturdu. Mevzi isimlerin belirlenmesi için arazi incelemesi yapıldı ve elde edilen bulgular mukayeseli şekilde değerlendirildi. Yıkıcı depremlerden dolayı dönem dönem yıkılan şehrin mahalleler dışında, köylerin çok büyük bir kısmı, nüfus tutabilme potansiyellerinden ötürü varlıklarını korudukları görüldü.

Anahtar Kelimeler:

Erzincan, şehir, köy, mezra, çiftlik

SETTLING CHARACTERISTICS OF ERZINCAN TOWN (BETWEEN THE CENTURIES XVI-XX)

The settling characteristics of Erzincan town in Ottoman Period are examined in this study. City (quarter), village, and small rural settlements, which are seen as settlements in the town, are analyzed and periodic changes are established. It is important to consider long time periods in terms of the time limitation in the sense of that the changes the settlements have experienced are propounded. The toughest side of the research is to determine the names and sites of the settlements. Terrain study has been made to determine the names of the sites and the findings acquired have been comparatively evaluated. Because of the destructive earthquakes, except for the quarters in the town, most of the villages and small rural settlements are seen to maintain their existence since they can hold population.

Keywords:

Erzincan, city, village, country, farm,

PDF

___

Arşiv ve Kurum Kaynakları  Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İstanbul. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi. Ankara. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi. Ankara. Erzincan Tapu Kadastro İl Müdürlüğü Defter-i Hâkini Defterleri. Erzincan. Kaynaklar ve Araştırma Eserler Abdulkadir Gül-Adem Başıbüyük, Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi (Osmanlı‟dan Cumhuriyet‟e Erzincan Kazası), Konya 2011.
Afif Erzen, Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara 1992.
Ahmet ġimşirgil, Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (Marmara Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1990.
Ali Kemali, Erzincan Tarihi, İstanbul 1931.
Ali Rıza Özdemir, Bir Ana İki Oğul: Göller Köyü, Ankara, 2012.
Ali Tanoğlu, “İskân Coğrafyası”, Türkiyat Mecmuası, c. XI, İstanbul 1954. Ali Tanoğlu, Nüfus ve Yerleşme, İstanbul 1969.
Alpaslan Ceylan, “1988 Yılı Erzincan Yüzey Araştırması”, 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, 2000.
Bahaeddin Yediyıldız, “Osmanlı Toplumu Osmanlı Devleti ve Medeniyet Tarihi”, (edit. E. İhsanoğlu), İslam, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayını, İstanbul 1994.
Bahaeddin Yediyıldız, Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Ankara 1985.
Besim Darkot, “Erzincan”, İA, c.IV, İstanbul 1993.
Bilge Umar, Türkiye‟deki Tarihsel Adlar, İstanbul 1993.
Dündar Aydın, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535–1566), Ankara 1998.
Ebu‟l Fida, Takvimü‟l-Buldan, (neşr. M. Reinaurd de Slane), Paris 1840.
El-Belazuri, Futuhu‟l Buldan, (neşr. Mustafa Fayda), Ankara 1987.
Enver Konukçu, “Tercan Tarihi”, Cumhuriyetin 75. Yılında Tercan, 1998.
Erol Tümertekin –Nazmiye Özgüç, Beşerî Coğrafya, İstanbul 1998.
Evliya Çelebi, Seyahatname,II.,İstanbul 1314.
Kullanılan vesikaların tasnif durumu ve numaraları dipnotlarda gösterilmiştir. Fahrettin Kırzıoğlu, Osmanlılar‟ın Kafkas-Ellerini Fethi (1451–1590), Ankara 1993.
Faruk Sümer, Karakoyunlular I, Ankara 1984.
Halil İnalcık, Osmanlı İmparatorluğu‟nun Ekonomik ve Sosyal Tarih, c.1, İstanbul 2000.
Harun Tuncel, “Mezra Kavramı ve Türkiye‟de Mezralar”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı. 4, Ankara 1996.
Hayrettin Gültekin, Osmanlıca Tapu Terimleri Sözlüğü, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2007.
Henri Metzger, Anatolia II, London 1969.
İbnü‟l Esir, El Kâmil fi‟t-Tarih Tercümesi,(neşr. Beşir Eryarsoy), c.II, İstanbul 1985.
İlber Ortaylı, Tanzimat Sonrası Mahalli İdareler, Ankara 1974.
İsmail Aka, Timur ve Devleti, Ankara 1991.
İsmet Miroğlu, XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı, İstanbul 1975.
İsmet Miroğlu, “Erzincan”, DİA, c.XI, İstanbul 1995.
İsmet Miroğlu, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520–1566), Ankara 19
J.Garstang-O.R.Gurney, The Geografhy of the Hittite Empire, London 1959. Kemal Göde, Eratnalılar(1327–1387), Ankara 1994.
Margaret L. Venzke, “Aleppo‟s Malikâne-Divani System”, JAOS, vol. 106, no.3, (Jul.-Sep., 1986).
Margaret L. Venzke, “Special Use of The Tithe as a Revenue-Raising Measure in The Sixteenth-Century Sancaq of Aleppo”, Journal of the Economical Social History of the Orient, vol. XXIX. Matrakcı Nasuh, Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han,(yayına haz. Hüseyin. G. Yurdaydın), Ankara 1976.
Mehmet Bayartan, “Tarihi Coğrafya Çalışmaları Açısından ġehir ve Osmanlı ġehri”, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, sayı. 13, İstanbul 2005.
Mehmet Genç, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 200 Mehmet Karakuyu, Manisa‟nın Tarihi Coğrafyası, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 205. Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c.II, İstanbul 1993.
Necdet Tunçdilek, Türkiye İskân Coğrafyası Kır İskânı, İstanbul 1967.
Nejat Göyünç, “Diyarbekir Beylerbeyliğinin İlk İdarî Taksimatı”, İÜTD, sayı. 23, İstanbul 1969.
Osman Turan, Selçuklu Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 1999.
Ömer Demirel, Osmanlı Dönemi Sivas Şehri-Makaleler-, Sivas 2006.
Özer Ergenç, “Osmanlı ġehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerinde Bazı Düşünceler”, VIII, Türk Tarih Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, c. II, Ankara 11–15 Ekim 1976.
Reşit Rahmeti Arat, “Köy”, İA, c.VI, İstanbul 1993.
Selçuk Hayli, “Az Bilinen Bir Yerleşme Tipi “Palangalar” ve Erzincan Ovasında Palanga Yerleşmesi Örnekleri”, Türk Coğrafya Dergisi, sayı.58, İstanbul. Strabon, Coğrafya XII,(neşr. Adnan Pekman), İstanbul 1969.
Suraiya Faruqhi, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, Ankara 2006.
Tahsin Özgüç, “Altıntepe Kazıları”, Belleten, XXV Ocak 1961, sayı. 97, Ankara 1961.
Tansel, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih‟in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, Ankara 1985.
Tayyib Gökbilgin, “15 ve 16 Asırlarda Eyâlet-i Rûm”, VD, sayı. 6, İstanbul 19 Urfalı Mateos, Vekayi-Nâmesi (952–1136) ve Papaz Grigor‟un Zeyli (1136– 1162) (çev. Hrant D. Andreasyan), notlar. Edouard DulaurerHalil Yınanç, Ankara 1987.
Ümit, Kılıç, Erzurum Evkâf Defteri 1530-1540, Erzurum 2011.
Vatan Özgül, Dimetoka‟dan Erzincan‟a Bir Alevi Aşiret: Balabanlılar, İstanbul 2005.
Wolf Dieter Hütteroth, “Osmanlı İmparatorluğunun Tarihi Coğrafyası”, Türkler, c.XII, Ankara 2002.
Yakut el Hamavî, Mu‟cemü‟l Buldan, c.I, Beyrut 1990.
Yaşar Yücel, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar II, Ankara 1991.