Emir Kipi Üzerine

Bu çalışmada Türkçe gramerinin tartışmalı konulardan biri olan emir kipi ele alınmıştır. Emir kipinin yapısı ve çekimi noktasında farklı görüşlerin ortaya konulduğu ve bunların çeşitli şekillerde yazılı ve sözlü olarak ifade edildiği bir konuda yapılmış birtakım çalışmalar bulunmaktadır. Konuyla ilgili kaynaklar genelde iki farklı görüş ve anlayışta toplanmışlardır. Bazı dilbilimciler, Türkçenin tarihî kaynaklarını da göz önünde bulundurarak emir çekiminin 1., 2. ve 3. teklik ve çokluk şahıslardan, yani altı şahıstan meydana geldiğini ifade etmişlerdir. Bazıları da 1. teklik ve çokluk şahıs eklerinin istek eki olduğunu belirterek emir çekiminin yalnızca 2. ve 3. teklik ve çokluk şahıslardan, yani dört şahıstan meydana geldiğini, 1. teklik ve çokluk şahıslar için emir çekiminin söz konusu olmadığını/ olamayacağını öne sürmüşlerdir. Bu çalışmada öncelikle emir kavramı üzerinde durulmuş, emir kipinin tarihî dönem içindeki yapı ve çekimi ele alınmıştır. Ayrıca emir kipinin bugünkü tartışmalı kullanımı, istek kipiyle benzer yanı sorgulanmıştır. Sonuçta genel bir değerlendirme yapılarak emir kipiyle ilgili birtakım tespitlerde bulunulmuş ve bazı teklifler öne sürülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

imperative, optative, Turkish

Upon The Imperative

In this article, one of the controversial topics in Turkish grammar, the imperative was handled. There were studies on showing different viewpoints on the structure of the imperative and its inflection, and expressing these differences in various types in both written and oral way in the literature. These studies were searched and were categorized generally under two different viewpoints in the study. Some linguists claimed that the inflection of the imperative comprised of 1., 2. and 3. person singular and plural subjects by referencing historical resources of Turkish. However, the others asserted that the imperative only consisted of 2. and 3. person singular, and 2. and 3. person plural subjects, in other words it *Yrd. Doç. Dr, Erzincan Üniversitesi, Fransızca Eğitimi ABD e-posta:acicek@erzincan.edu.trincluded four inflections by stating that 1. person singular and 1. plural subject’s additions were the optative. Therefore, they did not accept 1. person singular and 1. plural subjects as the imperatives. Firstly, the concept “the imperative” was defined, and then its structures and declension in the historical period were analysed in this study. In addition, the imperative’s controversial usage in today’s’ Turkish grammar were dealt and its similarities with the optative were questioned. Lastly, some suggestions for its usage were developed with a brief discussion about the study findings. In sum, the findings reached from the resources about the inflection of the imperative were presented and some suggestions were developed with deep analyses in order to shed light on the controversial usage of the imperative in Turkish. In addition, the resources were narrowed not to widen the entire text in this study

Keywords:

Imperative, Optative, Turkish,

PDF

___

Abak, A. (1991). Tüm ortaokul ve liseler için dilbilgisi kaynak kitap. Beyan Yayınları: İstanbul.
Alfred M. (1975). Grammaire de la langue Turque théorique et pratique :Fransızca izahlı Türkçe gramer (4. Baskı). Mimeray Ofset Mat.: İstanbul.
Arıkoğlu, E. (2007a). Hakas Türkçesi, (Editör: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Arıkoğlu, E. (2007b). Tuva Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Barutçu Özönder, S. (1999). Türkçede fiil ve fiil çekimi: Türk gramerinin sorunları II. TDK Yayınları: Ankara.
Caferoğlu, A. (1984). Türk dili tarihi II. Enderun Kitabevi: İstanbul.
Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi grameri. TDK Yay.- 752: Ankara.
Çatıkkaş, M. A. (1996). Üniversiteler için uygulamalı Türk dili ve kompozisyon kılavuzu. Alfa basım Yayım:İstanbul
Çögenli, S. (2010). Âyet ve hadîs örnekli Arapça dilbilgisi sarf, (2. Baskı). Bakanlar Medya: İstanbul.
Deny, J.(1941). Türk dili grameri: Osmanlı lehçesi (Çev.: Ali Ulvi Elöve). Maarif Matbaası: İstanbul.
Eckmann, J. (1988). Çağatayca el kitabı (Çev.: G. KARAAĞAÇ). Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul.
Ercilasun, A. B. (1995). Türkçede emir ve istek kipi üzerine: Türk gramerinin sorunları toplantısı, 22-23 EKİM 1993. Türk Dil kurumu Yayınları: Ankara.
Ergin, M. (1993). Edebiyat ve eğitim fakültelerinin Türk dili ve edebiyatı bölümleri için Türk dil bilgisi (21. Baskı). Bayrak Yayınları: İstanbul.
Ediskun, H. (1988). Ses bilgisi-Biçim bilgisi-Cümle bilgisi Türk dil bilgisi. Remzi Kitapevi:İstanbul.
Ergönenç Akbaba, D. (2007). Nogay Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk Lehçeleri Grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Ersoy, F. (2007). Çuvaş Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk Lehçeleri Grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri (Çev. M. AKALIN) TDK: Ankara.
Gülensoy, T. (1995). Türkçe el kitabı (2. Baskı). Bizim Gençlik Yayınları: Kayseri.
Gülsevin, G. (1999). Eski Türkiye Türkçesinde “ İstek kipi” üzerine. TDK-Fransız Anadolu Araştırmaları Enstitüsü, Osmanlı Türkçesi Öncesi, Eski Türkiye Türkçesi Toplantısı: İstanbul.
Gülsevin, G. (2007 ). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. TDK Yay.: Ankara.
Güner Dilek, F. (200). Altay Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Hindoğlu, A. (1834). Grammaire théorique et pratique de la lanque Turke. Libraririe Orientale Prosher Dodey Dupré: Paris.
http://dersimizingilizce.com/ipreratives-ingilizce -emir-cümleleri.html
http://fasiharabic.com/gramer/860
Kara, M. (2007). Türkmen Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Karademir, F. (2012). Türkiye Türkçesinde emir kip(lik)i üzerine. Turkish Studies, 7(2), 2091-2138.
Karamanlıoğlu, A. F. (1994). Kıpçak Türkçesi grameri. TDK Yay.- 579: Ankara
Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H. (2007a). Türkiye Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H. (2007b). Azerbaycan Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Kasapoğlu Çengel, H. (2007). Kırgız Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Kirişçioğlu, F. (2007). Saha Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Koç, N. (1990). Yeni dilbilgisi. İnkılap Kitabevi Yay.: İstanbul.
Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil bilgisi). TDK Yay- 827: Ankara.
Mauger, G. (1955). Cours de langue et de civilisation Françaises I. Librairie Hacette: Paris.
Mauger, G. (1967). Cours de langue et de civilisation Françaises II. Librairie Hacette: Paris.
Öner, M. (2007). Tatar Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Özkan, N. (2007). Gagavuz Türkçesi (Edit. A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Öztürk, R. (2007). Özbek Türkçesi (Edit. A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Pekacar, Ç. (2007). Kumuk Türkçesi (Edit. A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Tamir, F. (2007). Kazak Türkçesi Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Takvul, U. (2007). Karaçay-Malkar Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Tekin, Ş. (1992). Eski Türkçe: Türk Dünyası el kitabı (2. Baskı). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü: Ankara.
Timurtaş, F. K. (1981). Eski Türkiye Türkçesi XV. yüzyıl, gramer-metin sözlük (2. Baskı). Edebiyat Fakültesi Basımevi: İstanbul.
Tomsen, A. J. ve Martinet, A. V. (1971). Pratik İngilizce dilbilgisi (2. Baskı) (Çev.: Z. SAK). İngilizce Öğretimi Yayınları: İstanbul.
Toparlı, R. (2000). Türk dili ve kompozisyon (2. Baskı). Ankara.
Uygur, C. V. (2007). Karakalpak Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Yakıcı, A., Yücel, M., Doğan, M., ve Yelok, V. S. (2008). Üniversiteler için Türk dili ve kompozisyon bilgileri (5. Baskı). Gazi Kitabevi: Ankara.
Yazıcı Ersoy, H. (2007a). Yeni Uygur Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Yazıcı Ersoy, H. (2007b). Başkurt Türkçesi. (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.
Yücel, B. (1995). BâbürDîvânı (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım). TDK Yay.- 81: Ankara.
Yüksel, Z. (2007). Kırım-Tatar Türkçesi (Edit.: A. B. ERCİLASUN: Türk lehçeleri grameri). Akçağ Yayınları: Ankara.