Tarihî Kaynaklara Göre Anadolu Selçuklu Devri Camcılığı

Anadolu’da Antik dönemden itibaren camın varlığı bilinmektedir. Roma ve Bizans devri camları üzerine birçok yayın bulunmasına karşılık; Selçuklu camcılığı hakkındaki bilgilerimiz son derece sınırlıdır. XII.-XIII. yüzyıllara ait Selçuknâmeler, minyatürlü yazmalar ve vakfiyeler gibi tarihî kaynaklarda doğrudan cam üretimine yönelik bilgiler yoktur. Bu kaynaklarda geçen camcılıkla ilgili meslek isimleri ve cam kapların kullanıldığını gösteren dolaylı bilgiler; Anadolu Selçuklu döneminde de camcılığın varlığına işaret etmektedir. Bu açıdan İbn Bibi’nin Selçuknâmesi, Sahip Ata’nın Sivas Gök Medrese vakfiyesi ve Konya İmaret vakfiyesi ilginç ipuçları vermektedir. Ayrıca Kubad-Abad Sarayı kazılarında ele geçen cam tabak üzerindeki kitabede II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in adının geçmesi, Selçuklu sarayı için cam kapların üretildiğini ortaya koyar. Anadolu’da resimlendikleri anlaşılan bazı yazmalardaki minyatürlerde cam kapların yer alması da Selçuklu devrinde bu tür eşyaların üretildiği görüşünü desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Anadolu Selçuklu, cam, Selçuknâme, Kubad-Abad Sarayı

The Glass-Work of the Anatolian Seljukid Period according to Historical Sources

The existence of glass has been known since the Antique period in Anatolia. Although there is so much literature on the glass of Roman and the Byzantine period, our knowledge about that of Seljuk is very limited. There is no direct information on glass production in historical sources such as Selçuknâme, manuscripts and vakfiye of the 12th and 13th century. But the indirect information related to the use of glass objects and profession names concerning glass production that are present in these sources indicates the existence of glass in the period of Anatolian Seljuks. From this point of view, Selçuknâme of İbn Bibi, Sivas Gök Medrese Vakfiye of Sahip Ata and Konya İmaret Vakfiyesi provide interesting clues. Moreover, the name “Gıyaseddin Keyhüsrev II” in the inscription on the glass plate found in Kubad Abad Palace excavations, shows that the glass objects were produced for the Seljuk Palace. Glass objects in some manuscripts on the miniatures found out to be painted in Anatolia support the idea that these objects must have been produced in the Seljuks period.

Keywords:

Anatolian Seljuks, glass, Selçuknâme, Kubad-Abad Palace,

PDF

___

Ahmet Eflâkî (1989), Âriflerin Menkıbeleri, C.I, Çev.: T. Yazıcı, İstanbul.
Arık, Rüçhan (1986), “Kubad-Abad 1984 Yılı Kazı Çalışmaları”, VII.Kazı Sonuçları Toplantısı, (20-24 Mayıs 1985, Ankara), Ankara, s.651-656.
Arık, Rüçhan (1987), “Türk Kültürüne Yönelik Arkeolojik Araştırmalar ve KubadAbad Kız Kalesi Kazısı”, Remzi Oğuz Arık Armağanı, Ankara,s.71-98.
Arık, Rüçhan (1990), “1988 Yılı Kubad-Abad Kazısı”, XI.Kazı Sonuçları Toplantısı, (18-23 Mayıs 1989, Antalya), C.II, Ankara, s.371-382.
Arık, Rüçhan (2000), Kubad Abad: Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul.
Arık, Rüçhan (2002), “Selçuklu Saray ve Köşkleri”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Haz.:D.Kuban, İstanbul: s.251-266.
Bakırer, Ömür (1990), “Anadolu Mimarisinde Pencere Camı Kullanımına Kısa Bir Bakış”, I. Uluslararası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, (26-27 Nisan 1988, İstanbul), İstanbul: s.70-80.
Bakırer, Ömür (2002), “Tuğla, Ahşap ve Cam”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Haz.: D. Kuban, İstanbul: s.291-308.
Bayram, S- Karabacak, A H (1981), “Sahib Ata Fahrü’d-dîn Ali’nin Konya İmaret ve Sivas Gök Medrese Vakfiyeleri”, Vakıflar Dergisi, Sayı:XIII, Ankara: s.31-69.
Bayramoğlu, Fuat (1996), Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri, Ankara.
Brend, B (1991), Islamic Art, Cambridge.
Canav, Üzlifat (1985), Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Cam Eserler Koleksiyonu, İstanbul.
Çiftçi, C (2002), “XIV. Yüzyılda Anadolu’da Uç Beyliklerinin Siyasî ve İktisadî Faaliyetleri”, Türkler, C.7, Ankara: s.393-406.
Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tancî (2004), İbn Battuta Seyahatnamesi, C.II, çev.: A.S. Aykut, İstanbul.
El-Cezerî (2002), El-Câmi’ Beyne’l-İlm ve’l-Amel en-Nâfi’ fî es-Sınaâti’l-Hiyel, Haz.: Sevim Tekeli v.d., Ankara.
Erdemir, Yaşar (2007), İnce Minare Taş ve Ahşap Eserler Müzesi, Konya.
Erginsoy, Ülker (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul.
Erginsoy, Ülker (2002), “Maden Sanatı”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Haz.: D. Kuban, İstanbul: s.381-400.
Eyice, Semavi (1968), “La Verrerie en Turquie de l’Epoque Byzantine à l’Epoque Turque”, Annales du 4é Congrés des Journées Internationales de Verre, (13-20 Mai 1967, Ravenna-Venice), p.162-182.
Eyice, Semavi (1975), “Uluslararası Balkanlarda Ortaçağ Camcılığı Sanatı Konferansı (Belgrad 24-26 Nisan 1974)”, Belleten, C.XXXIX, No.: 153, Ankara: s.197-199.
Eyice, Semavi (1990), “Bizans’ta ve Osmanlı Devri Türk Sanatında Aydınlatmada Cam”, I. Uluslararası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu, (26-27 Nisan 1988, İstanbul), İstanbul: s.51-57.
Gill, M.A.V. vd. (2002), Amorium Reports, Finds I: The Glass (1987-1997), Oxford.
Gladib, A. Von (2000), “Decorative Arts”, Islam: Art and Architecture, Edit.by.: M. Hattstein and P. Delius, p.194-201.
Gök, Sevinç (2004), “2000 Yılı Beçin Kazısında Bulunan Cam Kandil Hakkında”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XIII/1 (Aydoğan Demir’e Armağan), İzmir: s.33-41.
Hasson, R (1979), Early Islamic Glass, L.A. Mayer Memorial Institute for Islamic Art, Jerusalem.
Hayes, J.W. (1992), Excavations at Saraçhane in İstanbul, Vol.2, Princeton.
İbn Bibi (1996), El-Evamirü’l-Alaiye fi’l-Umuri’l-Alaiye (Selçuk-Name), C.I-II, Haz.: M. Öztürk, Ankara.
İnal, Güner (1995), Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar), Ankara.
Karamağaralı, Beyhan (1972), Ahlat Mezartaşları, Ankara.
Kayaoğlu, İ (1981), “Rahatoğlu ve Vakfiyesi”, Vakıflar Dergisi, Sayı:XIII,, Ankara: s.1-30.
Kocabaş, Hüseyin (1981), “Renkli Selçuklu Camları”, VIII. Türk Tarih Kongresi (11- 15 Ekim 1976, Ankara), Kongreye Sunulan Bildiriler, C.II, Ankara: s.907-909, lev.405-406.
Kocatürk, Saadettin (2000), Gülşehrî ve Felek-Nâme, Ankara.
Konyalı, İbrahim Hakkı (1997), Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi, 2.bs., Ankara.
Köroğlu, Gülgün (1999), “Yumuktepe Höyüğü 1997 Yılı Ortaçağ Kazı Çalışmaları ve İslam Dönemine Ait Bir Cam Kandil”, Olba, Sayı: II, C.I (Uluslar arası Kilikya Arkeolojisi Sempozyumu Bildirileri), Mersin: s.241-252.
Kuban, Doğan (2002), “Toplum Yapısı ve Kültür”, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Haz.: D. Kuban, İstanbul: s.29-38.
Küçükerman, Önder (1985), Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, Ankara.
Küçükerman, Önder (1987), 3000 Yıllık Akdeniz Camcılığının Anadolu’daki Son İzleri: Göz Boncuğu, İstanbul.
Lamm, C.J. (1929), Mittelalterliche Glaser und Steinschnittarbeiten aus dem Nahen Osten, II, Berlin.
Lamm, C.J. (1930), Mittelalterliche Glaser und Steinschnittarbeiten aus dem Nahen Osten, I, Berlin.
Mayer, L.A. (1939), “A Glass Bottle of the Atabak Zangi”, Iraq, Vol.VI, London, p.101- 103.
Merçil, Erdoğan (2000), Türkiye Selçuklularında Meslekler, Ankara.
Merçil, Erdoğan (2006),“Anadolu Selçukluları ve Beylikler Döneminde Serbest Meslekler”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C.I, Ankara: s.379-385.
Oktaç, A.D. (2005), “Anadolu Selçuklu Kervansaraylarında Kullanılan Aydınlatma Detayları ve Araçları”, İpek Yolu , Konya Kitabı (Özel Sayı), VIII, Konya: s.411-428.
Otto-Dorn, Katharina-Önder, Mehmet (1966), “Bericht über die Grabung in Kobadabad 1965”, Archaeologischer Anzeiger, Heft 2: p. 170-183.
Otto-Dorn, Katharina-Önder, Mehmet (1967), “Kubad-Abad Kazıları 1965 Yılı Ön Raporu”, Türk Arkeoloji Dergisi, C.XIV, Sayı:1-2 (1965), Ankara: s.237-243.
Otto-Dorn, Katharina (1967), L’Art de L’Islam, Paris.
Otto-Dorn, Katharina (1969), “Bericht über die Grabung in Kobadabad 1966”, Archaeologischer Anzeiger, Heft 4, Berlin: p.438-506.
Önder, Mehmet (1969), ”Selçuklu Devrine Ait Bir Cam Tabak”, Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, Sayı:2, İstanbul: s.1-5.
Öney, Gönül (1976), “İslam Süsleme ve El Sanatlarına Türklerin Katkısı”, İslam Sanatında Türkler, İstanbul: s.118-128.
Öney, Gönül (1978), Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları, Ankara.
Öney, Gönül (1982), “1978-79 ve 1981 Yılı Samsat Kazılarında Bulunan İslam Devri Buluntularıyla İlgili İlk Haber”, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi, Sayı:I, İzmir: s.71-80.
Öney, Gönül (1990), “12-13. Yüzyıl Anadolu Cam İşçiliğinde Kadeh”, I. Uluslararası Anadolu Cam Sanatı Sempozyumu (26-27 Nisan 1988, İstanbul), İstanbul: s.64-69.
Özgümüş, Üzlifat (2000), Anadolu Camcılığı, İstanbul.
Redford, Scott (1994), “Ayyubid Glass from Samsat, Turkey”, Journal of Glass Studies, Vol.36, p.81-91.
Sourdel-Thomine J. (1969), “Les Inscriptions (K.Otto-Dorn, “Bericht Über die Grabung in Kobadabad 1966)”, Archaologischer Anzeiger, Heft.4, Berlin: p.500-505.
Turan, Osman (1965), Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ankara.
Turan, Osman (1980), Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul.
Uysal, Zekiye (2007), “Kubad-Abad Kazılarında Bulunan Cam Kandiller”, Konya Kitabı, Sayı: 10 (Rüçhan Arık- M.Oluş Arık’a Armağan), Konya, s.725-734.
Uysal, Zekiye (2008), Kubad-Abad Sarayı Cam Buluntuları (1981-2004), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı (yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
Yücel, Erdem (1974), “Türk Sanatında Cam İşleri”, Türkiyemiz, Sayı: 12, İstanbul: s.21- 29.
RESİMLER LİSTESİ
Res.1- El-Cezerî’nin Otomatasından kayık kap konulu minyatür, TKSM, no.3472 (Tekeli’den).
Res.2- Kubad-Abad çinisinde kadeh tutan figür (Konya Müzesi’nden).
Res.3- Varka ve Gülşah’tan savaş sahnesi ayrıntısı, TKSM, H.841, 7.v.(İnal’dan).
Res.4- El-Cezerî’nin Otomatasından ayakta içki sunan kişi minyatürü, TKSM, no.3472 (Tekeli’den).
Res.5- El-Cezerî’nin Otomatasında birbirlerine şarap ikram eden iki şeyh, TKSM, no.3472 (Tekeli’den).
Res.6- Kitabü’l-Tiryak’tan ayrıntı, Viyana Millî Kütüphanesi (Gladib’den).
Res.7- Kubad-Abad çinisinde şişe tasviri (kazı evi deposu, Arık’tan).
Res.8- Kubad-Abad’dan cam tabak (Konya Karatay Müzesi’nden).
Res.9- Kubad-Abad çinisi üzerinde kandil tasviri (kazı evi deposu, Arık’tan).
Res.10- Konya Alevî Sultan Mescidi mihrabında kandil kabartmaları (Erdemir’den).
Res.11- Kubad-Abad’dan omuzlu tipte cam kandil (Konya Karatay Müzesi’nden).
Res.12- Kubad-Abad’dan vazo tipli kandil parçası (kazı evi deposu, Arık’tan).
Res.13- Kubad-Abad’dan vazo tipli kandil kulpu (kazı evi deposu, Arık’tan).
Res.14- Yumuktepe kandili (Köroğlu’dan)