İSLAM SANATININ İLK ŞAHESERİ KUBBETÜ’S-SAHRA: TARİHİ ARKA PLANI, TASVİRİ, RESTORASYONLARI ve KİTABELERİ

Mabedler, antik şehirlerden modem şehirlere gelinceye kadar, şehirlerde merkezi bir role sahip olmuşlardır. Öyle ki bazı şehirler adeta mabetlerle özdeşleşmiştir. Bu tür şehirlerin başında Kudüs gelmektedir. Kudüs, üç semavi dinin kutsal merkezi olmasından dolayı, bu üç dinin en güzel mabedlerine sahip olmuştur. Bunlar Yahudilerin Süleyman Mabed’i, Hıristiyanların Kutsal Mezar Kilisesi ve Müslümanların Kubbetü’s-Sahra’sidir. Bu çalışmada Kubbetü’s-Sahra’nın yeri, inşasının sebebleri, bir caminin fonksiyonlarına sahip olup olmadığı üzerinde duruldu. Kubbetü’s-Sahra’nın inşasında, Emevi dönemi iç politikası çerçevesinde, Abdullah b. Zübeyr ile Emeviler arasındaki hilafet mücadelesine vurgu yapılmıştır. Aynca Ortaçağ kaynaklanndaki tasviri ile geçirdiği restorasyonlar ve buna bağlı olarak kitabeleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kudüs, Mabed, Kubbetü’s-Sahra, Abdulmelik, Kur’an

The First Masterpiece Of The Islamic Art, Kubbat Al-Sakhra: Its Historical Background, Explanation, Restrorations And Inscriptions

Temples, played a central role in transition from ancient cities to modem cities. For instance some cities identifıed themself with temples. Jarusalem played a leading role among other cities. Jarusalem holds the most attractive temples because of being the holly çenter for the tree heavenly religion. These temples are Solomon Temple of the Jews, The Church of The Holy Sepulchre of the Christians, The Kubbat al-Sakhra of the Muslims. This study discuses the location of the Kubbat al-Sakhra, the reasons for which it was built, whether it has any functions related to a mosque. During the construction of Kubbet al-Sahkra, vvithin the interior policy of Emevids period, a Calipper strugle existed between Abdullah b. Zubeyr and Emavies is also discussed. İn addition, description of Kubbat al-Sahkra based on the Middle Age sources, İts restoations done and inscriptions are explained.

Keywords:

Jerusalem, Temple, Kubbat al-Sakhra, Abdulmalik, Koran,

PDF

___

Arseven, Celal Esad, Türk Sanatı, Cem Yayınları, İstanbul 1984.
Ayalon, M. Rosen, The Early Islamic Monuments o f Al-Haram Al-Şerif, QEDEM, M.I.A, The Hebrew University of Jerusalem, Jerusalem 1989.
Besant, W.-Palmer, E. H., Jerusalem the City o f H erod and Saladin, 1871.
Briggs, M.S. Muhammadan Architecture in Egypty and Palestine, Oxford 1924.
Buhl, F., “Kudüs”, İA, MEB, İstanbul 1979.
Creswel, W., “Architecture”, El, Leiden, E.J. Brill, 1978.
Demirci, Kürşat, “Antik Şehircilikte Dini Sembolizm”, İzlenim, 1995
Diez, Ernest, “The Mosaics of the Dome of the Rock al-Jerusalem”, Ars Islamica, Vol. 1, Part 2, Universty of Michigan Press, 1934.
Ali b.Ebi Bekr el-Herevî, K itabu ’l-Z iyaret, Haz. Jenine Sourdel-Thomine, Damas 1957.
El-İsfahanî, İmadeddin Katib, el-F ethü’l-Kussi fi F ethü’l-K udsi, E.J. Brill, Leyden 1888.
El-Makrizî, Takiyüddin, Kitab es-Süluk l i ’M a ’rifet-i D ü veli’l-Müluk, Neşr. Mustafa Ziyadet, Kahire 1942-1958.
El-Mukaddesî, Ahsen al-Tekasim fi M a’rifetü’l- Akalim, Editit: M.J. de Goeje, Editio Secunda, Leyden 1906.
Fischet, Walter J., “The City in İslam”, Middle Eastem Affairs, Vol. VII. No:6-7, 1956.
Guy Le Strange, Palestina Under the M oslem s, Beyrut 1965.
Goitein, Shelomo Dov, “The Historical Background of the Erection of the Dome of the Rock”, Journal o f the American Oriental Society, Vol. 70, New Haven 1950.
____________ , “Al-Kuds”, E l, Leiden, E.J. Brill, 1978.
Gül, Muammer, İslam Aleminde Mehdilik Düşüncesinin Doğuşu, Fırat Ünv. Sosyal Bil. Enstitüsü, Elazığ-1992, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
__________, XI.-XIII. Yüzyıllarda Kudüs, Fırat Ünv. Sosyal Bil. Enstitüsü, Elazığ 1997, (Basılmamış Doktora Tezi).
________ , “İslam Şehrinin Doğuşu”, Balıkesir İniv. Sosyal Bilimler Dergisi, C.4, S.6, Aralık 2001. __________ , “Müslümanların Kudüs’ü Fethi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.VIII, S. 2, Temmuz-Aralık 2001. Grabar, Oleg, İslam Sanatının Oluşumu, çev. Nuran Yavuz, Hürriyet Vakfı Yay. İstanbul 1988 . ___________ , “Kubbat Al-Sakhra”, El, Leiden, E.J. Brill, 1978. Hamidullah, Muhammed, İslam ’da D evlet İdaresi, çev. Cemal Kuşçu, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul, 1963. Hitti, Philip K., Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, çev. Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, ____________ , H istory o f Syria, London 1951.
Hıyari, A. Mustafa, Salah al-D in, Beyrut 1987.
Hodgson, M.G.S, İslâmın Serüveni, C. I, çev. Heyet, İz Yayınları, İstanbul 1993.
İbn Battuta, Ebu Abdullah Muhammed, İbn Battuta Seyahatnamesi, C.I, Çeviri, İnceleme ve Notlar: A. Sait Aykut, YKY, İkinci Baskı, İstanbul 2004.
İbnu’l-Esir, el-Kam il f i ’t-Tarih, C.III, çev. Ahmet Ağırakça, C.XI, çev.
Abdulkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1986-1987. Kur’an : Tevbe, 90, 97, 99, 101, 120.
İbn Furat, Eyyubids, Memlukes and Crusaders: Selections from the Tarikh alDuwal w a’l-Muluk of ibn Furat, Haz. M.C. Lyons, Volüme I; The Text, Cambridge 1971
İbn Şeddad, Baypars Tarihi, Türkçeye çev. Şerefeddin Yaltkaya,TTK, Ankara 2000.
_________ , el-A’lak’ül-Hatıra fi Zikri Ümeraü’ş-Şam ve’l-Cezire Tarih-i Lübnan ve’l Ürdün ve Filistin, C. 1, Tahkik. Sami Dahhan, Dımaşk M. 1962/ H. 1382.
Nasır-ı Hüsrev, Sefernâme, çev. Abdulvahap Tarzi, MEB, İstanbul 1950.
Ülgen, Ali S., “Kudüs’te Harem-i Şerif Dahilindeki Kubbetü’s-Sahra (esSahratu’l-Müşerrefe Cami-i Ömer)’in XVI.yy.’da Yapılmış Olan Çinileri”, Sanat Tarihi A raştırm aları ve İncelem eleri, I, İstanbul 1963.
Serjeant, R. B., İslam Şehri, Ağaç Yayıncılık, İstanbul 1992.
Sobemheim, L., “Salahaddin Eyyubi”, İA, C. X, MEB, İstanbul 1986.
Turani, Adnan, Dünya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1995.
Vogüe, M. de, Le Temple de Jerusalem, Paris 1846.
Walker, J., “Kubbetü’s-Sahra", İA, C. VI, MEB, İstanbul 1984.
Yetkin, Suut K, İslam M imarisi, Ankara 1959.