Geriye Dönenlerin Toplumla Yüzleşmesi: Peyami Safa’dan “Mahşer” Telaşı

Peyami Safa, romanlarında Türk toplumunun radikal dönüşümler yaşadığı zamanlara yer vermekle Türk insanının sosyo-kültürel yapısına ayna tutmuş olur. Savaş, toplum yaşamında radikal dönüşümler yaratan olgulardan birisidir ve insanları üç sınıfa ayırır: Savaş bittiğinde her şeyin güzel olacağına inananlar ki onlar geri dönmezler; geride kalıp kendini kurtaranlar ki onlar işbirlikçilerdir; geriye dönüp hayal kırıklığı yaşayanlar ki onlar döndüğüne pişman olanlardır. Bir Çanakkale gazisinin İstanbul’a dönüşüyle beraber yaşadığı olayları içeren Mahşer romanı, savaştan dönenlerin toplumla yüzleşmesini anlatır. Askeri güçler tarafından şüpheli görüldüğü için ilk bozgunu yaşayan başkişi Nihat, Galata-Nişantaşı-Beyoğlu etrafında konuşlanmış yolsuzluk, suistimal ve ahlâki çözülüşe tanık oldukça cephede canını verenlerin kimin için öldüğünü sorgulamaya başlar. Olaylarla birlikte hayal kırıklığı da artan başkişinin yaşadığı intihar girişimi bu yüzleşmenin acı sonuçlarını göstermesi bakımından önemlidir. Başkişinin içinde bulunduğu bunalım ve kaos hali tek kelimeyle anlatılabilir: Mahşer! Peyami Safa, başkişi Nihat aracılığıyla Kurtuluş Savaşı’nı da verecek olan bir neslin içsel karmaşasını/hayal kırıklıklarını gözler önüne serer. Romanın bu bağlamda çözümlenmesi savaşın yarattığı toplumsal çözülüşün ve yozlaşmanın boyutlarını yansıtmaya yardım edecektir.

War Veterans’ Facing with Society: “Mahşer” (Armageddon) Anxiety by Peyami Safa

Peyami Safa holds mirror to social and cultural structure of Turkish society in his novels by giving place in his works to times when Turkish society has been lived radical transformers. War is one of the facts that creates radical changes in social life and classifies the people to three grades: People who believe in when the war ends everything will be good, do not return; people who are collaborationist, escape from the war and save themselves; veterans who are disappointed because of their returning, are regretful people. The Mahşer novel which covers events that begins with the return of one veteran to İstanbul from Gallipoli tells about the meeting of veterans with the people. Main character of the novel, Nihat who lives his first disappointment while he has been taken to the custody by the military officials as a criminal begins to think the meaning of martyrdom when he witnesses corruptions and misuses in the Galata-Nişantaşı-Beyoğlu disctrict. After facing the events disappointing, the main character ends up with a suicide attempt. The depressed and chaos situation of main character can be explained with one word: Armageddon (Mahşer). Through his main character Nihat, Peyami Safa depicts the disappointment and inner conflict of a generation who will fight for the Independence War. The analysis of the novel within that context helps to understand the boundaries of the social degeneration after the war 

___

  • Balcı, Yunus (2002), Türk Romanında Aydın Problemi (1908-1950), Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Enginün, İnci (1998), Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul, Dergah Yayınları.
  • Frankly, Viktor E. (2010), İnsanın Anlam Arayışı, İstanbul, Okyanus Yayınları.
  • Güneş, Zeliha (2005) "Peyami Safa’nın Romanlarında Aydınlar", Erdem, Sayı: 43.
  • Huberman, L. (1995), Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul, İletişim Yayınları.
  • Kaplan, Mehmet (1997), Tevfik Fikret Devir-Şahsiyet-Eser, İstanbul, Dergâh Yayınları.
  • Kovel, Joel (2000), Tarih ve Tin, İstanbul, Ayrıntı Yayınları.
  • Ortaylı, İlber (1983), Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, İstanbul, Kaynak Yayınları.
  • Safa, Peyami (2000), Mahşer, İstanbul, Ötüken Yayınları.
  • Tekin, Mehmet (1999), Romancı Yönüyle Peyami Safa, İstanbul, Ötüken Yayınları.
  • Yalom, Irvin D. (2001), Varoluşçu Psikoterapi, İstanbul, Kabalcı Yayınları.