Çok Kültürlü Bağlamda (Kuzey Makedonya’da) Yer Adları

Kuzey Makedonya, çok kültürlü -Makedonlar, Arnavutlar ve Türkler gibi- toplum yapısına bağlı olarak yer adlarında çok dilli çeşitlenmelere sahiptir. Makedonca dilindeki karşılığı Skopje olan başkentin, ayrıca Türkçe Üsküp ve Arnavutça Shkup olmak üzere iki dilde telaffuzu bulunmaktadır. Öteki telaffuzlar yasaklı olmamakla birlikte ülke yönetimi, Makedonca olanında ısrarcıdır. Ancak dönem dönem yer adlarında (toponomide) Arnavutça versiyonların kullanımına dair ısrarlı talep ve baskılara da rastlanmaktadır. Kuzey Makedonya her ne kadar Makedonca dilini dolayısıyla tek dilli toponimiyi tercih etse de siyasi endişelere bağlı olarak, esnekliğe dönük bir takım yasal düzenlemelere gitmiştir. Yapılan düzenlemeler, Makedon halkını o denli huzursuz etmiştir ki, bu değişikliği kültürel mirasa karşı inkâr edilemez şiddet, yarı insani ilkelere dayalı yeni bir dünya inşa etme girişimi olarak tanımlayanlar olmuştur. Diğer taraftan bu durum, değişikliğe vesile olan Arnavutları daha da güdülemiştir. Son yıllarda, Kuzey Makedonya’daki azınlık gruplar -Arnavutlar, Boşnaklar, Türkler gibi- arasında yönetsel ve ekonomik düzeyde yetki talep edip alabilenler yine Arnavutlardır. Ülkenin ikinci büyük etnik azınlığı durumunda olan Türklerin ise, diğer etnik azınlıklarla birlikte Arnavut topluluğunun artan görünürlüğünün gölgesinde kaldıkları iddia edilebilir. Bu durum o denli belirgindir ki, bölge Türklerine dair yapılan akademik çalışmalar ve çıkarımlarda onlar, azınlığın azınlığı olarak tanımlanmaktadır. Bu noktada çalışmanın temel gayesi, çok etnikli toplum yapısına sahip Kuzey Makedonya’nın mevcut durumuna ışık tutmak, bunu yaparken de ülkenin toponimi (yer adları) mevzusuna olan yaklaşımını irdeleyebilmektedir. Yapılan saha araştırmaları, gözlem ve akademik minvaldeki taramalar, Kuzey Makedonya’nın önemli oranda Türk nüfusuna sahip olduğunu ve ülkenin muhtelif yerleşim yerlerinde çok sayıda Türkçe yer adının bulunduğunu göstermektedir. Bilhassa ülkenin güneydoğu yakasında Türkçe köy ve kasaba adlarına sıkça rastlandığı anlaşılır. Büyükçe bir kısmı nüfussuzlaşmış durumda olsa dahi, hâlen Başıbos, Çalıklı, Dedeli, Pırnalı, Alikoç, Kocalı, Süpürge gibi Türkçe yer adlarıyla anılan pek çok yerleşim biriminde Türkler ve Yörükler yaşamaktadır. Bu aynı zamanda bölgedeki Türk nüfusunun hem mevcudiyetini hem de tarihsel anlamdaki sürekliliğini ortaya koyması açısından önemli bir göstergedir. Çalışma, Türkçe yer adlarının çok sayıda olmasına rağmen, Kuzey Makedonya özelinde Türkçe toponimiyle ilgili kapsamlı bir akademik çalışmanın ve bu konuyla ilgili bir farkındalığın bulunmadığını, Türk topluluğu gibi Türkçe toponimisinin de göz ardı edildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Yer adları, Çok-dilli toponimiler, Türkçe yer adları, Etnik gruplar, Kuzey Makedonya Türkleri

Place Names in Multicultural Contexts (in Northern Macedonia)

North Macedonia has multilingual variations in place names due to its multi-ethnic society structure, including Macedonians, Albanians and Turks. The capital city, Skopje in Macedonian, has two other pronunciation, Üsküp in Turkish and Shkup in Albanian. Although not banned, the country’s administration insists on the Macedonian version. However, from time to time, there are also persistent demands and pressures to use the Albanian version in place names (toponymy). Although it prefers the Macedonian language and thus monolingual toponymy, North Macedonia has made a number of legislative arrangements for flexibility due to political concerns. The changes have so unsettled the Macedonian people that some have described them as undeniable violence against cultural heritage and an attempt to build a new world based on quasi-human principles. On the contrary, this has further motivated the Albanians who were instrumental in the change. In recent years, among the minority groups in North Macedonia (Albanians, Bosnians, Turks, etc.), it is the Albanians who have been able to demand and receive administrative and economic authority. It can be argued that the Turks, the second largest ethnic minority in the country along with other ethnic minorities, have been overshadowed by the increasing visibility of the Albanian community. This is so evident that in academic studies and inferences on the Turks of the region, they are defined as the minority of the minority. At this point, the main purpose of this study is to shed light on the current situation in North Macedonia, which has a multi-ethnic social structure, and in doing so, to examine the country’s approach to the issue of toponymy (place names). Field researches, observations and academic researches show that there is a significant Turkish population in North Macedonia and that many Turkish place names are found in various settlements of the country. Especially in the southeastern part of the country, it is understood that Turkish village and town names are frequently encountered. Turks and Yoruks still live in many settlements with Turkish place names such as Başıbos, Çalıklı, Dedeli, Pırnalı, Alikoç, Kocalı, Süpürge, even though most of them are depopulated. This is also an important indicator in terms of revealing both the existence and historical continuity of the Turkish population in the region. The study aims to reveal that despite the large number of Turkish place names, there is no comprehensive academic study and awareness of Turkish toponymy in North Macedonia, and that Turkish toponymy, like the Turkish community, has been ignored.

Keywords:

Place names, Multi-lingual toponyms, Turkish place names, Ethnic groups, Turks in North Macedonia,

PDF

___

Acaroğlu, M. Türker (2006). Balkanlarda Türkçe Yer Adları Kılavuzu, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayınları.
Blair, David ve Tent, Jan (2020). “Toponym Types A Revised Typology Of Placenaming”, ANPS Technical Paper, No.5. South Turramurra: Australian National Placenames Survey.
Cowen, K. Jane (2000). Macedonia The Politics of Identity and Difference, Pluto Press, Londra.
Danforth, M. Loring (1993). “Claims to Macedonian Identity: The Macedonian Question and The Breakup of Yugoslavia” Anthropology Today 9(4), s. 3-10.
De Rapper, Gilles (1998). “Crisis in Kosovo: Reactions in Albania and in Macedonia at the Local Level”, The Ethnobarometer Working Paper Series.
Eklemezler, Sercan (2019), “Hatırda Kalanlar: Bulgaristan Muhaciri Kadınların Anlatılarında Göç”, OPUS International Journal of Society Researches 14(20), 667-698.
Eren, Gonca (2019). “Bulgaristan Göçmenlerinin Yaşadıkları Sorunlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12, Sayı 65.
Friedman, Victor (2012). “The Balkan Sprachbund in the Republic of Macedonia Today: ‘Eurology’ As Discontinuity And Dialectology As Continuity”, Colloquia Humanistica 1, s. 115–124.
Georgiev, Vladimir (1966). “The Genesis of The Balkan Peoples”, The Slavonic and East European Review 44(103), s. 285-297.
Güvenç, Sefer (2014). Mübadele Öncesi ve Sonrası Eski ve Yeni Adları ile Kuzey Yunanistan Yer Adları Atlası, (2. Baskı), İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı.
Gökbilgin, M. Tayyip (2000). Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlad-ı Fatihan, İstanbul: İşaret Yayınları.
Hacısalihoğlu, Mehmet ve Özcan, Gencer (2013). “Balkanlarda Yer İsimlerini Değiştirme Siyaseti: Avusturya, Yunanistan, Bulgaristan ve Türkiye Örnekleri”. Türk Tarihinde Balkanlar. (2. Cilt). (Ed. İskefiyeli, Z. Çelik, M. B. ve Yazıcı, S.), Sakarya: Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları.
Ibrahimi, Mustafa (2010). “Toponimet E Dyfishtë Si Shkas İ Moskuptimeve Ndërshtetërore Në Botën E Globalizuar”, Aktet Journal of Institute Alb- Shkenca. 3(4).
Iseni, Bashkim (2013). “One State, Divided Society: The Albanians in Macedonia”, Civic and Uncivic Values in Macedonia, Londra: Palgrave Macmillan, s. 175-193.
Idrizi, Xhemaludin ve Idrızı, Bashkim (2019a). “Database Establishing And Lınguistic Research For Microtoponyms In Two Regions In North Macedonia”, European Journal of Geography 10(4), s. 70-80.
Idrizi, Xhemaludin (2019b). Mikrotoponimia E Dervenit Të Shkupit. Üsküp: Ministria e Kulturës e Republikës së Maqedonisë së Veriut Të Shkupit.
Jacheva-Ulchar, Elka (2011). “Genealogic, Semantic and Structural Approach to the Macedonian Toponymic System”, Els noms en la vida quotidiana. Actes del XXIV Congrés Internacional d’ICOS sobre Ciències Onomàstiques Annex. Secció 8.
Kodal, Tahir, (2014). “Makedonya’nın Bağımsızlığını Kazanması ve Türkiye”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/29, s. 377-396. “1934 Üsküp’ünde Türklerin Sayısı 13 bin 893” (Aralık 2014).
Yenibalkan, (Erişim tarihi: 12 Mart 2022),
“1600 Memur İşe Gitmeyip Maaş Alıyor” (Kasım 2015). Yenibalkan, (Erişim tarihi: 12 Mayıs 2022),
“Bağımsızlığın 24. Yılında Türkler” (Eylül 2015). Yenibalkan, (Erişim tarihi: 20 Ocak 2022),
“Azınlıklar Medyada Yeterince Yer Almıyor” (Mart 2016). Yenibalkan, (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2022),
“‘Macedonia Turks’ World Directory of Minorities and Indigenous People” (Ekim 2020). Minorityrights, (Erişim tarihi: 18 Ocak 2022),
“Üsküp Büyükşehir Belediyesi yeni cadde isimlerini açıkladı” (Şubat 2021). Yenibalkan, (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2022),
Kadmon, Naftali (2004). “Toponymy and geopolitics: The political use—and misuse—of geographical names”, The Cartographic Journal 41(2), s. 85-87. Karpat, Kemal (2019). Balkanlar’da Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik. (4. Baskı), İstanbul: Timaş.
Kodal, Tahir (2014), “Makedonya’nın Bağımsızlığını Kazanması ve Türkiye”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi XIV/29, s. 385-393.
Koppa E. Maria (2001). “Ethnic Albanians in the Former Yugoslav Republic of Macedonia: Between Nationality and Citizenship”, Nationalism and Ethnic Politics 7(4), s. 37–65.
Kulavkova, Katica (2012), “Enforced Linguistic Conversion: Translation Of The Macedonian Toponyms in the 20th Century”, Slavia Meridionalis (12), s. 206-221.
Makedonya İstatistik Kurumu (2002). Census of Populaiton, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia [Popis Na Naselenиeto, Domaќиnstvata I Stanovıte Vo Republıka Makedonija). (Rapor No: KNIGA X/BOOK X.) Üsküp: еСтат, (Erişim tarihi: 15 Şubat 2022),
Mandacı, Nazif (2007). “Turks of Macedonia: The Travails of the “Smaller” Minority”, Journal of Muslim Minority Affairs 27(1), s. 5-24.
Momirovska, Meri (2011). “Language Contacts and Names: The Current Situation in Macedonian Onomastics”, Biblioteca Tècnica De Política Lingüistica.
Nimetz, Matthew (2020). “The Macedonian ‘Name’ Dispute: The Macedonian Question—Resolved?”, Nationalities Papers 48(2), s. 205-214.
Novik, Alexander (2014). “Albanians in Albania, Kosovo, F.Y.R.O.M., Montenegro, Serbia and Greece: Seeing the Neighbourhood of the Western Balkans”, Association Internationale Dřétudes Du Sud-Est Européen Revue 40-44/2010-2014. s. 437-450.
Pettifer, James (1992). “The New Macedonian Question”, International Affairs 68(3), s. 475-485.
Rajić, Ljubiša (2012). “Toponyms and The Political And Ethnic İdentity In Serbia”, Oslo Studies in Language 4(2).
“Regions of the Republic of North Macedonia, 2020”. (yy). Republic of North Macedonia State Statistical Office (MAKCTAT). Üsküp: State Statistical Office, “Dame Gruev”- 4.
Sansar, Emin (y.y.). “Makedonya’nın Yörük Türkmenleri”, Fotoğraf, (Erişim tarihi: 5 Mayıs 2022), .
Serdar, Ahmet (2014). “Tarihsel Süreç İçerisinde Batı Trakya Türklerinin Ekonomik ve Demografik Gelişimi”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi- Trakya Üniversitesi 3(2), s. 97-126.
Sezen, Tahir (2006). Osmanlı Yer Adları. Ankara: TC Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
Stanisic/Станишић, Vanja (1998). “Two Types of Ancient Indo-European Isoglosses In The Albanian Language”, Balcanica, (29), s. 321-338.
Trix, Frances (2013). Ethnic Minorities of Macedonia: Turks, Roma, and Serbs. In Civic and Uncivic Values in Macedonia (pp. 194-213). Londra: Palgrave Macmillan.
Tufan, Muzaffer (1989). “Göç Hareketleri ve Yugoslavya Türkleri”, Erdem 5(15), s. 925-976.
Woehrel, Steven (1999). “Kosovo: Historical Background To The Current Conflict”, Congressional Research Service, (Erişim tarihi: 12 Mart 2022),