Ahilik teşkilatı ve Anadolu Türk şehirlerinin iktisadi yapısı: Kayseri üzerine bir değerlendirme

Ahiliğin kurucuları 13. yüzyıldan itibaren Orta Asya’dan Anadolu’ya geldiklerinde Kayseri’den başlayarak öncelikli olarak belli şehirleri yerleşim yeri olarak tercih etmişlerdir. Amaçları bu coğrafyada Müslüman Türklerin hayatlarını sürdürebilmeleri için maddi ve manevi anlamda nitelikli bir ortamın oluşmasına katkı sağlamak olduğu için, öncelikli olarak tercih ettikleri şehirlerin siyasi, sosyal ve iktisadi bakımdan önemli bir medeniyet birikime sahip olması gerekiyordu. Zira bu coğrafya zaten güçlü medeniyetlere ev sahipliği yaptığı için, burada tutunabilmek için gelişmiş şehirlerin altyapısından yararlanarak daha rekabetçi bir sosyal ve iktisadi değerler sisteminin inşa edilmesi kaçınılmazdı. Bu bakımdan, önce Kayseri, ardından Konya ve Kırşehir gibi kısa sürede diğer Anadolu şehirlerine yayılan Ahilik sisteminin ahlak, kalite, standardizasyon ve mesleki vasıf birikimi üzerine oturan, kökü İslam medeniyetinin derinliklerinde ve Türklerin ana yurtlarında yılların müktesebatına dayalı bir medeniyet projesi olarak, belli standartları haiz şehirlerde kendini göstermesi gerekiyordu. Nitekim geçmişten günümüze tüm uygarlıklar siyasi, sosyal ve iktisadi yapıların daha güçlü olduğu şehirlerde kendilerini göstermişlerdir. Bu çerçevede, şehirlerin yönetim merkezine, pazarlara, limanlara, ana yol güzergahlarına ve ilim merkezlerine yakınlığı her zaman ülkelerin zenginlikleri ve rekabet güçleri için avantaj olarak kabul edilmiştir. Kayseri, tarihsel olarak hemen her devirde sayılan tüm bu özelliklere sahip nadir şehirlerden biri olduğu için, 13. yüzyıldan itibaren Ahilerin Anadolu’da faaliyetlerine başladıkları ilk yerleşim yeri olmuştur. Bu çalışmanın amacı, o dönemde Kayseri’nin sahip olduğu gelişmişlik düzeyinin Ahilerin amaçlarının ve kurmak istedikleri medeniyet projesinin hayata geçirilmesi için ne kadar uygun olduğunun araştırılması ve analiz edilmesidir. Bu çerçevede hem genel olarak hem de İslam medeniyetinde şehir, medeniyet ve gelişme meselesi üzerinden Ahiliğin Anadolu şehirlerine sundukları katkı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ahilik, Kayseri, Ahilik ve Anadolu Şehirleri, Ahilik ve Medeniyet

Organization of akhizm and economic structure of the Anatolian Turkish cities: An evaluation of Kayseri

When the founders of Akhizm came to Anatolia in the 13th century, they preferred to locate some cities like Kayseri. Since their purpose was to make contribution to have a qualified situation materially and spiritually for the Muslim Turks to survive their life in this geography, their preferred cities to live and initiate their activities should have an important civilization acquisition politically, socially and economically. To be permanent in this land, it was inevitable to build a more competitive social and economic system of values because this geography has already hosted very powerful civilizations. In this respect, the system of Akhizm which was started from Kayseri and expanded to other Anatolian cities like Konya and Kırşehir was needed to stand out in the cities which had certain standards as a civilization project based on the acquisitions of years stemming from the deep roots of Islamic and Turkic civilizations which consist of morality, quality, standardization, and occupational skill formation. Hence, all the civilizations from past to present have standed out in the cities where the political, social and economic structures were stronger. In this context, closeness of the cities to the central administration, markets, ports, main routes, and scientific centers has always accepted as advantages of the countries for their richness and competitiveness. Because Kayseri has always become one of the cities which contains almost all these futures for all the periods, it became the first location of the Akhies in Anatolia for their activities since the 13th contury. The purpose of this study is to search and analyze how much Kayseri was suitable for Akhies to put their aims and civilization projects that they wanted to initiate into practice. Within this scope, the contribution made by Akhizm will be discussed through city, civilization and development issues regarding both general and Islamic civilizations.

Keywords:

Akhizm, Kayseri, Akhizm and Anotolian Cities, Akhizm and Civilization,

PDF

___

Barkan, Ömer L. (2013): Kolonizatör Türk Dervişleri ve Süleymaniye Camii ve İmareti Muhasebesi (1585-1586), Yayına Hazırlayan: C. Çakır, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Bennet, Teğmen (1996): Kayseri Sancağı Hakkında Teğmen Bennet Tarafından Hazırlanan Genel Rapor (1880), Çev. U. Kocabaşoğlu, Kayseri Ticaret Odası Yayınları, Kayseri.
Çağatay, Neşet (1983): Makaleler ve İncelemeler, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya.
Çağatay, Neşet (1997): Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.
Cansever, Turgut (2010): Osmanlı Şehri, Timaş Yayınları, İstanbul.
Erdem, Ekrem (2006): Osmanlı Para Sistemi ve Tağşiş Politikası: Dönemsel Bir Analiz, Bankacılar Dergisi, S. 56, ss. 10-28.
Erdem, Ekrem (2012): “Anadolu Türk Medeniyetinin İnşasında Ahilik Kurumunun Sosyal ve Ekonomik Katkıları", II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu, Kırşehir, 19-20 Eylül 2012, ss. 19-30.
Erdem, Ekrem (2009): Ahilik: Ahlakla Kalitenin Buluştuğu Bir Esnaf Teşkilatlanma Modeli, Detay Yayıncılık, Ankara.
Erkiletlioğlu, Halit (1993): Kayseri Tarihi, İl Kültür Müdürlüğü Yayını, Kayseri.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1949/1950): “İslam ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilatı”, İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 11, N. 1-4.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1956a): “Şeyh Seyyid Gaybi oğlu Şeyh Seyyid Huseyn’in Fütüvvet-namesi”, İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 17, N. 1-4, ss. 27-72.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1956b): “Fütüvvet-Name-i Sultani ve Fütüvvet Hakkında Bazı Notlar”, İktisat Fakültesi Mecmuası, C. 17, N. 1-4, ss. 127-155.
Gündüz, İrfan (1984). Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, İstanbul.İbni Battuta, (?): Büyük Dünya Seyahatnamesi, çev. M. Şerif Paşa, Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul.
İnalcık, Halil (2013): “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Tarihi”, iç. Kuruluş, İnalcık vd., Hayykitap, İstanbul.
Kağıtçı, Yaşar (2014): Seyyid Burhaneddin Hazretleri, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri.
Karatepe, Şükrü (1999): Kendini Kuran Şehir, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri.
Köker, Ahmet H., ed. (1991): Selçuklu Gevher Nesibe Sultan Tıp Fakültesi (1206), Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü Yayını, Kayseri.
Küçükaşçı, M. Sabri (2000): “Şehir”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını. Ankara, ss. 441-46.
Mantran, Robert (1981): İslam’ın Yayılış Tarihi: VII-XI Yüzyıllar, Çev. İ. Kayaoğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını, Ankara.
Muşmal, Hüseyin (2015): “Seyahatnameler ve Tarihî Coğrafya Eserlerinde Beyşehir”, Tarih Okulu Dergisi, S. 22, ss. 161-187.
Nazif, Ahmet (1987): Kayseri Tarihi (Mir’at-i Hakikat), Yayına hazırlayan: M. Palamutoğlu, Kayseri Özel İdare Müdürlüğü ve Kayseri Belediyesi Birliği Yayınları, Kayseri.
Özek, Ali, vd (1992): Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Açıklamalı Meali, Kral Fehd Mushaf-ı Şerif Basım Kurumu, Medine, Suudi Arabistan.
Özgüç, Tahsin (1986): Kültepe-Kaneş II, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara.Raymond, Andre (2000): “İslam Şehri Kavramı”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını. Ankara, ss. 449-51.
Sarıkaya, M. Saffet (2002): XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu’da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Satoğlu, Abdullah (1995): Kayserililerin Ticaretteki Başarı Sırları, Beğendik Kültür Yayınları, Ankara.
Selçuk, Hava (2008): Şer’iyye Sicillerine Göre Kayseri Sancağı ve Girit Seferi’ne Katkısı (1645-1669), Erciyes Üniversitesi KAYTAM Yayını, Kayseri.
Subaşı, M. İlyas (2011): Şehirnâme, Kayseri Büyükşehir Belediyesi, Kayseri.
Sümer, Faruk (1985): Yabanlu Pazarı: Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul.
Şahin, İlhan (2010): “Osmanlılarda Şehir”, İslam Ansiklopedisi, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yayını. Ankara, ss. 446-49.
Şeker, Mehmet (2011): Ahilik ve Fütüvvetnamelerin Yeri, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Şeyban, Lütfi (2015): “Miladi X. Yüzyılda İlim Merkezleri olarak Öne Çıkan İslam Şehirlerinin Kültürel Nitelikleri”, International Journal of Human Sciences, C. 12 S. 2, ss. 1168-79.
Türkdoğan, Orhan (1981): Türkiye’nin Sanayileşmesi: Dün-Bugün-Yarın, Emel Matbaası, Ankara.
Uzunçarşılı, İsmail H. (1982): Osmanlı Tarihi, C. 1, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Ülgener, Sabri F. (1981a): Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, Der Yayınları, İstanbul.
www.16000hadisiserif.com.Yörük, Doğan (2013): “H.1259/M.1843 Tarihli Cizye Defterlerine Göre Kayseri’de Rum ve Ermeniler”, Turkish Studies, C. 8, S. 11, ss. 439-466.