İran’da Basının Doğuşu ve Gazeteler

İran’da basın ülkenin farklı bölgelerinde yaşayan halkı toplumsal, siyasal, ekonomik ve kültürel konularda önemli derecede bilgilendirmiş ve etkilemiştir. Basının gelişimi özellikle Meşrutiyet’in ilanının ardından farklı karakteristik özelliklere bürünmüştür. Bu çalışmada matbaanın İran’a getirilmesinin ardından ülkede basın yayın hayatının gelişimi konu edinilerek, farklı dönemlerde yayımlanmaya başlayan ilk gazeteler sıralanmıştır. Kaçar dönemi, Meşrutiyet dönemi ve Birinci Pehlevi (Rıza Şah Pehlevi) dönemi olmak üzere üç başlık altında gazetecilik faaliyetleri incelenmiştir. Kaçar döneminde ilk gazetenin yayınlandığı süreçte ülkedeki siyasi atmosferin nasıl olduğu, gazetelerin işlevlerinin neler olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Söz konusu gazetelerin rejim ile ilişkisi, sonraki dönemde meşrutiyete yaklaşımları, yayınlanma süreleri, hangi meseleleri kendilerine konu edindikleri araştırılmıştır. Gazetelerin özellikle meşrutiyete zemin hazırlayacak yayınları dikkate alınarak, bu tutumun hangi yöneticilerce olumlu/ olumsuz karşılandığı, basına yönelik engellemeler ve kısıtlamalar ortaya konulmuştur. Meşrutiyet’ten sonraki dönemde özellikle Rıza Şah’ın yönetimi ele geçirmesinin ardından bazı gazeteler, ürettikleri söylemler aracılığı ile yönetime meşruluk kazandıran bir rol üstlenmiştir. İkinci Dünya Savaşı yıllarında ise İran basını üzerinde İngiliz ve Rus siyasetinin etkisi hissedilmiştir. Sağ ve sol kesim olarak iki grup altında değerlendirilebilen basın organlarının dönemin hükümetlerine yönelik tutumları karşısında her iki kesimin yayınlarına da son verildiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İran’da Basın, Gazeteler, Meşrutiyet dönemi, Pehlevi Döneminde Basın, Kaçar Döneminde Basın

Rising the Press and Newspapers in Iran

In Iran, the press has informed and influenced the people living in different regions of the country on social, political, economic and cultural issues. The development of the press, especially after the declaration of the Constitutional Monarchy, has taken on different characteristics. In this study, the first newspapers that were published in different periods were listed in the country after the printing press was brought to Iran. Journalism activities were examined under three headings: Qajar period, Constitutional Monarchy period and Pahlavi period (Reza Shah Pahlavi). In the period when the first newspaper was published during the Qajar period, the political atmosphere in the country and the functions of the newspapers were tried to be revealed. The relationship of the newspapers in question with the regime, the approaches to the constitutionalism in the next period, the duration of publication, the issues that have been investigated. Considering the publications of the newspapers which will prepare the ground for the constitutional monarchy, the managers of these attitudes are treated positively/negatively, the pressures and restrictions have been put forward. After the Constitutional Monarchy period, especially after receiving the administration of Reza Shah, some newspapers, through the discourses they have produced a role that gives the administration legitimacy. During the Second World War, the influence of British and Russian politics was felt on the Iranian press. Right and left sections of the media groups that can be evaluated under two groups against the attitudes of the governments of the period against the end of the publication of the two sectors are seen.

Keywords:

Press in Iran, Newspapers, Constitutional period, Press during Pahlavi period, Press in Qajar Period,

PDF

___

Ademiyet, F. (1984). İdeolojiye Neyzete Meşrutiyet. Tahran: Neş’re Peyam.
Ahmed, C. A. (2000). Batılılaşma Hastalığı. (F. Altun, Çev.) İstanbul: Yöneliş.
Braun, E. (1963). Tarikhe Metbuat ve Edebiyate İran Der Dovreye Meşrutiyet. (M. Abbasi, Çev.) Tahran: Neş’re Elm.
Braun, E., & Terbiyet, M. A. (1963). Tarikh Matbuat ve Edebiyat İran. (R. Salezade, Çev.) Tahran: Neşre Mehrefet. http://www.iichs.org/archived/nosakh/adamiyat. html adresinden alındı
Cemiyeti, İ. T. (2019, 1 28). İran Meşrutiyet Devrimi. İnciraltı Tarih Cemiyeti: http:// inciraltitarih.com/iran-mesrutiyet-devrimi/ adresinden alındı
Cottam, R. W. (2017). Nasyonalizm Der İran. (A. Tedeyyun, Çev.) Tahran: Enteşarat’e Kevir.
Dilek, K. (2007). İran’da Meşrutiyet Hareketi ve Dönemin Siyasi Gelişmeleri. Akademik Ortadoğu, 51.
Ensari, M. (2000). Şeyh Fezlullah Nuri ve Meşrutiyet. Tahran: Emir Kebir.
Ensari, M. M. (2012). Metbuate Rıza Khani Ter’eh Endişeye İranşehri ve Meşruiyetsazi Beraye Hokomete Pehlevi. Feslnameye Resane(3), 118-122.
Eskerkiya, A. (2002). Veziyete Ruznamehaye Payitekht Piş Ez Meşrutiyet. Gencineye Esnad, 26-31.
Ferdust, H. (2014). Zuhur ve Sugute Pehlevi. Tahran: Enteşarate Mutalahat ve Pejoyeşhaye Siyasi.
Gazizade, A. A. (1999). Canbakhtegane Ruznamenegar. Tahran: Neşr’e Camehe İranian.
Girgin, A. (2009). Türkiye’de Yerel Basın. İstanbul: Der Yayınları.
Hadi, T. (1975, 6 28). “Serneveşt Ruznameha ve Ruznamenegaran Der Dovrane Pehlevi Evvel”. 10 05, 2018 tarihinde haadi.ir: http://www.haadi.ir/News-528/ adresinden alındı
İran, M. N. (2015). Agayi Bekhşiye Metbuate Siyasiye Esre Gacar ve Nekhşe An Der Engelabe Meşrutiye. Feslnameye Ulume Siyasi, 49-70.
İttilahat, M. B. (1999). Metbuate Esre Pehlevi. Metbuate Esre Pehlevi, 6. Tahran, Tahran, İran: Merkeze Berresiye Esnade Ruznameye İttilahat.
Karacan, O. (2013). 1906 İran Meşrutiyeti. 1906 İran Meşrutiyeti, 139. Malatya.
Kerimiyan, A. (1999). Mirza Salih Şirazi ve Kağez’i Akhbar. Gencine’ye Esnad, 5-8.
Kesrevi, A. (2000). Tarikhe Meşrute İran. Tahran: Emir Kebir.
Kharabi, F. (2008). Tenz Der Metbuate Dovreye Agazine Meşrutiyet. Tahran: Enteşarate Nameye Ferhangistan.
Kiyanfer, C. (2009). Metbuat’e Dovleti’ye İran Der Esre Gacar. Tahran: Peyam’e Beharistan.
Mecidi, H. (2017, Temmuz). Berresiye Karkerd ve Tesirgozariye Ruznamehaye Esre Gacar. Ruzmaneye İran Vijeye Meşrutiyet, 145-182.
Mekhsudi, M., & vd. (2002). Tevulate Siyasi İçtimaiye İran. Tahran: Rozene.
Mesudniya, H. (2013). Baztabe Tevulate Siyasi ve İçtimaiye Dovreye Pehleviye Evvel Der Romanhaye Tarikhi ve İçtimayi in Dovre. Pejoyeşnameye Tarikhe İçtimai ve İktisadi, 79-96.
Mutekidi, R. (2002). Sansor Der Metbuate Esre Pehleviye Evvel. Gencineye Esnad, 106-110.
Nuhoğlu, G. (2012). İkinci Dünya Harbi Sonuna Kadar İran Basını Ve Mecelle-İ Rûzigâr-ı Nev. Şarkiyat Mecmuası (21), 81-110.
Pervin, N. (2000). Tarikhe Ruznamenegariye İraniyan ve Diger Parsi Nevisan (Cilt 1). Tahran: Enteşarate Merkeze Neş’re Daneşgahi.
Rabino, H. L. (2002). Ruznamehaye İran: Ez Agaz Ta Sale 1329. (C. Khumamizade, Çev.) Tahran: Enteşarate İttilahat.
Resulof, R. (2010). Nahostinha-ı Tarih-ı Ruzname Negari-i İran. Tahran: Camieşenasan.
Resulof, R. (2014). Ruhulkuds; Entegaditerin Ruznameye Dovreye Meşrute Der İran. Feslnameye Esnad (3), 70-88.
Resulof, R., & Rasikh, K. (2018). Nekhşe Siyasi İçtimaiye Metbuat Der Engelabe Meşrutiyet Ba Ruyekerde Tehlile Mehtevaye Sermagalehaye Ruznamehaye Ruhulkuds ve Suri İsrafil . Feslnameye Encumene İraniye Mutalahate Ferhengi ve İrtibatat, 13-34.
Rigiderakhshan, M. (2011). Berresiye Tetbigiye Zeminhaye Siyasiye Buruze Engelabe Meşrute ve Engelabe Eslami. Tahran: Daneşgahe Tahran Merkezi.
Ruhani, A. R. (1999). Esnadi Derbareye Veziyete Metbuat Der Esre Rıza Khan. Gencineye Esnad, 102-123.
Semihi, M. (2018). Neberde Godret Der İran. Tahran: Neşre Ney.
Şebesteri, B. C. (2010). Deramedi Ber Sakhte Metbuatiye Engelabe Meşrutiyet. Mecelleye Amuze(6), 135-170.
Tabani, H. (2003). Feryade Ruşenfikran. Tebriz: Enteşarate Periver.
Tulabi, T. (2017). Suruş’e Estanbul Piş Deramedi Ber Ruznamenegariye Milligereyane ve Teceddutkha. Pejoeşhaye İranşenasi(2), 99.
Tuluyi, M. (1994). Bazigerane Esre Pehlevi, Tahran (Cilt 2). Tahran: Neşr’e Elm.
Yarşater, İ. (2004). Engelbe Meşrutiyet. (P. Metin, Çev.) Tahran: Emir Kebir.
Yazıcı, T. (2003). Fars Edebiyatı, TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 28.Cilt, 125-127.
Zerrinkub, A. (2006). Ruzegaran (Tarikhe İran Ez Agaz Ta Sugut Pehlevi). Tahran: Sokhen.