191 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre İştip Kazasında İdarî, Toplumsal ve Ekonomik Yapı (1823-1825)

Bugün Kuzey Makedonya’da bulunan İştip (Štip), Osmanlı devrinde Türklerin yaşadığı önemli bir Rumeli kazasıdır. Bu makalede, Osmanlı Arşivinde bulunan ve yabancı arşivlerden temin edilen 191 numaralı İştip şeriye sicilindeki veriler temel kaynak olarak alınmıştır. Bununla birlikte nüfus defterleri ve diğer resmî arşiv vesikalarından da yararlanılmıştır. Adı geçen şeriye sicilindeki tereke kayıtları ve vergileri ihtiva eden ferman ve buyruldular üzerine yoğunlaşılmıştır. Bununla birlikte diğer belge türleri de incelenmiştir. Şeriye sicilinde yer alan belge türlerinin çoğu, ferman ve buyruldu suretleri ile tereke kayıtları ve bazı ilamlardan oluşmaktadır. Müslümanlarla gayrimüslimlerin birlikte yaşadığı İştip kazasının ayanı olan Ali Ağa, Mora asilerine yapılan sefer sırasında şehit düşmüştür. Defterde yer alan terekeler içinde kıymeti en yüksek ve çeşitliliği en zengin olanı Ali Ağa’nın terekesidir. Bunun dışında ayan vekili ile askerî ve sivil şahıslara ait terekeler de mevcuttur. İştip’te evler genelde tek ve iki katlı olup kiremit örtülüdür. Kasabada çeşitli esnaf ve zanaatkâr dükkânları mevcuttur. Çarşı ve arastada önemli toplumsal mekânlardır. Esnaflar içinde gayrimüslimlerin varlığı da dikkat çekmektedir. Kırsal kesimde Evlâd-ı Fâtihan olarak da bilinen Yörük köyleri yoğunluktadır. Halkın geçim kaynağı ziraat ve hayvancılıktır. Rumeli eyaletine bağlı Köstendil sancağı içinde bulunan İştip kazası, ayaniyye, ilâniyye, imdâd-ı hazariyye gibi avarız türü vergilerin yanında Mora isyanı sebebiyle düzenlenen seferler için bazı ek vergilere muhatap olmuştur. Bunun yanında, İştip Mahkemesi’nin bazı muameleler karşılığında çeşitli adlar altında aldığı harçlar da kaza halkının giderlerini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İştip, Şeriye sicili, Ayan, Tereke

Administrative, Social and Economic Structure in Stip (Štip) District According to the Sharia Registry Numbered 191 (1823-1825)

Stip (Štip), located in North Macedonia today, was a significant Rumelia District where the Turks lived during the Ottoman period. In this article, the data in the Štip Sharia Court Registers numbered 191 in the Ottoman Archives, and those obtained from foreign archives were used as the primary source. However, civil registers and other official archive documents are also among the sources. It is focused on the edicts and orders containing the tereke (estate) registers and taxes in the said sharia court register. In addition to this, other types of documents were also studied. Most of the document types in the sharia court register consist of edicts and copies of orders, estate registers, and some decrees. Ali Agha, a landed proprietor (ayan) in Štip district, where Muslims and non-Muslims lived together, was martyred during the campaign against the Morea rebellions. Estates (tereke) of Ali Agha estate had the highest value and the richest variety among the estates in the book. Except this, there are also estates belonging to the deputy of the landed proprietor and military and civilian persons. Houses in Štip are usually single or two-story and covered with tiles. There exist several shops of tradesmen and artisans in the town. The bazaar and arasta (Ottoman Bazaar) are significant social spaces. The presence of non-Muslims among tradesmen also attracts attention. Yuruk (Nomad) villages, also known as Evlâd-ı Fâtihan (Children of the Conquerors), are dense in the countryside. The livelihood of the people is agriculture and animal husbandry. Štip district, which is located in the Kyustendil Sanjak of Rumelia province, dealt with some additional taxes for the expeditions organized due to the Morea rebellion, as well as avarız (extraordinary tax in Ottoman Empire) type taxes such as ayaniyye, ilaniyye, imdâd-ı hazariyye. Besides that, the fees charged by the Štip Court under several names against some transactions also constitute the expenses of the people in the district.

Keywords:

Stip, Sharia Court records, Ayan, Tereke (Heritage),

PDF

___

Acar Durukan, A. (2021). 1572 Tarihli Köstendil icmal defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ahmed Vefik (1293). Lehçe-i Osmanî. 1. Matbaa-i Âmire.
Barkan, Ö. (1966). Edirne Askerî Kassamı’na âit tereke defterleri (1545-1659). Türk Tarih Kurumu Belgeler, III(5-6), 1-479.
Bozkurt, F. (2013). Osmanlı dönemi tereke defterleri ve tereke çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11(22), 193-229.
Çağlar, İ. M. (2015). 273 numaralı Manisa şer’iyye sicillerindeki tereke kayıtlarına göre Manisa’da sosyal hayat (1836-1837). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (44), 198-206.
Evcil (Sarsılmaz), F. N. (2010). XIX. yüzyıl ortalarında İştib Kazası’nın sosyal ve ekonomik durumu. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Evliya Çelebi (2010). Seyahatname, 6/1, (Haz. S. A. Kahraman). Yapı Kredi Yayınları.
Gedikli, F. (2005). Osmanlı hukuk tarihi kaynağı olarak şer’iyye sicilleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), 187-213.
Gradeva, R. (2002). Orta Balkanlarda Osmanlı idari sistemi ve taşra idaresi (XV. yüzyıl). Türkler, 9, (ss. 1697-1715). Yeni Türkiye Yayınları.
Halaç, H. H. (2012). 45 numaralı Konya şeriyye sicil defterindeki menzil satışları ışığında yol ağları ve kat sayısına göre konut tipolojisi (1714-1715). Turkish Studies, 7(3), 1437-1448.
Halaçoğlu, Y. (1995). Evlâd-ı Fâtihân. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11, (ss. 524-525). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Hoca Sa’deddin Efendi (1279). Tâcü’t-tevârîh. 1. Tabhane-i Âmire.
İnalcık, H. (1943). Osmanlı tarihi hakkında mühim bir kaynak. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1(2), 89-96.
İnbaşı, M. (2002). Balkanlarda Osmanlı hakimiyeti ve iskân siyaseti. Türkler, 9, (ss. 279-301). Yeni Türkiye Yayınları.
Kiel, M. (2001). İştip. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23, (ss. 440-442). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Koçu, R. E. (1969). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları.
Municipality of Stip (t.y.). Environment. http://www.stip.gov.mk/index.php/mk/prirodni-resursi.
Ocak, A. Y. (1998). Hıdrellez. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 17, (ss. 313-315). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Osmanlı Arşivi, Cevdet Adliye (BOA. C.ADL) 68/4056.
Osmanlı Arşivi, Cevdet Askeriye (BOA. C.AS.) 514/21480.
Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümayûn (BOA. HAT) 839/37804; 1564/4; 838/37769; 1260/48759; 842/37883.
Osmanlı Arşivi, Nüfus Defterleri (BOA. NFS.d.) 5538; 5642; 5643; 5644; 6826.
Osmanlı Arşivi, Yabancı Arşivler Makedonya / Defterler, İştip Şeriye Sicili 021.d. 191 (BOA. YB. 021.d 191).
Özcan, T. (2005). Muhallefât. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30, (ss. 406-407). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Öztürk, M. (1999). Osmanlı para politikası. XIII. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler, III(III), (ss. 1593-1604). Türk Tarih Kurumu Yayını.
Öztürk, M. (2002). Osmanlı dönemi fiyat politikası ve fiyatların tahlili. Türkler, 10, (ss. 1562-1573). Yeni Türkiye Yayınları.
Öztürk, S. (2001). Kassâm. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24, (ss. 579-582). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. 2. MEB Yayını.
Ruşid, B. (2016). Salnamelere göre XIX. asırda İştip’te sosyo-ekonomik ve idari durum. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Sezer, M. (2017). XVI. yüzyılda Köstendil Ilıcası. (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Şemseddin Sami (1306). Kâmûsu’l- a’lâm. 2. Mihran Matbaası.
Şemseddin Sami (1992). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
Tabakoğlu, A. (2000). İmdâdiyye. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22, (ss. 221-222). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Tekin, Z. (2002). Osmanlı Devleti’nde kürk ticareti. Türkler, 10, (ss. 1400-1411). Yeni Türkiye Yayınları.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri (t.y.). Kuşara; haranı. https://sozluk.gov.tr/.
Uğur, Y. (2003). Mahkeme kayıtları (şer’iye sicilleri): literatür değerlendirmesi ve bibliyografya. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(1), 305-344.
Uğur, Y. (2010). Şer’iyye sicilleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39, (ss. 8-11). Türkiye Diyanet Vakfı Yayını.
Uzunçarşılı, İ. H. (2019). Osmanlı tarihi. 1. Türk Tarih Kurumu Yayını.
Yediyıldız, M. A. (2003). XVII. asır Bursa evleri (Bursa şer’iye sicillerine göre). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(1), 185-192.