Yaşar BAŞ

ŞİRVAN HANI HACI DAVUD, SİYASİ MÜCADELESİ, SÜRGÜN HAYATI VE AİLESİ

XVII. yüzyılın sonlarında Rus Çarlığı, Hazar kıyılarına kadar Kafkasları ele geçirme ve Safevi Devleti üzerine yürüme kararı almıştı. XVIII. yüzyılın ilk çeyreği boyunca Ruslar, bu siyasetlerini gerçekleştirme yolunda ilerleme kaydetmişti. Aynı dönemde batıda yaptığı savaşlarda başarılı olamayan Osmanlı Devleti, 1718 tarihli Pasarofça Antlaşması’ndan sonra Avrupa’da kaybettiği topraklara karşılık, Safeviler’in zayıflaması ve Rusların ilerleyişi karşısında, bölge ile ilgilenmeye başlamış ve doğuda toprak kazanma siyasetine yönelmişti. Osmanlı Devleti, Safevi ve Rus idaresine karşı mücadele eder iken, aynı amaçla Rus ve Safevilere karşı savaşan Şirvan Hanı Hacı Davud Han, Osmanlılara sığınmıştı. Osmanlı Devleti, 1722 yılında Şirvan Eyaleti Hanlığı üzerinde hakimiyetini ilan etmiş, Hacı Davud Han’ın, hanlığını tanımış ve 8 Ocak 1723 tarihli nâme-i hümâyûn ile Şirvan Hanlığı yurtluk ve ocaklık olarak resmen Hacı Davud Bey’e verilmişti. Hacı Davud Han, böylece Kırım Hanı gibi vasal bir hükümdar olmuş, ancak Ruslarla yapılan 24 Haziran 1724 tarihli İstanbul Antlaşması’nın Şirvan ile ilgili hükümlerinden memnun kalmamıştı. Bu nedenle antlaşma hükümlerini tanımayıp, bağımsızca hareket etmeye başlamıştı. Osmanlı Devleti, meseleyi çözmek için, 21 Nisan 1728 tarihli bir nâme-i hümâyûn ile Hacı Davud Han’ın bulunduğu mahalden ailesi ve beraberindekilerle ayrılıp Gence tarafında ikametini talep etmişti. Neticede Hacı Davud Han, Gence’de fazla kalamamış ve yaklaşık beş buçuk ay sonra, 5 Ekim 1728 tarihinde dört oğlu, iki kardeşi ve bütün ailesiyle birlikte Rodos’a sürgün edilmiştir. Daha sonra ailesiyle birlikte Gelibolu’ya nakledilmiştir. Sürgün sırasında kendisi ve ailesinin incitilmemesine itina gösterilmiş ve bütün masrafları karşılanmaya çalışılmıştır. Ölümünden sonra da aile üyelerinin ev kiraları ve her birine aylık maaş ödenmeye devam edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

XVIII. yüzyıl, Safeviler, Ruslar, Şirvan Hanlığı, Hacı Davud Han

PDF

___

I. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BA) Ali Emiri I. Mahmud (AE. SMHD. I)., nr. 26/1536; 188/1589.
-------------------Cevdet Askeri (C. AS)., nr. 778/32935.
-----------------------Cevdet Dahiliye (C. DH)., nr. 164/8168; 165/8215, 334/16677.
---------------------Cevdet Hariciye (C. HR)., nr. 18/879, 28/1394, 88/4364, 88/4383, 105/5232, 165/8237, 174/8659, 180/8952.
--------------------------------------Cevdet Maliye (C. Ml)., nr. 617/25469.
----------------------Cevdet Eyaleti Mümtaze (C. MTZ)., nr. 18/861.
--------------------------Cevdet Zabtiye (C. ZB)., nr. 12/571.
----------------------Hatt-ı Hümâyûn (HAT)., nr. 1427/58443.
-------------------------İbnülemin Hariciye (İE. HR)., nr. 11/1073.
----------------------Name-i Hümâyûn Defteri (NHD), nr. 7, s. 229, 237-239, 65-66, 71-72, 73-74.
--------------------------Name-i Hümâyûn Defteri (NHD), nr. 8, s. 123-124.
II. Araştırma, İnceleme, İnternet -.(1992). Osmanlı Devleti ile Azerbaycan Türk Hanlıkları arasındaki münasebetlere dair arşiv belgeleri I, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 4, Ankara.
Alizade, O. (2010). 18. yüzyılın ilk yarısında Rusya’nın Kafkasya’da işgalcilik politikası. Akademik Bakış, 4(7), 105-114.
Aydın, M. (2010). “Şirvan, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 39, İstanbul, s. 204- 206.
Barthold, W. (1979). “Şirvan”, İslam Ansiklopedisi (İA), c. 11, İstanbul, s. 571-573. Çelebizade Asım Tarihi, (2008). Transkripsiyonlu Metin. Haz. Ali Aktaş, 2008, s. 11, www.yazoku.net. Erişim Tarihi. 02.03. 2014.
Dostiyev, T. (2004). Kafkaslardaki eski Türk şehri Şabran, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 1, 10-20.
Hasanov, S. (2009). Mir Mehdi Hazani`nin Kitab-ı-Tarih-i Karabağ eserinde Hamse meliklerinin menşei hakkında, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(2), 177-187.
http://az.wikipedia.org/wiki/Hacı _Davud_Müşkürlü, 02.03. 2014.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Güney_Kafkasya_1801-1878.svg. Erişim Tarihi, 02. 03. 2014.
(http://www.yunturk.org.tr/Rodos-ve-İstanköy-Türklüğü-Sempozyumu-DUYURUSU. Erişim Tarihi, 07, 03. 2014.
Kurtaran, U. (2011). Yeni kaynakların ışığında Sultan I. Mahmud dönemi Osmanlı-İran ilişkileri (1731-1747). History Studies, 3(3), 177-213.
Kütükoğlu, B. (1962), Osmanlı İran siyasi münasebetleri. 1578-1590, İstanbul. Mürselov, C. (2007). İslâmî dönemde Şirvan tarihi (Hicri İlk Üç Asır), (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı
Pamuk, Ş. (2002). “Kuruş”, DİA, c. 26, Ankara, s. 458-459.
Saray, M. (1993). Azerbaycan Türkleri Tarihi. İstanbul.
Sarıkaya, M. S. (1993). Dini ve siyasi bakımdan Osmanlı-İran münasebetleri. Türk Kültürü, 363, 406-422.
Səfərli, F. (2013). Ortaçağda Nahçivan’da Sufi tarikatlarının faaliyetlerini gösteren yer adları. (Çev. Muhammet Kemaloğlu), Karabük Üniversitesi Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2(3), 334-347.
Sertoğlu, M. (2011). Mufassal Osmanlı tarihi, c. 5, Ankara.
Talay, A. (1994). “Dürrî Ahmed Efendi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. 10, s. 34-35.
Ürkündağ, A. (2006). Ahmed Dürri Efendi’nin İran Sefaretnamesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.