İSLAM HUKUK FELSEFESİ BAĞLAMINDA KRİTİK-ANALİTİK DÜŞÜNME FIKIH İLİŞKİSİ

İnsanı diğer varlıklardan ayıran ve mükerrem kılan en önemli özellik; doğru ile yanlışı ayırabilmesi, akıllı olması, zihinsel işlevlere sahip olması, dolayısıyla kendini bilmesi, Rabbi’ni tanımasıdır. Kişinin ilahi mesajları anlaması, lehinde ve aleyhinde olan hükümleri bilmesi; onun akıllı, düşünebilen, bilinçli, muhakeme edebilen yeterli hafızaya sahip, farkında, basîretli ve ferasetli olmasına bağlıdır. Bu nedenle insanın mükellef olmasının başında akıllı ve baliğ olma şartı aranır. Fıkıh ilminin “İnsanın lehinde ve aleyhinde olan şer’î ve amelî hükümleri bilmesidir.” şeklinde tarif edilmesi bu vasıflarının varlığına râcidir. İnsanın, maslahatına ve mefsedetine olan hükümleri bilerek hakikate ulaşması, fakih olmasına, kritik analitik düşünmesine ve bu düşünceyi hayat tarzı haline getirmesine bağlıdır. Fıkıh, Şârî Teâlâ’nın emir ve yasaklarından istinbât edilerek çıkarılan, insan fiilleriyle ilgili konulardır. İnsanın Allah’la olan ilişkilerini düzenleyen ibadetlerle ilgili hükümlerden muamelat hükümlerine kadar hayatın her aşamasında, zihinsel işlevlerini ve süreçlerini etkili kılarak, ilahi hükümleri anlamak, hikmet-i teşriyi bilmek ve bunları ana gayeler doğrultusunda uygulamak, fıkhetmenin amacı ve gereğidir. Fıkıh bu özelliğiyle temelde teşriye uygun olarak hedef belirlemiş olur. Bu çerçevede fıkıh usulü ilmi yanında, kutsal metinlerin anlaşılmasında bir metot olan hermeneutik kavramı da, insan fiillerinin ve genel yaşantısının yorumlanması, anlaşılması olarak da ifade edilir. Bu makalede kritik analitik düşünme olan zihinsel becerilerin, dingin olarak, gerçekleştirmek istediği hedeflerle fıkıh ilminin hedefleri karşılaştırılarak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kritik Analitik Düşünme, Fıkıh, Hermeneutik, Akıl, Hikmet.

___

Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1994.
Bardakoğlu, Ali, “Delil”, DİA, IX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle. İstanbul: Hikmet Yayınları, 1990.
Beşer, Faruk, “Bir Bilgi Türü Olarak Fıkıh ve Diğer Disiplinlerle İlişkisi”, Usûl İslam Araştırmaları, Ocak-Haziran 2006. S. 5.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuku İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
Bolay, Süleyman Hayri, “Akıl”, DİA, II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Boynukalın, Ertuğrul, “Makâsıdü’ş-Şerîa”, DİA, XXVII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Döndüren, Hamdi, “Âkıl”. DİA, II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989. Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî el-Ezdî, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Gadamer, Hans George, “Hermeneutik” Yorumbilgisi Üzerine Yazılar. Çev. Doğan Özlem, Ankara: Ark Yayınevi, 1995.
http://www.kritik-analitik.com/PageContentsPopup.aspx?Id=114
--------------------Ibn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd, es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
--------------------İbn Âşûr, M. Tahir, Makâsıdü’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Tunus: 1978.
----------------İbn Kayyım el-Cevziyye, Medâricü’s-sâlikîn, Beyrut: 1983.
Koca, Ferhat, “Hikmet”, DİA, XVII, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
Komisyon, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. İstanbul: Risale Yayınları, 1990.
Köksal, A. Cüneyt ve İbrahim Kafi, Dönmez, “Usûl-i Fıkıh”, DİA, XLII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
Mevsîlî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd, Kitâbu’l-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2010.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccac, el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nebhani, Takiyyüddin, Düşünme: Aklın Doğru Tanımı, Düşünme Metodu, Düşünme Türleri ve Metinler Üzerine Düşünme. Çev. Selim Gökay, İstanbul: Kıyade Yayıncılık, 1999.
Osman Eskicioğlu, “Usûl-i Fıkıh İlmi ve Akıl Ürünü Bilimsel Bir Usûl Denemesi”, İslâmî İlimler Dergisi, Bahar 2008, Yıl, 3, S. 1, s. 34.
Özcan, Zeki, Teolojik Hermenötik, İstanbul:1998.
Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
Remlî, Şemsuddîn Muhammed b. Ebi’l-Abbâs Ahmed b. Hamza İbn Şihâbuddîn, Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc fi’l-Fıkh alâ Mezhebi’l-İmâm eş’Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
Rıchard Paul, Lında Elder, Kritik Düşünce. Çev. A. Esra Aslan, Gamze Sart, Ankara: Nobel Yayınları, 2013.
Şa’ban, Zekiyüddîn, İslâm Hukuk İlminin Esasları. Çev. İbrahim Kafi Dönmez, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.
Şafiî, Muhammed b. İdris, Thk. Muhammed Seyyid Geylânî, er-Risâle, İstanbul: Kültür Yayınları, 1969.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ Servet, el-Câmiu’s-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Uludağ, Süleyman, “Akıl”, DİA, II, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
---------------“Basîret”, DİA, V, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
---------------------www. Kritik-analitik.com/Articles.aspx?catId=1 10. 01. 2015.
Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dînî Kur’an Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1971.