Öğrenci Tükenmişliğini Yordamada Stresle Başaçıkma, Sınav Kaygısı, Akademik Yetkinlik ve Anne-Baba Tutumları

Bu araştırma, Maslach Tükenmişlik modeli çerçevesinde, stresle başaçıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve anne-baba tutumları değişkenlerinin lise öğrencilerinin tükenmişlik düzeylerini yordamadaki katkılarını incelemek amacıyla gerçekleştirilmiştir. 1385 lise öğrencisinin katıldığı araştırmada, Maslach Tükenmişlik Envanteri-Öğrenci Formu (MTEÖF), “Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği”, “Sınav Kaygısı Envanteri”, “Ergenlerde Yetkinlik Beklentisi Ölçeği” ve “Ana Baba Tutum Envanteri” kullanılmıştır. Öğrencilerin tükenmişlik düzeylerinin stresle başaçıkma, sınav kaygısı, akademik yetkinlik ve anne-baba tutumlarının yordayıp yordamadığını belirlemek amacıyla, çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Bulgular; akademik yetkinliğin tükenmenin % 14’ünü, duyarsızlaşmanın % 10’unu ve yetkinliğin ise % 20’sini açıkladığını göstermiştir. Bu değişkenin yanı sıra, tükenme alt boyutunda olumlu stresle başaçıkma ve sınav kaygısının; duyarsızlaşma alt boyutunda olumsuz stresle başaçıkma ve sınav kaygısının; yetkinlik alt boyutunda ise sosyal destek arama yaklaşımı ve demokratik ana-baba tutumlarının önemli yordayıcılar olduğu belirlenmiştir

Anahtar Kelimeler:

Tükenmişlik, Stresle başaçıkma, Sınav kaygısı, Akademik yetkinlik, Anababa tutumları

Coping with stress, test anxiety, academic self-efficacy and parental attitudes in predicting student burnout

Known as one of the most important problems of modern times, burnout was defined by Freudenberger (1974) as ineffectiveness, wearing out, lack of energy and power, and an exhaustion of the inner resources of individual due to unsatisfied needs. The most commonly accepted account of burnout is given by the Maslach Burnout Model, which explains burnout in three ways (Maslach & Marek, 1993). According to Maslach Model, burnout has three dimensions: emotional exhaustion, depersonalization, and lack of personal accomplishment (Maslach, Schaufeli & Leiter, 2001). The measurement device based on this model (Maslach Burnout Inventory) is primarily administered to professionals experiencing face-to-face relationship in areas such as health, education, and social work. However, further advancements necessitate research on other non-human-centered professions. Therefore, the General Form of the MBI was developed.

Keywords:

Burnout, Coping with stress, Test anxiety, Academic self-efficacy, Parental attitudes,

PDF

___

Akdemir, D. & Çuhadaroğlu Çetin, F. (2008). Çocuk ve ergen psikiyatri bölümüne başvuran ergenlerin klinik özellikleri. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 15 (1), 5–14.
Akkaya, S. (2008). Ortaöğretim (lise) öğrencilerinde rekabetçi tutum ile ana-baba tutumları arasındaki ilişki düzeyi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Albayrak-Kaymak, D. (1987). Sınav kaygısı envanterinin Türkçe formunun oluşturulması ve güvenirliği. Psikoloji Dergisi, 6 (21), 55–62.
Arı, R. & Seçer, Z. Ş. (2003). Farklı ana baba tutumlarının çocukların psikososyal temelli problem çözme becerilerine etkisinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 451–464
Baltaş, A. (2009). Öğrenmede ve sınavlarda üstün başarı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Bandura, A. (1986). Social foundation of thought and action: a social cognitive theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. V. & Pastorelli, C. (1996). Multifaceted impact of self-efficacy beliefs on academic functioning. Child Development, 67 (3), 1206–1228.
Bandura, A. (1997). Self-efficacy. Harvard Mental Health Letter, 13 (9), 4-6.
Beyers, W. & Goossens, L. (1999). Emotional autonomy, psychosociol adjustment and parenting: Interactions, moderating and mediating effects. Journal of Adolescence, 22, 753–769.
Betoret, F. D. (2009). Self-efficacy, school resources, job stressors and burnout among Spanish primary and secondary school teachers: a structural equation approach. Educational Psychology, 29 (1), 45–68.
Bozkurt, N. (2004). İlköğretim öğretmenlerinde, stres yaratan yaşam olayları ve stresle başaçıkma tarzlarının çeşitli değişkenlerle ilişkisi. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. (6–9 Temmuz 2004). İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Malatya.
Brouwers, A., Evers, W. & Tomic, W. (2001). Self-efficacy in eliciting social support and burnout among secondary-school teachers. Journal of Applied Social Psychology, 31 (7), 1474–1491.
Chan, D. W. (2007). Burnout, self-efficacy, and successful intelligence among Chinese prospective and in-service school teachers in Hong Kong. Educational Psychology, 27 (1), 33–49.
Cotton, D. H. G. (1990). Stress management - an integrated approach to therapy. New York: Brunner-Mazel Publishers.
Çapri, B., Gündüz, B. & Gökçakan, Z. (2011). Maslach Tükenmişlik Envanteri-Öğrenci Formu (MTE-ÖF)’nun Türkçe’ye uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1 (40), 134–147.
Çelikkaleli, Ö. (2011). Yetişkin eğitimcisi öğretmenlerin tükenmişlik ve mesleki yetkinliklerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3 (4), 38–53.
Çelikkaleli, Ö., Gündoğdu, M. & Kıran-Esen, B. (2006). Ergenlerde yetkinlik beklentisi ölçeği: Türkçe uyarlamasının geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim Araştırmaları, 25, 62–72.
Çoban, A. E. & Hamamcı, Z. (2008). Stresle başa çıkma programının psikolojik danışmanların mesleki tükenmişlik düzeyleri üzerine etkisi. Elementary Education Online, 7 (3), 600– 613.
Dick, M. J. (1992). Burnout in doctorally prepared nurse faculty. Journal of Nursing Education, 31 (8), 341–346.
Duchesne, S. & Ratelle, C. (2010). Parental behaviors and adolescents’ achievement goals at the beginning of middle school: Emotional problems as potential mediators. Journal of Educational Psychology, 102 (2), 497–507.
Duygun, T. & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri stresle başaçıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18 (52), 37–52.
Düzgün, Ş. (1995). Lise öğrencilerinin psikolojik belirtileri ile ana-baba tutumları arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
Ebrinç, S., Açıkel, C., Başoğlu, C., Çetin, M. & Çeliköz, B. (2002). Yanık merkezi hemşirelerinde anksiyete, depresyon, iş doyumu, tükenme ve stresle başa çıkma: karşılaştırmalı bir çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 3, 162–168.
Eldeleklioğlu, J. (1996). Karar stratejileri ile ana-baba tutumları arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ergene, T. (2003). Effective interventions on test anxiety reduction. School Psychology International, 24, 328–332.
Forlin, C. (2001). Inclusion: Identifying potential stressors for regular class teachers. Educational Research, 43 (3), 235–245.
Friedman, I. A. (1997). High and low burnout principals: what makes the difference? The Annual Meeting of the American Educational Research Association, 28, 2–32.
Friedman, I. A. (2003). Self-efficacy and burnout in teaching. The importance of interpersonal-relations efficacy. Social Psychology of Education, 6 (3), 191–215.
Friesen, D. & Sarros, J. C. (1989). Sources of burnout among educators. Journal of Organizational Behavior, 10 (2), 179–188.
Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issue, 30, 159-165.
Gündüz, B. & Gökçakan, Z. (2003). Tükenmişliği yordamada stresle başaçıkma biçimleri, eğitim düzeyi ve hizmet süresi değişkenleri. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (25), 10–17.
Gündüz, B. (2000). Hemşirelerde stresle başaçıkma biçimleri ile tükenmişlik arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
Kaya, M., Genç, M., Kaya, B. & Pehlivan, E. (2007). Tıp fakültesi ve sağlık meslek yüksekokulu öğrencilerinde depresif belirti yaygınlığı, stresle başaçıkma tarzları ve etkileyen faktörler. Türk Psikiyatri Dergisi, 18 (2), 137–146.
Kennedy, B. R. (2005). Stress and burnout of nursing staff working with geriatric clients in long-term care. Journal of Nursing Scholarship, 37 (4), 381–382.
Kutsal, D. (2009). Lise öğrencilerinin tükenmişliklerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Kutsal, D. & Bilge, F. (2012). A study on the burnout and social support levels of high school students. Education and Science, 37 (164), 283–297.
Kuzgun, Y. (1973). Ana- baba tutumlarının bireyin kendini gerçekleştirme düzeyine etkisi. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 5 (1), 57–70.
Lazarus, R. S. & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal and coping. New York: Springer Publishing Company.
Maslach, C., Schaufeli, W. B. & Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397–442.
Maslach, C. & Marek, T. (1993). Professional burnout: recent developments in theory and research. Washington DC: Taylor & Francis.
Maslach, C. (2003). Job burnout: new directions in research and intervention. Current Directions in Psychological Science, 12 (5), 189–192.
Mc Manus, I. C., Qinder, B. C. & Gordon, D. (2002). The causal links between stress and burnout in a longitudinal study of UK doctors. The Lancet, 3 (59), 2089–90.
Muris, P. (2001). A brief questionnaire for measuring self-efficacy in youths. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 23 (3), 145–149.
Öner, N. (1990). Sınav kaygısı envanteri el kitabı. İstanbul: YÖRET.
Öner, N. (1997). Türkiye'de kullanılan psikolojik testler: Bir başvuru kaynağı. (3. Baskı). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Ören, N. & Türkoğlu, H. (2006). Öğretmen adaylarında tükenmişlik. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 30-42.
Özçelik, B. (2009). Belediyelerde çalışan iş görenlerin durumluluk kaygı, iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Schaufeli, W. & Greenglass, E. R. (2001). Introduction to special issue on burnout and health. Psychology and Health, 16, 501–510.
Schaufeli, W. B., Matinez, I. M., Marquez-Pinto, A., Salanova, M. & Bakker, A. B. (2002). Burnout and engagement in university students: A cross-national study. Journal of Cross-cultural Studies, 33, 464–481.
Sever, A. (1997). Hemşirelerin iş stresi ile başa çıkma yolları ve bunun sonuçlarının araştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Simoni, P. S. & Paterson, J. J. (1997). Hardiness, coping and burnout in the nursing workplace. Journal of Professional Nursing, 13 (3), 178–85.
Spielberger, C. D. (1980). Preliminary professional manual fort the test anxiety inventory. C.A.: Consulting Psychologists Pres.
Şahin, N. H. & Durak, A. (1995). Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: üniversite öğrencilerine uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi, 10 (34), 56–73.
Telef, B. B. (2011). The study of teachers’ self-efficacy, job satisfaction, life satisfaction and burnout. Elementary Education Online, 10 (1), 91–108.
Teltik, H. (2009). Okul öncesi öğretmenlerinin mesleki yeterlilik algılarının iş doyumu ve tükenmişlik düzeyleriyle ilişkisinin belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Thelwell, R. C., Lane, A. M. & Weston, N. J. V. (2007). Mood states, self-set goals, self-efficacy and performance in academic examinations. Personality and Individual Differences, 42, 573–583.
Ünüvar, A. (2007). Lise öğrencilerinin algıladıkları ana-baba tutumları ile kendine saygı düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Vealey, R. S., Armstrong, L., Comar, W. & Greenleaf, C. A. (1998). Influence of perceived coaching behaviors on burnout and competitive anxiety in female collage athletes. Journal of Applied Sport Psychology, 10 (2), 297-318.
Wiggins, M. S., Lai, C. & Deiters, J. A. (2005). Anxiety and burnout in female collegiate ice hockey and soccer athletes. Perceptual and Motor Skills, 101, 519-524.
Yalaz, M., Solak, U., Arslan, M. T., Şen, A., Köroğlu, Ö., Akisu, M. & Kültürsay, N. (2009). Yenidoğan yoğun bakım hemşirelerinde stres faktörleri ve stresle başetmenin değerlendirilmesi: karşılaştırmalı bir çalışma. Ege Pediatri Bülteni, 16 (3), 143–148.
Yavuz, Ç. & Akagündüz, N. (2004). Çocuk olmak. İstanbul: Ümraniye Rehberlik ve Araştırma Merkezi Müdürlüğü Yayınları.
Yavuzer, H. (2009). Ana-baba ve çocuk. (20. Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Yellice Yüksel, B., Kaner, S. & Güzeller C. O. (2011). Öğretmenlerin mesleki yetkinlik, mesleki sosyal destek ve tükenmişlik ilişkisinin yapısal eşitlik modeli ile incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 1–25.
Yıldırım, İ. (2000). Akademik başarının yordayıcısı olarak yalnızlık, sınav kaygısı ve sosyal destek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 167–176.
Yörükoğlu, A. (1989). Değişen toplumda aile ve çocuk. (3.Baskı). İstanbul. Özgür Yayın Dağıtım.