İbrahim DUMAN, Yüksel TÜZEL, Dennis Johannes APPELMAN

Türkiye’de Sebze Üretiminde Tür ve Çeşit Tercihleri

Ülkemizde sebze üretim alanı 2019 yılı verilerine göre 790 bin ha alan olup, toplamüretim miktarı 31 milyon tonun üzerindedir. Sebze üretimi ekolojik koşullara bağlıolarak açıkta tarla ve örtüaltı sebzeciliği şeklinde yapılmaktadır. Açık tarla sebzeciliği,ülkemizin tüm bölgelerinde küçük aile işletmeleri şeklindeki alanlarda ya da büyük tarlaalanlarında herhangi bir koruma önlemi alınmaksızın gerçekleştirilir ve bu yetiştiriciliksofralık ve sanayi üretimine yönelik yapılır. Buna karşılık örtüaltı yetiştiriciliğindeüretim, basit ve/veya yüksek yapılar altında gerçekleştirilir ve çok büyük oranda sofralıktüketime yöneliktir. Sebze üretiminde tür ve çeşit seçiminde iklim koşulları, yetiştirmedönemi, ürün satışının iç ve/veya dış pazar odaklı olması, tüketici tercihleri, hastalıkve zararlılara dayanıklılık gibi pek çok faktör etkilidir. Bu derlemede ülkemizde açıktarla ve örtüaltında yapılan sebze üretimi, özellikleri ve tercih edilen tür ve çeşitlerdeğerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

sebze, örtüaltı, açık tarla, tür, çeşit

Vegetable Type and Variety Preference In Turkey

According to the data of 2019, the vegetable production area in our country is 790thousand ha, and the total production amount is over 31 million tons. Vegetableproduction is carried out as an open field and protected cultivation depending onecological conditions. Open field vegetable cultivation is done in all regions of ourcountry in the form of small family businesses or large field areas without any protectionmeasures and this cultivation aims for fresh consumption and production for industryuse. On the other hand, in protected cultivation, production is carried out under simpleand/or high structures and is suitable for table consumption. Many factors such asclimate conditions, growing period, domestic and/or foreign market orientation ofproduct sales, consumer preferences, resistance to diseases and pests are effective inthe selection of species and varieties in vegetable production. In this review, vegetableproduction in the open field and under protected cultivation in our country, theircharacteristics, and the preferred species and varieties are evaluated.

Keywords:

sebze, örtü altı, açık tarla, tür, çeşit,

PDF

___

Aksoy, U. ve İ. Duman, 2017. Organik Bahçe Bitkileri Yetiştiriciliği, Bahçe Tarımı-I, T.C. Anadolu Üniversitesi, Yayın No: 2372, AÖF yayın No: 1369, s:208-232. ISBN: 978-975-06-1049-3.
Antalya Büyükşehir Belediyesi, 2020. https://www.antalya.bel.tr/ (erişim tarihi:05.12.2020)
Balkaya, A, 2014. Aşılı sebze üretiminde kullanılan anaçlar. TÜRKTOB Dergisi, 10:4-7.
Balkaya, A., İ. Duman, M. Engiz, S. Ermiş, A. N. Onus, M. Özcan, F. Çelikel, İ. Demir, M. Kandemir ve M. Özer, 2015. Bahçe Bitkileri Tohumluğu Üretimi ve Kullanımında Değişimler ve Yeni Arayışlar Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, 12-16 Ocak 2015, s: 985-1010.
Balkaya, A., İ. Duman, L. Arın, M. Özcan, İ. Demir, D. Kandemir, S. Zengin, S. Ermiş ve Ş. Sarıbaş, 2020. Bahçe Bitkilerinde Tohum Üretimi, Mevcut Durum ve Gelecek, Türkiye Ziraat Mühendisliği IX. Teknik Kongresi, 13-17 Ocak 2020, Cilt II, s: 339-370. Ankara.
Bayramoğlu, Z., Z. Karakayacı, K. Ağızan, S. Ağızan ve M. Bozemir, 2019. Yaş Meyve ve Sebze Çalıştayı. 12-13 Haziran, Konya. Atlas Akademi, ISBN: 978-605-7839-05-3, 113 s.
Baysal, S. 2013 Üstün Performanslı Ticari Yağlık Biber Çeşitlerinin Geliştirilmesi. I. Genetik Materyalin Toplanması ve Verim ile Bazı Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri ABD., s:52.
Demir, H. ve Akgün, İ. H., 2014. Domates Yetiştiriciliğinde Çeşit Seçimi ve Fide Dikiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler, Hasad Bitkisel Üretim(351), 54-60.
Duman, İ. 2012. Biber Çeşitleri, TARIM GÜNLÜĞÜ Derg.Mart-Nisan, 2012, Sayı: 8,Yıl:2, s: 18-22.
Duman, İ. and Düzyaman, E., 2017. Processing Tomato Production in Turkey, Chronica Horticulturae, Volume 57; Number 3 p: 20-22, 2017.
Duman, İ., 2016. Sanayilik Domates Yetiştiriciliği, TÜRKTOB, Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, Ocak-Mart 2016, Yıl: 5, Sayı: 17, s:18-21, Ankara, (2016).
Duman, İ. ve A. V. Damar, 2016. Sanayi Domatesi Üretiminde Kullanılan Çeşitlerde Aranan Kalite Parametreleri, Harman Time Dergisi, Mayıs, 2016, Sayı: 39, Yıl: 4, s: 48-56. Adana.
Duman, İ., 2020a. Sanayi Sebzeciliği ders notları, E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Lisansüstü ders Notları, Bornova.
Duman, İ., 2020b. Sanayi Domatesi Üretiminde Çeşit Seçimi ve Önemi, Tarım Türk Dergisi, Mart-Nisan 2020, Sayı: 82, Yıl: 15, s: 46-55.
Duman, İ., 2019. Meyve-Sebze Kurutma Tekniği, E.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Lisans ders notları, Bornova.
Duman, İ., Y. Nas ve A. Damar, 2017. Sanayi Domatesi Tarımı, s: 109. Tarım Gündem Dergisi Yayını, Hürriyet Matbaası, Çamdibi, İzmir.
Düzyaman, E., İ. Duman, H. İlbi ve H. Vural, 1996. Üstün Verim ve Teknolojik Özelliklere Sahip Sanayi Domatesi Çeşitlerinin Belirlenmesi. I. Ana Verim Denemesi. SANDOM No: 10, (196), s: 23-38, İzmir, 1996.
Düzyaman, E., İ. Duman, D. Eşiyok, H. Vural, M. Gümüş ve S. Erkan, 2004. Ülkemizde Yetiştirilen önemli Açık Tozlanan Sanayi Domatesi Çeşitlerinin Verim ve Teknolojik Özelliklerinin İyileştirilme Olanakları Üzerinde Çalışmalar, Türkiye V. Sebze Tarımı Sempozyumu, s: 82-87;21-24 Eylül 2004 Çanakkale.
Düzyaman, E. ve İ. Duman, 2005. Sanayi Kullanımına Uygun Bazı Biber Çeşitlerinin Kalite ve Verim Özellikleri Üzerinde Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Akademik Gıda Dergisi, Cilt 14, s: 5-10.
Düzyaman, E. ve İ. Duman, 2010. Her Yönü ile Çeşme Kavunu, Türkiye VIII. Sebze Tarımı Sempozyumu, 23-25 Haziran 2010, Bahçe Bilimi Yayın No: 1, s: 247-254.
Engindeniz, S., 2013. Sera Sebzeciliğinde Pazarlama Alternatifleri, Tarlasera, 31:70-74.
Erkan, S., M. Gümüş ve İ. Duman, 1996. Marmara Bölgesinin Değişik Yörelerinde Sanayi Domatesi Yetiştiriciliğinin Özelliklerinin ve Sorunlarının Belirlenmesine Yönelik bir Araştırma, SANDOM No: 10, (1996), s: 1-22, İzmir.
FAO, 2018. Faostat statistics (Erişim tarihi: 07.12.2020).
Fıçıcı G. S., S. Kaya ve İ. Duman, 2016. Trakya Bölgesinde Doğrudan Tohum Ekimi İle Üretime Uygun Soğan Çeşitlerinin Belirlenmesi, BAHÇE, Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 45: (2016) Özel Sayı, s:27-31, Yalova.
Frenkel, C. and J.J. Jen, 1989. Tomatoes. in Quality and Preservation of Vegetables, Edited by N.A. Eskin. CRC Press. Inc., Boca Raton Fl. pp: 53-73.
Gökçöl, A. ve İ. Duman, 2017. Hibrit Çeşitler ve Ülkemiz Tarımındaki Yeri, Tarım Türk Dergisi, Mayıs-Haziran, 2017, Sayı: 65, Yıl: 12, s: 16-18.
Gökkuş, F. 2020. Günümüz sebze üretiminde kullanılan çeşitlerin genel dağılımı, Hasel Tarım AŞ: Antalya, (Sözlü Görüşme)
Gül, A., 2013. Progress in soilless cultivation in Turkey. Soil-Water Journal, 2 (2) : 2257-2264.
Kınıklı, F., Adanacıoğlu, H., Yılmaz, C., Özer, G., 2019. Tarımsal Ürünlerin Pazarlanmasında Hal Kayıt Sisteminin Çiftçiler Tarafından Kullanılma Durumu: İzmir İli Örneği, Mediterranean Agricultural Sciences, 32(2):159-165.
Nas, Y. 2019. Sanayi Domatesi Yetiştiriciliğinde Verim ve Meyve Kalitesini Etkileyen Bazı Faktörlerin Yönetimi, Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri ABD., s:180,
Sevgican A., Tüzel Y., Gül A., Eltez R.Z., 2000. Türkiye’de Örtüaltı Yetiştiriciliği. Türkiye Ziraat Mühendisliği V. Teknik Kongresi, Ankara, 2: 679-707.
Özbay, N., Sarıyer,T. ve Korkmaz, A., 2012. Afyonkarahisar İli Ekolojik Şartlarına Uygun Sofralık Domates Çeşitlerinin Belirlenmesi, Türk Doğa ve Fen Dergisi, 1 (2), 64-70.
Öztekin, G.B., Y. Yüzel, T. Durdu, 2020. Türkiye’de seracılığın gelişimi ve mevcut durumu. Tarım Türk Bitkisel Üretim Dergisi, 84:1-18.
Şalk, A., L. Arın, M. Deveci ve S. Polat, 2008. Özel Sebzecilik, Namık Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi, ISBN 978-9944-0786-0-3, s: 488. Onur Grafik Matbaa ve Reklam Hizmetleri, İstanbul.
Şimşek, D., İ. Duman ve E. Düzyaman, 2011. Bazı F1 Hibrit Biber Tiplerinde Bitki Başına Meyve Sayısının Tohum Verimi ve Kalitesi Üzerine Etkileri, Türkiye IV Tohumculuk Kongresi, 14-17 Haziran 2011, Samsun, s: 37-42.
Tarım ve Orman Bakanlığı, 2020a. https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Tarla-ve-Bahce-Bitkileri/Urunler-Ve-Uretim (Erişim tarihi:04.12.2020).
Tarım ve Orman Bakanlığı, 2020b. https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Tarla-ve-Bahce-Bitkileri/Ortu-Alti-Yetistiricilik (Erişim tarihi:04.12.2020).
TUIK, 2020. www.tuik.gov.tr (Erişim tarihi:04.12.2020)
Türk, B., Y. Nas, İ. Duman, F. Şen ve Ö. Tuncay, 2019. Sanayi Domatesi Üretiminde Toprak Tipi ve Çeşit Seçiminin Verim ve Meyve Kalite Özelliklerine Etkisi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 56 (3), 337-343, (2019). DOI: 10.20289/zfdergi.512971.
Tüzel, Y., Gül, A. 2008. Seralarda İyi Tarım Uygulamaları. Tibyan Yayıncılık. ISBN:978-9944-172-07-3, 172 s, İzmir.
Tüzel, Y., Gül, A., Öztekin, G.B., Daşgan, Y., Engindeniz, S., Boyacı, H.F., 2015. Örtüaltı Yetiştiriciliğinde Değişimler ve Yeni Arayışlar. TMMOB Ziraat Mühendisliği Odası Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı, Cilt 1: 685-709.
Tüzel, Y., 2018. Domatesin Önemi, Dünyada ve Türkiye'de Üretimi. Serada Domates Tarımı (pp.10-14), Gülermat Matbaa Ve Yayıncılık San. Tic. Ltd. Şti., İzmir.
Tüzel, Y., A. Gül, G.B. Öztekin, S. Engindeniz, F. Boyacı, H. Duyar, E. Cebeci, T. Durdu, 2020. Türkiye’de Örtüaltı Yetiştiriciliği ve Yeni Gelişmeler. Türkiye Ziraat Mühendisliği IX. Teknik Kongresi (pp.725-750). Ankara, Turkey
Vural, H., B. Eser, T. Yoltaş, E. Özzambak, D. Eşiyok ve İ. Duman, 1993. Marmara ve Ege Bölgelerine Uygun Salçalık Domates Çeşitlerinin Belirlenmesi, SANDOM, No: 7, 1-18, İzmir.
Vural, H., D. Eşiyok ve İ. Duman, 2000. Kültür Sebzeleri (Sebze Yetiştirme) E.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, E.Ü Basımevi, s: 440, Bornova.
Wittwer, S.H. and N. Castilla, 1995. Protected cultivation of horticultural crops. HortTechnology, Jan./Marc. 5(1):6-23.
Yanmaz, R., 2006. Sebze Yetiştiriciliğinde Hibrit Çeşit Kullanımı ve Çeşit Önerileri, Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, Cilt15 Sayı 1-2, Ankara
Yanmaz, R., İ. Duman, F. Yaralı, K. Demir, G. Sarıkamış, N. Sarı, A. Balkaya, H. Ç. Kaymak, S. Akan ve R. Özalp, 2015. Sebze Üretiminde Değişimler ve Yeni Arayışlar, Türkiye Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, 12-16 Ocak 2015, s: 579-605. Ankara.
Yanmaz, R., A. Balkaya, S. Akan, H. Ç. Kaymak, G. Sarıkamış, K. Ö. Ulukapı, O. Karaağaç, İ. Güvenç, E. S. Kurtar ve F.E. Açıkgöz, 2020. Sebzecilik Sektörü: Dünü, Bugünü ve Geleceği, Türkiye Ziraat Mühendisliği IX. Teknik Kongresi Bildiri Kitabı, s: 585-608. Ankara.
Yücel, E.D., 2013. Recent developments in greenhouse vegetable production and marketing in Turkey, 24th International Scientific-Expert Conference on Agriculture and Food Industry, September 25- 29, 2013, Sarajevo/Bosnia and Herzegovina, 300-304 pp.