MADDE BAŞLARI TÜRKÇE OLAN İLK OSMANLI TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİNDEN BİRİ: CEVÂHİRÜ’L-ELSİNE/ One of The Initial Ottoman Turkish Dictionaries Including Turkish Lexical Entries: Jawahir Al-Alsina

ÖzOsmanlı dönemi Türk sözlükçülüğü, 17. yüzyıla kadar madde başları Arapça ve Farsça, açıklama ve karşılıkları ise Türkçe olan edilgen karakterli sözlüklerle temsil edilmiştir. Osmanlı Türkçesi döneminde on yedinci yüzyıla kadar madde başları Türkçe olan bir sözlüğe rastlanmaz. İlk kez, İbrahim Miskin’in 10 Safer 1075 tarihli Elfâz-ı Türkî-Farsî adlı sözlüğünde, Türkçe madde başları ile karşılaşılır. Bu sözlüğü 18. yüzyılda sırasıyla Osmanzâde Ahmed Tâib’in Mir’âtü’l-Müşkil, Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi’nin Lehcetü’l-Lügat ve İbrahim Vedîd’in Cevâhirü’l-Elsine isimli sözlükleri takip eder. Osmanlı Türkçesinin etken karakterli dördüncü sözlüğü olan Cevâhirü’l-Elsine bu makalenin konusudur. Makalede Cevâhirü’l-Elsine tüm yönleriyle tanıtılmaya çalışılmıştır. Zira tarihî kıymeti yüksek olan bu sözlük hakkında kaynaklarda oldukça sınırlı malumat verilmiştir. Bu çalışmada eserin adı, yazılış tarihi, müellifi, bölümleri, nüshası, sözcük dağarcığı, bazı imla ve dil hususiyetleri hakkında eldeki yegâne nüshasından hareketle edinilen bilgiler sunulmuştur. Ayrıca eserin mukaddimesinin yazı çevirimi yapılmış ve el yazması nüshadan birkaç sayfanın görüntüleri makaleye eklenmiştir.Anahtar Kelimeler: Cevâhirü’l-Elsine, Osmanlı Türkçesi, SözlükçülükAbstractTurkish lexicography of the Ottoman era was represented until 17'th century by passive dictionaries including Arabic and Persian lexical entries also Turkish remarks and meanings. Any dictionary including Turkish lexical entries had not been written until 17th century in the Ottoman Turkish period. The first dictionary including Turkish lexical entries in the Ottoman Turkish period is Alfaz-i Turkî-i Fârsî written by İbrahim Miskîn on 25 Safar 1075. In the 18th century, Osmanzade Ahmed Tâib's Mir'ât Al-Mushkil, Shaykh al-  Islam Mehmed Esad Efendi's Lahjat al-Lughat and İbrahim Vedîd's Jawahir al-Alsina followed the dictionary, respectively. The topic of this article is Jawahir al-Alsina which is the fourth active dictionary of the Ottoman Turkish period. In the article, Jawahir al-Alsina has been tried to be introduced with all aspects. There is restricted information in resources regarding this important dictionary. In this paper, acquired information with reference to the unique manuscript copy about the name, the author, the chapters, the manuscript copy, the vocabulary and the grammatical features of Jawahir al-Alsina have been presented. Furthermore, the preface of Jawahir al-Alsina has been transcribed and the images of the several pages of the manuscript copy have been added into the article.
Anahtar Kelimeler:

Cevâhirü’l-Elsine

___

  • Akçay, Yusuf. (2010). Osmanlı Dönemi Sözlükçülüğü ve Karahisârî'nin Şâmilü'l-Luga İsimli Sözlüğü Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Beyreli, Latif. (1988). Lehcetü'l-Lugat. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Boz, Erdoğan. (2013). Etken ve Edilgen Sözlükler Bağlamında Türk Dilinin Gelişim Sürecine Bakış. Geçmişten Geleceğe Türkçe Elginkan Vakfı I.Türk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 17-19 Nisan 2013 (s. 79-90). İstanbul: Elginkan Vakfı. Caferoğlu, Ahmet. (2000). Türk Dili Tarihi II. İstanbul: Enderun Kitabevi. Daşdemir, Muharrem. (2013). "Türkçede Miktar Kavramı ve Sayı Sistemi". Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(13), s. 309-336. Eminoğlu, Emin. (2010). Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası.Sivas: Asitan Yayıncılık. Eren, Hasan. (1950). "Çağatay Lügatleri Hakkında Notlar". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 8(1-2), s. 145-163.
Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 1970
  • Yayıncı: Atatürk Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler

MYSİA BÖLGESİ MEZAR STELLERİ ÜZERİNE İKONOGRAFİK DEĞERLENDİRME/ Icoographic Evalution of Funerary Stele in Mysia Region

Ahmet Cuneydi HAS

DEĞİŞEN AİLE KURUMU İÇERİSİNDE KADIN VE KADININ GELİNLİK ROLÜ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME: AĞRI İLİ ÖRNEĞİ/ An Evaluation on The Role of Women and Bridal Role of Women in The Changing Family Institution: Example of Ağrı Province

Selçuk AYDIN, Muhammed BAHADIR

BURSA İPEK BÖCEKÇİLİĞİNİN ZİRVEDEN DÜŞÜŞÜ: I. DÜNYA SAVAŞI/Bursa Sericulture Losıng Popularity: World War I

Yücel ÖZTÜRK

ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN ÇOCUKLUK ÇAĞI ÖRSELENME YAŞANTILARI, TOPLUMSAL CİNSİYET ALGILARI, ŞİDDET EĞİLİMLERİ VE ŞİDDETLE KARŞILAŞMA DURUMLARI

Reva BALCI AKPINAR, Sibel KÜÇÜKOĞLU, Serap EJDER APAY, Nuray KARACA, Aslı BALCI

MUZDARİP RUHLARIN HUZUR ARAYIŞI: HIRİSTİYAN MİSTİSİZMİ/ Stricken Souls’ Search of Tranquility: Christian Mistisism

Kutsi KAHVECİ

ОБРАЗ ВРЕМЕНИ В ПОЭЗИИ Б. ПАСТЕРНАКА/ B. Posternak’ın Şiirlerinde Zaman Kavramı/ Image of Time in B. Pasternak's Poetry

Gigla DZHINDZHOLIA, Sevindj RAMAZANOV

EYNƏLQÜZAT MİYANƏCİNİN HƏYATI VƏ ZƏNGİN İRSİ/ Aynalkudat Miyaneci’nin Hayatı ve Zengin Kültürel Mirası/ Life and Rich Heritage Aynalkuzat Miyanedji

Ülkər MƏMMƏDOVA

STEFAN ZWEIG’IN “SABIRSIZ YÜREK” ADLI ROMANINDA ACIMA VE SUÇLULUK DUYGUSU/Sense of Pity in The Novel “Beware of Pity” of Stefan Zweig

Cemile AKYILDIZ ERCAN, Dursun BALKAYA

ESKİ MEZOPOTAMYA TIBBI ve GÜNÜMÜZ ANADOLU’SU GELENEKSEL HALK TIBBI: BENZER YÖNTEMLER ve BU YÖNTEMLERİN İNANÇLARLA BAĞLANTILARI/ Medicine of Ancient Mesopotamia and Traditional Folk Medicine of Modern Anatolia: The Similar Applications and These Applications’ Connections with Beliefs

Nejla ALPER, Rainer M. CZİCHON

MADDE BAŞLARI TÜRKÇE OLAN İLK OSMANLI TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİNDEN BİRİ: CEVÂHİRÜ’L-ELSİNE/ One of The Initial Ottoman Turkish Dictionaries Including Turkish Lexical Entries: Jawahir Al-Alsina

Serkan ÇAKMAK