Tanzimattan Günümüze Türk Edebiyatında Toplumsal Cinsiyet Yansımaları ve Kadının Konumu

Bu çalışmanın amacı toplumsal cinsiyet-edebiyat ilişkisine odaklanarak kadının konumu ve toplumsal cinsiyet rollerinin edebiyatta temsilini araştırmaktır. Literatür taranarak gerçekleştirilen araştırmada kadınların erkek egemen edebiyatta nasıl temsil edildiği, Tanzimat’tan günümüze bu konuda bir farklılaşmanın olup olmadığı çalışmanın temel sorunudur. Türkiye’de Tanzimat’la birlikte başlayan Cumhuriyet’le devam eden yenilik ve modernleşme hareketlerinin ana ekseni kadının değişim ve dönüşümü üzerinden oluşturulmuştur. Edebiyat toplumsal gerçekliğin yansımasıdır ve aynı zamanda toplumsal olgulara yön vermektedir. Toplumsal cinsiyet açısından kadının konumundaki değişimi anlamak için edebiyat metinleri önemli veriler sunmaktadır. Tarihsel süreçte kadına verilen eğitim, eş seçme gibi haklar, kadının toplumda görünürlüğünü artırmış, bu durum roman ve hikâyelere de yansımıştır. Bu çalışmada Tanzimat’tan günümüze roman ve hikayelerde kadının temsili edebiyat tarihi araştırmacılarının dönemleştirmeleri de dikkate alınarak üç başlık altında incelenmiştir. Birinci bölüm Tanzimat dönemi, ikinci bölüm Erken Cumhuriyet ve Milli Mücadele Dönemi, üçüncü bölüm ise Cumhuriyet sonrası dönemi kapsamaktadır. Örnek yazar ve metinlerin seçiminde her dönemin sosyal yaşamını yansıtan ve toplumsal cinsiyetin görünürlüğünü ortaya çıkaran yazarlar ve eserleri tercih edilmiştir. Bu bağlamda Ahmet Mithat Efendi’den Sabahattin Ali’ye Halide Edip’ten Elif Şafak’a tarihsel süreçte erkek ve kadın yazarların roman ve hikayeleri ile ilgili literatür, araştırma konusu ve amacı doğrultusunda incelenmiştir. Araştırma sonucuna göre Tanzimat’tan günümüze kadına verilen hakların, özellikle eğitim hakkının kadının temel görevi olan eş ve annelik rolünü en iyi şekilde yerine getirebilmesi için araçsallaştırıldığı, bir taraftan kadının özgürleşmesi hedeflenirken diğer taraftan yeni bir “yurttaş” kimliği edinen kadına toplumsal alanda da ek sorumluluk ve fedakârlık yüklendiği görülmektedir. Çalışma modernleşme süreci boyunca yaşanan sosyal, siyasal, kültürel değişim ve dönüşümlerin edebiyata yansıtıldığı roman ve hikâyelerde kadının toplumsal cinsiyet rol ve tutumlarında bir farklılık yaratmadığı, “temsil edilen” olarak kadınların daha iyi bir durumda olmadığını ortaya koymaktadır.

Social Gender Reflections In TurkishLiterature and The Position ofWomen Since The Tanzimat PeriodTo Our Present Day

The purpose of the present study was to investigate the position of women and the representation of social gender roles in literature by focusing on the relations between social gender and literature. In the literarure review, how women are represented in male-dominated literature and whether there is differentiation in this regard from Tanzimat to our present day were identified as the main problematics of the study. The main axis of the innovation and modernization movements, which started with Tanzimat Period and continued with the Republic Period in Turkey, was formed with the change and transformation of women. Literature is the reflection of social reality, and also guides social phenomena.Literary texts provide important data to understand the change in the position of women in terms of social gender. The rights given to women in the historical process, such as the choice of education and spouse increased the visibility of women in the society, which was also reflected in novels and stories. In the present study, the representation of women in novels and stories since Tanzimat Period to our present day was examined under three headings by considering the periodizations of history of literarture researchers.The first part covers the Tanzimat Period, the second part covers Early Republic and National Struggle Period, and the third part covers the Post-Republican Period.The authors and the works that reflected the social life of each period revealing the visibility of social gender were preferred in the selection of the authors and texts to be included in the sampling. In this context, the literature on novels and stories of male and female authors in the historical period since Ahmet Mithat Efendi to Sebahattin Ali, Halide Edip to Elif Shafak was evaluated for the purpose and subject of the study. According to the results of the study, it was found that, on the one hand, the rights given to women since Tanzimat Period to our present day were instrumentalized to fulfill the roles of wife and motherhood best, which were considered as the basic duties of women, and on the other hand, additional responsibilities and sacrifices were placed on women who acquired a new “citizen” identity. The study revealed that social, political and cultural changes and transformations during the modernization process did not make a difference in social gender roles and attitudes of women in novels and stories as reflected in literature, and women are not in a better position as “represented”.

PDF

___

Adak, Hülya (2004). “Otobiyografik Benliğin Çok-Karakterliliği: Halide Edip’in İlk Romanlarında Toplumsal Cinsiyet”, Kadınlar Dile Düşünce, Ed. Sibel Irzık ve Jale Parla (s.161-178), İstanbul: İletişim Yayınları.
Ağaoğlu, Adalet (1993). Ölmeye Yatmak, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
Akyıldız Ercan, Cemile (2014). Cinsiyetin Toplumsal Roldeki Yeri, Elfriede Jelinek’in Seçilmiş Romanlarında Kadınlık. Konya: Çizgi Kitabevi.
Argunşah, Hülya (2017). “Ömer Seyfettin’de Millî Kimliğin İnşasında Kadın”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında ‘Kadın’ Sempozyumu, 4-6 Mayıs-Amasya s.55-80.
Aslan Ayar, Pelin (2014). “Türk Tiyatrosunda Kadın Temsili Üzerine Feminist Eleştiri Denemesi: Beş Farklı Oyun Hep Aynı Kadın”. Turkish Studies, 9(9), s.235-246. Doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7038
Atabağsoy, Naim (2019). “Handan Romanında Batılılaşmış Kadın Karşısında Batılılaş(Ama)mış Erkekler”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, s. 68-77. Doi: 10.29000/rumelide.540995
Aydın Satar, Nesrin (2015). “Geleneksel Kadın Rollerinin Yeniden Üretimi: Elif Şafak’ın Siyah Süt Romanında Otoriteyle Uzlaşmak”. Monograf Journal 3.s 46-77.
Bars, Mehmet Emin (2014). “Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipleri”. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 3, s. 122-140.
Bayrak Akyıldız, H. (2016). “Edebiyatta Kadın ve Toplumsal Cinsiyet”. Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları, Ed. Asu Altunoğlu, s.138-159, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Bayrak Akyıldız, H. Efe S. (2018). “Erken Cumhuriyet Dönemi Romanlarında Kadın İmgesi, Dil Ve Cinsiyetçilik”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6 (13), s. 401-419
Bayram, Sibel (2011). “Tarih Boyunca Kadın Ve Türk Edebiyatında Değişen Kadın İmgesi”. Köprü Dergisi, (113). Er: www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&Yazi No=1096
Bektaş, Mahmut, ve Barut, Yaşar (2019). “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Ömer Seyfettin’in Eleğimsağma Hikâyesinin İncelenmesi”. Disiplinlerarası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3 (6), 116-126.
Browning, Janet (1982). “Modern Türk Edebiyatında Kadına Yaklaşımlar”. Eğitim Ve Bilim, 6 (36). s.31-36, http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5701 adresinden erişildi.
Ceylan, Ş. (2019). Feminist sosyal politikanın eleştirileri bağlamında Türkiye
Cumhuriyeti sosyal güvenlik sisteminde toplumsal cinsiyetin görünümü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim, Ankara.
Dede, Kadir (2014). “Toplumsal Cinsiyet Rollerinin Yeniden Üretiminde Aşk Romanlarının Rolü: Muazzez Tahsin Berkand'la İzdivaç”. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(4), s. 193-212.
Dönmez, İ. Hakan (2010). “Cumhuriyet “İmkânsız Aşk”a Karşı Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Romanlarında Modern-Geleneksel Karşıtlığının KadınErkek İlişkisi Üzerinden Temsili”. Fe dergi feminist eleştiri, 2(1), s. 6-18. Er: https://cins.ankara.edu.tr/imkansizask.html
Eraslan, Hasan, ve Sarı, Aslıhan (2018). “Tanzimat Dönemi Edebiyatında Kadının Sunum Biçimlerine Sosyolojik Bir Bakış: İntibah, Zehra Ve Sergüzeşt Örneği”. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 2(2), s.60-85.
Eray, Nazlı (2002). “Kadın Tohumu”. On Üç Büyülü Öykü: 13 Yazar, 13 Öykü İstanbul: Can Yayınları.
Erdal, Derviş (2017). “Nazan Bekiroğlu’nun Mücellâ Romanının Feminist Eleştiri Kuramı Açısından İncelenmesi”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(1), s.145-172.
Ertek Morkoç, Yasemin (2017). “Osmanlı Kadın Şairlerinin Divan Edebiyatı Geleneğinden Ayrılan Sesi Ve Farklı İfade Biçimleri”. Journal of Human Sciences, 14(4), s.3456-3471.
Eryılmaz, Bilal (1992). Tanzimat Ve Yönetimde Modernleşme. Ankara: İşaret Yayınları.
Göle, Nilüfer (2000). Melez Desenler. İstanbul: MetisYayınları. Gülendam, Ramazan (2015). Türkiye’de Kadın Olmak, Cumhuriyet Devri Türk Romanında Kadın Kimliği: 1960-1980, İstanbul: Kesit Yayınları.
Gültekin, Lerzan (2013). “Toplumsal Cinsiyet Ve Yansımaları”. Geçmişten Günümüze Kadının Yazarlık Serüveni, Ed. Lerzan Gültekin, Gül Güneş, Ceylan Ertung, Aslı Şimşek. s.102-126. Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları.
Günay-Erkol, Çimen (2011). “Osmanlı -Türk Romanından Çağdaş Türk Romanına Kadınlık: Değişim Ve Dönüşüm”. Türkiyat Mecmuası, 21(2), 147-175
Has-Er, Melin (2000). Tanzimat Devri Türk Romanında Kadın Kahramanlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Kandiyoti, Deniz (2011). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler, Çev. Aksu Bora ve Feyziye Sayılan, Şirin Tekeli, Hüseyin Tapınç, Ferhunde Özbay. İstanbul: Metis Yayınları.
Kanter, Beyhan (2010). “Murathan Mungan’ın Yüksek Topuklar Romanında Kadın Kimliği”. Folklor/edebiyat, 16(63), s. 91-98.
Kaplan, Mehmet (2010). “Dede Korkut Kitabında Kadın”. Türkiyat Mecmuası, 9, s. 99-112.
Kaya, Şehriban (2018). “Suat Derviş’in Romanlarında Kadın Karakterler”. Folklor/Edebiyat, 24 (96), s. 97-110.
Kaylı, Derya Şayman (2017). “Erendiz Atasü’nün Romanlarında, Bedenin, Doğurganlığın Ve Anneliğin İzini Sürmek”. Fe Dergi, 9(1), s.26-36.
Kolay, Hale (2015). “Kadın Hareketinin Süreçleri, Talepleri Ve Kazanımları”. EMO Kadın Bülteni, 3, s.5-11.
Korkmaz, Ramazan, Gariper, Cafer (2017). “Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman”. Ed. Ramazan Korkmaz ve Gökhan Tunç Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı I içinde (s.141-176). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
Korkmaz, Ramazan, Tunç, Gökhan (2019). Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı I-II, Ed. Ramazan Korkmaz ve Gökhan Tunç, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi AÖF Yayınları.
Oktay, Gülçin (2016). “Selma Rıza’nın Uhuvvet Romanında “Toplumsal Cinsiyet” Ve “Sınıf” Yapıları”. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 14(20), s. 141- 156.
Önertoy, Olcay (1998). “Cumhuriyet Döneminde Roman”. Çağdaş Türk Edebiyatı Ed. Canan İleri, s.115-135. Eskişehir: Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
Özdemir, Ayşe Nur (2014). Ahmet Mithat Efendi’nin Romanlarında Kadınlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
Özdemir, Hacı, ve Aydemir, Duygu (2019). “Ekolojik Yaklaşımlı Feminizm / Eko feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihi Süreci Ve Türleri”. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 2(2), s. 261-278.
Özkan, Tuğba (2019). “Ahmet Mithat Efendi’nin Kurmaca Eserlerinde Kadın Temsilleri”. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(3), s. 385-395.
Parla, Jale (2014). Babalar ve Oğullar-Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, 11. baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
Polat, Merve Esra (2017). “Nazlı Eray’ın Kadın Tohumu Öyküsünün Feminist Edebiyat Eleştirisiyle İncelenmesi”. International Journal Of Turkish Literature Culture Education, 6(6/3), s. 1507-1519.
Sancar, Serpil (2014).Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, 3. baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
Savran, Gülnur. (1994). Feminist Teori Ve Erkek Şiddeti, Defter Dergisi, (21),s. 45- 53, İstanbul: Metis Yayınları
Solak, Ömer (2020). “Cinsiyet Gruplarına Göre Edebiyat Çalışmaları: Kadın, Erkek Ve Eşcinsel Edebiyatları”, Multidisipliner Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları. ed. Tuğba Akdal, (s.117-129.), Konya: Literatürk Academia Yayınları
Soysal, Gözde 2020. “Türkiye’de Kadın”. Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, 7. Baskı, Ed. Mehmet Zencirkıran, s.395-414 , Bursa: Dora Yayınları.
Soysal Eşitti, Aslı (2016). Murathan Mungan’ın Hikâye ve Romanlarında Toplumsal Cinsiyet Eleştirisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ardahan.
Sumbaş, Ahu (2017). “Adalet Ağaoğlu’nun Ölmeye Yatmak Romanı Üzerinden Türk Modernleşmesinin Kadın İmgesinin Eleştirisi”. Mülkiye Dergisi, 41(2), s. 3-30.
Şafak, Elif (2007). Siyah Süt. İstanbul: Doğan Kitap.
Şahinkaya, Şeyma (2020). “Luigi Pirandello’nun Dışlanmış Kadın ile Alev Alatlı’nın Yaseminler Tüter Mi, Hâlâ? Romanlarının Kadın Sorunu Bağlamında Karşılaştırılması”. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 3(5), s. 77-90.
Şeker, Aziz (2020). “İçimizdeki Şeytan”a Yenilmeyen Macide’nin Toplumsal Cinsiyet Açısından Düşündürdükleri”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (19), s. 297-308.
Şen, Can (2011). “Feminist Edebiyat Eleştirisi ve Nihan Kaya’nin “Gelin” Hikâyesinin İncelenmesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(02), s.448-458.
Şengül, Mehmet Bakır (2016). “Kadın Edebiyatı: Bir Varoluş Mücadelesi”. The Journal of Academic Social Science Studies, 3(44), s. 203-211.
Timur, Taner (2002). Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik, 2. baskı, Ankara: İmge Yayınları.
Toprak, Zafer (2014). Türkiye’de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Uygun Aytemiz, Beyhan (Ty). “Toplumsal Cinsiyet Ve Edebiyat”, Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları, Ed. Feryal. Saygılıgil s.61-80. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim yayınları.
Üstün, Koray (2019). “Sedat Veyis Örnek’in Öykülerinde Kadının Görünümü”. Folklor/Edebiyat, 25(100), s. 1107-1118.
Yavuz, Ayşe Duygu (2019). “Peyami Safa’nın Sözde Kızlar romanında Kadın Kimlikleri”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (14), s. 118- 130.
Yonar, Gönül (2015). “2000 Sonrası Siyer Konulu Romanlarda Kadın Sahabe Profilleri”. Hadis ve Siyer Araştırmaları, 1(1), s. 164-180.
Zeytin, Şenay Meral (2018). “Sevgi Soysal’ın Yürümek Romanından Hareketle Kadın Sorunlarına Bakış”, 5.Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul, s. 801-827. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Matbaası.