Hamdullah ARVAS

6518

‘VARLIK’ YA DA ‘MUTABAKAT’: ‘HAK’ KAVRAMININ ASLI VE‘ALÊTHEİA’

İslâm düşüncesinin önemli kavramlarını birbirine bağlayan hak kelimesi, Kur’ân’da otuzdan fazla anlama gelecek şekilde istihdam edilmiştir. Ayrıca hak kelimesi ahlak, hukuk, bilgi, sanat ve bilimsel konulara ait farklı söylem ve bağlam ilişkileri içinde sıklıkla yer bulmaktadır. Bu yoğun anlam ilişkileri içinde hak kelimesinin asıl anlamının ne olduğu meselesi tam olarak belirtilmiş değildir. Bununla birlikte hak kelimesinin aslının mutâbakât olduğu konusunda yaygın bir kanâat oluşmuştur. Arap dilinin önemli sözlüklerinde de asıl anlam olarak mutâbakât manası ön plana çıkarılmıştır. Bu durum zamanla mutâbakât manasının hak kavramının asıl anlamının yerine geçmesine sebebiyet vermiştir. Gerçekte hak kelimesinin asıl manası kendisinde hiçbir kuşku olmayan salt varlıktır. Fakat henüz tahakkuk etmemiş makdurâtı da kapsadığı için mevcud kavramından daha kapsamlıdır. Asıl anlam imiş gibi gösterlen mutabakat manası ise bilgi, değer ve estetik durumlarının var olana göre belirlenmesisonucunda üretilmiştir. Bu varsayım ile tasarlanmış çalışmamızda hak kelimesinin asıl anlamının varlık olduğu tezi gerekçelendirilmeye çalışılmıştır. Bu anlamı belirlemek için de farklı dillerde varlık ve oluş kavramlarını belirten kelimelerle irtibat kurulmuştur. Bunun dışında Müslümanların varlık tasavvuruna yön veren kurucu görüşlere müracaât edilmiştir. Sonuç olarak hak kelimesinin aslının varlık olduğu, bu mânânın bilgi, değer ve estetik biçimlerine mutâbakât anlamı ile kaynaklık ettiği hususu tespit edilmiştir.

‘BEING’ OR ‘CORRESPONDENCE’: THE ROOT MEANING OF THE ‘HAQQ’ AND ‘ALÊTHEIA’

Haqq, which connects the focus concepts of Islāmic thought, is employed in the Qur'ānwith more than thirty meanings. It is also used in different discourse and contextualrelationships based on morality, law, knowledge, art, and scientific subjects. Thequestion of what its real meaning is in these plenty meaning is not fully known. However, there is a common belief that the original meaning of the haqq iscorrespondence. Important dictionaries of the Arabic language also highlighted thismeaning. Unfortunately, this situation has replaced the real meaning of the concept ofhaqq in over the time. However, the meaning of correspondence is derived from theinterpretation of the genuine meaning of the ‘existence’ according to the principles ofknowledge, value, and aesthetics. This is, our study designed with this assumption, thethesis that the true meaning of the haqq is tried to be justified as ‘being’. In this sense,first of all, the equivalents of the haqq in different languages were determined.Throughout the study, we have been contacted with words that indicate the concepts ofexistence and being in other languages. Apart from this, the concepts of Islāmic thoughtthat express the meaning of existence have been applied. As a result, it is concluded thatthe genuine meaning of the haqq is the existence, and this meaning is the source of theconcepts of the knowledge, value, and aesthetics.
PDF

___

  • Abdülbâkî, Muhammed Fuad. el-Mu’cemü’l-müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Mansur Fehmi. Kahire: Dârul Kûtûbi’l-Mısriyye, 1364.
  • Ay, Mahmut. Sadruşşeria’da Varlık. Ankara: Avrasya Yayıncılık, 2006.
  • Aydın, Mustafa. Kurani Kavramlar. İstanbul: Pınar Yayınları, 1. Basım, ts.
  • Blau, J. Kürtçe- Türkçe Sözlük. çev. Fetullah Kakioğlu. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1991.
  • Bolay, Süleyman H. Felsefeye Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
  • Bolay, Süleyman Hayri. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay., 2004.
  • Câbirî, Muhammed Abid. Tekvinu’l akli’l-Arabî. Beyrut, 1991.
  • Câbirî, Muhammed Âbîd. Arap Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayınları, 1997.
  • Câbirî, Muhammed Âbîd. Arap İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
  • Çaça, Eda. Platon’da Aletheia Ve Etik Bir Yaratma Faaliyeti Olarak İmkânı. İstanbul Bilgi Üniversitesi SBE, 2014.
  • Campanini, Massimo. “Haqq/Haqiqa”. The Quran: An Encyclopedia. Ed. Oliver Leaman. New York: Routledge, 2006.
  • Çelik, Ezgi E. Günümüz Felsefesinde Hakikat ve Eylem Olanakları. Ankara: Doktora Tezi, ASBE, 2012.
  • Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. New York: Oxford University Press, 1972.
  • Cole, Thomas. “Archaic Truth”. Quaderni Urbinati di Cultura Classica. New Series, 1983. New Series.
  • Condon, John C. Kelimelerin Büyülü Dünyası: Anlambilim ve İletişim. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
  • Cürcânî, Ali bin Muhammed Seyyid Şerif. Kitâb al-Ta’rifât of al-Jurcânî. Thk. ElThigani Mohd El- Emin. Malasia, 2005.
  • Derrida, Jacques. Gramatoloji. çev. İsmet Birkan. Ankara: Bilge-Su Yayınları, 2014.
  • Derrida, Jacques. Writing and Difference. Trns. Alan Bass. Chicago: The University of Chicago Press, 1978.
  • Detienne, M. The Masters of Truth in Archaic Greece. New York: Zone Books, 1996.
  • Diadochos, Proclus. Commentary on Plato’s Timaeus: Proclus on the Socratic State and Atlantis. Trns. Harold Tarrant. New York: Cambridge University Press, 2007.
  • Ebu’l-Feyd, Muhammed bin Muhammed Abdurrezzâk. Tacul ârus min cevâhîrî’lkâmus. çev. Dârü’l-Afâk. Kahire: Dârü’l-Hidâye, 1995.
  • Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996.
  • Et-Tam, Mukbel. Subhu’l- 'eşa. Kahire: Daru’l-Kutubu’l-Mısriyye, 1992.
  • Fericât, Adil. Şuâ‘rau’l-cahiliyyune’l-evâîl. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2008.
  • Ferre, Frederick. Din Dilinin Mantığı. çev. Zeki Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 1999.
  • Firuzabâdî, Ebû Tâhir Muhammed bin Ya'kub. Kâmûs el-muhît. Beyrut: Müessesetü’rRisâle, 8. Basım, 2005.
  • Gadamer, Hans G. “Hakikat nedir?” Felsefi Fragmanlar. İstanbul: M. Beyaztaş, 2004.
  • Gadamer, Hans G. Hakikat ve Yöntem. çev. Hüsamettin Arslan - İsmail Yavuzcan. İstanbul: Paradigma, 2008.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Mustasfâ. Thk. Muhammed Abdusselam. Dâru’l-Kûtûbi’l-İlmiyye, 1993.
  • Gazali, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Mi’yârü’l-ilm fî fenni’l-mantık. Kahire: Daru’l-Mearif, 1961.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed. Maksâdü’l-esnâ fî şerhî meânî esmâillâhi’l-hüsnâ. Thk. Bessam Abdulvahab. Kıbrıs: el-Cifân ve’l-Cabi, 1987.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed bin Muhammed. Tehâfütü’l-Felâsife: Filozofların Tutarsızlığı. çev. Bekir Sadak. İstanbul: Ahsen Yayınları, 2002.
  • Gündüzöz, Soner. “Arapçanın Potansiyeli: Arapça’da Kelime Türetim Yollarına İlişkin Bir İnceleme”. Marife dînî Araştırmalar Dergisi. 4, 2004.
  • Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2008.
  • Hoftijzer, J - Jongeling, K. The Dictionary of the North-West Semitic Inscriptions. Handbook of Oriental Studies Handbuch Der Orientalistik, 1997.
  • Hughes, Thomas Patrick. Dictionary of İslâm,. London: W.H. Alien & Co., 1885.
  • Hüseyin, Gussan Aziz. Varakâ b. Nevfel: Asrûhu, Hayâtuhu ve Şi’ruhû. Beyrut: Kutubu’l-İlmiyye, 2002.
  • İbn Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1998.
  • İbn Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. çev. Aytekin Şahin. Ankara: Sure Yayınevi, 2017.
  • İbn Cinî, Ebu’l-Feth Osman. Hasâis. Beyrut: Â’metu’l-Kitâb, 1952.
  • İbn Manzûr, Cemâleddîn. Lisânu’l-Arâb. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1990.
  • İbn Sînâ. Metafizik-I. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yay., 2004.
  • İbn Sînâ, Kitâbu’ş- Şifâ: Mantık / Cedel. Kâhire, 1965.
  • İbnu’l-Cevzi, Abdurrahman bin Ali bin Muhammed. Garibu’l-Hadis. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 1985.
  • İbnu’l-Cevzi, Abdurrahman bin Ali bin Muhammed. Nuzhetu’l-a’yun en-nevâzir fi ilmi’l-vûcuhi ve’n-nezâir. Thk. Muhammed Abdulkerim Kazım. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1984.
  • İnan, Abdulkadir. “Gerçek Kavramı Üzerine Bir Not”. Ç.Ü. Türkoloji-Makale Bilgi Sistemi. Isfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Savfan Adnan Davedi. Beyrut: Daru’l-Kalem, 1412.
  • İsi, Hasan. “"Gerçek” Ve ‘Hakikat’ Sözcükleri Üzerine Felsefi Ve Dilbilimsel İnceleme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (2015).
  • İslâmoğlu, Mustafa. Kur’ân’a Göre Esma-i Hüsna. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
  • İzutsu, Toshihiko. Kuran’da dînî ve Ahlaki Kavramlar. çev. Selahattin Ayaz. Pınar yayınları, 2. Basım, 1991.
  • İzutsu, Toshihiku. Kuran’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Uludağ. Ankara: AÜ Basımevi, 1975.
  • Jeffery, Arthur. The Foreign Vocabulary of The Quran. Kahire: Oriental İnstitute, 1938.
  • Kılıç, Hulusi. “İştikâk”. DİA, 2001.
  • Klein, Ernest. A Comprehensıve Etymologıcal Dıctıonary Of The Hebrew Language For Readers Of Englısh. Thk. Haim Rabin. Kudüs: Carta Company, 1987.
  • Konevî, Sadeddin. Tasavvuf Metafiziği. çev. Ekrem Demirli. İstabul: Kapı Yayınları, 2014.
  • Lambden, Stephan N. Baha’allah, The Lawh’i Haqq- İntroduction and İslâmic Background. California: University Of California, 2015.
  • Long, Anthony A. “Heraclitus on Measure and the Explicit Emergence of Rationality”. Body and Soul in Ancient Philosophy. Ed. Dorothea Frede - Burkhard Reis. De Gruyter, 2009.
  • Massignon, Louis. Alamu Hallac. Thk. Hüseyin Mustafa Hallac. Beyrut, 2004.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Mecdi Baslum. Beyrut: Dâru’lKûtûbi’l-İlmiyye, 2005.
  • McDonald, D. B. “Haqq”. Encyclopedia of İslâm. Ed. Bernard Lewis - J. Schacht. Leiden: E.J. Brill, 1986.
  • Michael L. Chyet. Kurdish-English Dictionary. London: Yale Üniversity Press, 2003.
  • Nietzsche, Friedrich. Şen Bilim. Çev. Ahmet İnam. İstanbul: Say Yayınların, 2001.
  • Nişanyan, Sevan. Sözlerin Soyağacı. İstanbul: Everest Yayınları, 4. Basım, 2009.
  • Nisbett, Richard. E. Düşüncenin Coğrafyası. çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Varlık Yayınları, 2015.
  • Ömer, Ahmed Muhtar Abdulhamid. Mu’cemu’l-Lugga el-Arabiyyeti’l-Meâsır. Alemu’lKutub, 1. Basım, 2008.
  • Önkal, Ahmet. “Deve”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
  • Öztürk, Mustafa. “Kıssaların Dili” Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Okulu Yayınları, 2018.
  • Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. çev. H Hunler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2004.
  • Platon. Complete Works. Thk. John M. Cooper. Indianapolis: Phackett Publishing Company, Dijital Ed., 1997.
  • Râzî, Fahreddîn. Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-İhyâi’t-Tûrâs, 1420.
  • Râzî, Fahreddîn bin Ömer bin Hüseyin. Levamiu’l-Beyyinat Şerhu Esmaillahi ve’s-Sıfat. Thk. Seyyid Muhammed Bedreddin. Mısır, 1. Basım, 1323.
  • Rahbar, Daud. God of Justice: A Study in the Ethical Doctrine of the Qur’ān. Netherlands: E.J. Brill, 1. Basım, 1960.
  • Shachter, Haim. The New Universal Hebrew- English Dictionary. Telaviv, 1963.
  • Smith, R Payne. Compendious: Syriac Dictionary. Thk. J Payne Smith. New York: Oxford Clerandon Press, 1. Basım, 1957.
  • Sorabji, Richard. Proclus: On Plato Cratlyus. Trns. Drian Duvick. New York, 2007.
  • Suyuti, Celaleddin Abdurrahman bin Ebû Bekr vd. el-Muzhîr fi ulûmi’l-luğa ve envâi’hâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
  • Tehânevî, Muhammed bin Ali el Fârukî. Mevsuâtu keşşâf el-istilâhâti’l fûnun ve’l-ulûm. Thk. Refik Acem. Ed. George Zeydan - Abdullah Halidi. Beyrut: Mektebetu’lLübnan, 1. Basım, 1996.
  • Tepe, Harun. Platon’dan Habermas’a Felsfede Doğruluk ya da Hakikat. Ankara: İmge Kitabevi, 2. Basım, 2003.
  • Topaloğlu, Ahmet - Vd. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 4. Basım, 2011.
  • Topaloğlu, Bekir. “Hak”. DİA. İstanbul: TDV, 1997.
  • Uludağ, Süleyman. “Hallacı Mansur”. DİA.
  • Wehr, Hans. A Dictionary of Moder Written Arabic. Ed. J. Milton Cowan. Wiesbaden: Spoken Language Services, 3. Basım, 1976.
  • Wians, William. Logos and Mithos : Philosophical Essays in Greek Literature. Thk. William Wians. New York: State University of New York Press, 2009.
  • Williams, Bernard. Hakikat ve Hakikatlilik. çev. Ertürk Demirel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2019.
  • Wilson, John. Dil, Anlam ve Doğruluk. çev. İbrahim Emiroğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
  • Wittengenstein, Ludwing. Tractatus Logico Philosophicus. çev. Oruç Auoba. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
  • Wright, Rosemary. Introducing Greek Philosophy. New York: Routledge, 2009.
  • Zemâhşerî, Mahmud bin Ahmed. Keşşâf an hakâikî’l-gavâmidi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’lKitâbi’l-Arabî, 3. Basım, 1407.
  • Kitâb-ı Mukaddes. İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi, 2003.
e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
  • Yayıncı: Şarkıyat Araştırmaları Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

XVI. YÜZYIL FARSÇA SÖYLEYEN OSMANLI ŞAIRLERINDEN SÂʾILÎ İ ŞÎRÂZÎ ÜZERINE BIR DEĞERLENDIRME

Serpil YILDIRIM

XIX. YÜZYILDA KÜRTLER ARASINDA HÂLİDÎLİĞİN YAYILMASINAKADİRÎ AİLELERİN YAKLAŞIMI

Abdulcebbar KAVAK

REB'-İ REŞÎDÎ HANKÂHINDA İKİ ÂRİF: KĀŞÂNÎ VE DÂVÛD-İ KAYSERÎ

Abdurrahim ALKIŞ

HANEFÎ FAKÎH EBÛ SÜLEYMAN el-CÛZECÂNÎ (öl. ?) ve HADİSÇİLİĞİ

Hüseyin KAHRAMAN

‘VARLIK’ YA DA ‘MUTABAKAT’: ‘HAK’ KAVRAMININ ASLI VE‘ALÊTHEİA’

Hamdullah ARVAS