Fatmanur ALİBEKİROĞLU EREN

36431

İ'tizâl Fikri Nispet Edilen Şâfiî Şahıslar ve Fıkıhta Şâfiîliği Benimseyen Mu'tezilî Şahıslar

Tarihsel süreçte i'tizâl fikri nispet edilen Şâfiî şahıslar ile fıkıhta Şâfiîliği benimseyen Mu'tezilî bazı şahısların mevcut olduğu görülmektedir. Üçüncü/dokuzuncu asrın ikinci yarısından, altıncı/on ikinci asra kadar özellikle Bağdat ve Nişabur şehirlerinde yaşayan pek çok şahıs i'tizâl ile Şâfiîliği bir arada benimsemiştir. Bu etkileşimin pekişmesinde Büveyhîler gibi bazı siyasî unsurların mezhep politikalarının etkili olduğu anlaşılmaktadır. Şâfiî-Mu'tezilî olarak da isimlendirilebilecek olan söz konusu şahıslara Şâfiî ve Mu'tezilî geleneğin biyografi kitaplarında işaret edilmiştir. Bunun yanında tam bir Mu'tezilî sayılamamakla birlikte kısmen i’tizâlî görüşleri benimseyen Şâfiî şahıslara dair de örnekler söz konusudur. Şâfiîlik-Mu'tezile etkileşiminin tezahürü olarak sayılabilecek tüm bu örneklere her iki geleneğin yaklaşımında ise bazı farklılıkların mevcut olduğu tespit edilmiştir. Biz bu çalışmada öncelikle Şâfiîlik-Mu'tezile etkileşimine dair mülahazalara yer verdik ve burada her iki mezhebin birbirine olan bakış açısını değerlendirdik. Daha sonra i'tizâl fikri nispet edilen Şâfiî şahıslar ile fıkıhta Şâfiîliği benimseyen Mu'tezilî şahıslardan tespit edebildiklerimizin biyografilerine yer verdik. Bunu yaparken, şahıslarla ilgili genel malumatı vermek yerine, şahısların özellikle Mu'tezile ve Şâfiî mezhepleri ile ilişkileri üzerinde durduk. Bu çalışma ile amacımız tarihsel süreçte şahıslar bazında mevcut olan tüm etkileşim örneklerini bütüncül bir şekilde ele almaktır.
Anahtar Kelimeler:

Şâfiî-Mu'tezilî, Şâfiî Tabakatlar, Mu'tezile, Şâfiîlik, Eş'arîlik

The Shafis Associated with the I’tizal and The Mu’tezilites Accepting The Fiqh of Shafi

In the historical process there are some Shafi'i individuals who have the idea of i'tizâl and some Mu'tazilite people who have adopted Shafi'i in the jurisprudence. From the second half of the third/ninth century until the sixth/twelfth century, many people especially who lived in Baghdad and Nishapur regions, have adopted i'tizâl and Shafi'i together. It is understood that some political elements such as Buvayhids are effective in consolidating this interaction. These individuals, who may also be called Shafi'i-Mu'tazilite, are indicated in the biographical dictionary of Shafi'i and Mu'tazilite tradition. There are also examples about Shafi'i individuals adopted i'tizal, although who cannot be fully considered a Mu'tazilite. It is understood that there are some differences in the approach of both traditions to all these individuals who can be considered as a example of the interaction of Shafi'i-Mu'tazilah. In this study, we first included considerations regarding the interaction of Shafi'i-Mu'tazila and evaluated the perspective of the two sects. Then, we have included the biographies of what we can identify from Shafi'i individuals associated with the i'tizal and some Mu'tazilite people who have adopted Shafi'i fiqh. In doing so, instead of giving general information about individuals, we have particularly focused on the relations with Mu'tazila and Shafi'i sects. With this study, our aim is to take a total approach to all examples of interaction in the historical process.
Keywords:

Mu’tazila, The Shafi'i, Shafi'i-Mu'tazilite, Ash'arism, Shafi'i Classes,

PDF

___

  • Abbâdî, Ebu’l-Asım. Tabakâtu’l-Fukahâ eş-Şâfiîyye. Thk. Gösta Vitestam. Leiden: Brill, 1964.
  • Akoğlu, Muharrem. Büveyhîler Döneminde Mu'tezile. Ankara: İlâhiyat: 2008.
  • Aslan, İbrahim. “Mu'tezilî ve Hanefî Söylemlerin Etkileşimi Üzerine”. Journal of Islamic Research 27/1 (2016): 78-89.
  • Aydınlı, Osman. Doğuşundan Büyük Selçuklulara Mu'tezile Ekolü Tarihi ve Öğretisi. İstanbul: Endülüs, 2018.
  • Alibekiroğlu, Fatmanur. Tarihsel Süreçte Hanefîlik-Mu'tezile İlişkisi. Doktora tezi. Çukurova Üniversitesi, 2018.
  • Ay, Mahmut. “Mu’tezilizm’den Arta Kalan Mu'tezile”, Kelam Araştırmaları 9:1 (2011): 57-76.
  • Ayaz, Fatih Y.- Düzenli, Aygül. “Makrîzî ve Mısır’da Eş’arîliğin Yayılmasına Dair Tespitleri”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2012): 25-39.
  • Aytekin, Arif. “İbn Tûmert”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20: 425-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkahir b.Tahir. Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark Beyne’l-Fırak). Trc. E.Ruhi Fığlalı. İstanbul:Kalem Yayınevi, 1979.
  • Cüşemî, Ebû Sa’d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme. Risâletu İblis ila İhvânihi’l-Menâhis. Thk. Hüseyin el-Müderrisî. Beyrut: Dârü’l-Müntehabi’l-Arabî, 1995.
  • Çelebi, İlyas. “Sâhib b. Abbâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35:512-515. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
  • Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hüseyn, Mefâtihu’l-Gayb et-Tefsîru’l-Kebir. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
  • Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Menâkıbu’l-İmam eş-Şâfiî. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sakka. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, 1986.
  • Günel, Fuat. “Cürcânî, Ebu’l-Hasan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8:132-133. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullâh ed-Dabbî et-Tahmânî (ö. 405/1014). Târîhu Nîsâbur Telhîsu Ahmed b. Muhammed b. Hasan b. Ahmed el-Ma’rûf. Tahran: Kitâbhane İbn Sinâ, ts.
  • Hallaq Wael b. “Şâfi’î Hukuk İlminin Baş Mimarı mıydı?”. Sünnî Paradigmanın Oluşumunda Şâfi’î’nin Rolü. Trc. İ. Hakkı Ünal, Haz. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Kitâbiyât, 2000.
  • Hansu, Hüseyin. “Haber Tartışmaları Bağlamında Şafi’i-Mu'tezile İlişkileri”, Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu (7-9 Mayıs 2000). Ed. Mehmet Bilen. 270-291. İstanbul: Kent Işıkları, 2012.
  • Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali B. Sabit. Târihu Bağdâd. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbu’l-İslâmî, 2001.
  • İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasen. Târîhu Medîneti Dımaşk. Thk. Muhibbuddin Ebi Said Ömer b. Garâme. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
  • İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasen. Tebyînü Kezibü’l-Müfterî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, ts.
  • İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Lisânu’l-Mîzân. Thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetu’l-Matbuâti’l-İslâmiyye, 2002.
  • İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâi Ebnâi’z-Zamân. Thk. İhsan Abbâs. Beyrut: Dâru Sadr, 1977.
  • İbn Kadı Şühbe, Ebü’l-Fazl Bedrüddin. Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. Thk. Hâfı Abdülhalim Han. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-İslâmiyye, 1979.
  • İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâil b. Ömer. Tabakâtü’ş-Şâfiyye. Thk. Abdülhafiz Mansur. Beyrut: Dâru’l-Medâri’l-İslâmi, 2004.
  • İbn Kutluboğa, Ebu’l-Fidâ Zeynuddîn Kâsım. Tâcu’t-Terâcîm. Thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf. Dımaşk: 1992.
  • İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî Târîhü’l-Mülûk ve’l-Ümem. Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ vdğr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1992.
  • İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fi’t-Tarih. Thk. Muhammed Yusuf Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
  • İbnü’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. Tabakâtu’l-Mu'tezile. Thk. S.D. Wilzer. Beyrut: 1987.
  • İbnü’n-Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yâkub. el-Fihrist. Thk. Rızâ Teceddüd. Tahran: Marvi Ofset, 1971.
  • İbnü’s-Salâh eş-Şehrêzûrî, Ebû Amr Takîyüddin. Tabakâtu’l-Fukahâ’i’ş-Şâfiîyye. Thk. Muhyiddin Ali Necîb. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1996.
  • Kâ’bî, Ebu’l-Kâsım el-Belhî. Kitâbu’l-Makâlât ve meahu Uyûni’l-Mesâil ve’l-Cevâbât. Thk. Hüseyin Hansu-Râcih Kürdî-Abdülhamid Kürdî. İstanbul:Kuramer, Amman: Dâru’l-Feth, 2018.
  • Kadı Abdülcebbâr, Abdülcebbâr b. Ahmed. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhid ve’l-Adl. Thk. Hadr Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
  • Kadı Abdülcebbâr, Abdülcebbâr b. Ahmed. Fadlu’l-İ’tizâl ve Tabakâtu’l-Mu’tezile içerisinde. Thk. Fuad Seyyid. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1986.
  • Kallek, Cengiz. “Kaffâl, Abdullah b. Ahmed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24:146. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Kırbaşoğlu Hayri “İslami İlimlerde Şâfi’î’nin Rolü Üzerine”. İslâmiyat 2/1 (1999): 15-35.
  • Koloğlu, Orhan, “Behşemiyye-İhşidiyye Çekişmesi: Kısa Bir Tarihsel Çekişme”, UİFD, 18/2 (2009):285-298.
  • Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye. thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Hicr Li’t-Tıbaa ve’n- Neşr, 1993.
  • Macit, Yüksel. “Mu'tezile’nin Fıkıh Usûlündeki Yeri ve Etkisi”. Marife 3/3 (2003): 73-82.
  • Makdisî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. Ahsenü’t-Tekâsim. Nşr. M. J. De Goeje. Leiden: Brill, 1906.
  • Makrizî, Takiyyüddin Ahmed b. Ali. Kitâbü’l-Mevâ’iz ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr. Thk. Muhammed Zeynuhum, Muhammed eş-Şarkâvî. Kahire: Mektebe Medbûla, 1998.
  • Melchert, Christopher. The Formation of The Sunnı Schools of Law, 9th-10th Centruies C.E. Leiden: New York: Köln: Brill, 1997.
  • Oral, Murat. “el-Mâverdî’nin Mu'tezilîliği İthamının Değerlendirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2017): 231-258.
  • Öz, Mustafa. “İbnü’l-İhşîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21:94-95. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Özaydın, Abdülkerim. “Kündürî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26-554-55. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • Özen, Şükrü. Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin Fıkıh Usûlünün Yeniden İnşası. İstanbul 2001.
  • Özen, Şükrü. “İbn Süreyc, Ebü’l-Abbas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10-363-366. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
  • Safedî, Salâhaddin Halil b. Aybek. el-Vafi bi’l-Vefeyat. Thk. Ahmed el-Arnavut et-Türkî. Dâru İhyâi’t-Türâs: Beyrut, 2000.
  • Seâlibî, Ebû Mansur Abdülmelik b. Muhammed. Yetimetu’d-Dehr fi Mehâsinu Ehlu’l-Asr. Thk. Müfid Muhammed Kumeyhâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1983.
  • Sehmî, Ebu’l-Kâsım Hamza b. Yusuf. Târihu Cürcân. Nşr. Muhammed Abdulmuîd Han. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
  • Sem’ânî, Ebû Mansûr et-Teymî. el-Ensâb. Thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî. Beyrut: Dârü’l-Cenân, 1988.
  • Sem’ânî, Ebu’l-Muzaffer. Kavâtı’u’l-Edille fi’l-Usûl. Thk. Abdullah b. Ahmed b. Hafız el-Hakemî. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe, 1998.
  • Sübkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Ali. el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc. Thk. Şaban Muhammed İsmâil. Kahire: Mektebetü’l-Külliyeti’l-Ezheriyye, 1981.
  • Sübkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdulvehhâb b. Ali. Tabakâtu’ş-Şâfiîyyeti’l-Kübrâ. Thk. Mahmud Muhammed ed-Tenâhî, Abdu’l-Fettâh Muhammed el-Hulv. Kahire: Dâru İhyâu Kütübi’l-Arabiyye, ts.
  • Süyûtî, Ebu’l-Fazl. Buğyetü’l-Vuât fi Tabakâti’l-Lugaviyyîn ve’n-Nuhât. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: İsa el-Bâbî el-Halebî: 1964.
  • Şirâzî, Ebû İshak. Tabakâtü’l-Fukaha. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1979.
  • Taşköprüzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftahu’s-Saâde. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
  • Yâkût el-Hamevî, Ebi Abdillah Şihâbüddin. Mu’cemu’l-Udebâ. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
  • Yiğit, İsmâil. “Murâbıtlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31:155-155. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Yurdagür, Metin. “Kadı Abdülcebbâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24:103-105. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb el-Arnavût, Ali Ebû Zeyd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl. Thk. Ali M. Muavvaz vdğr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
  • Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Târihu’l-İslam. Thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1988.
e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 2008
  • Yayıncı: Ahmet İshak DEMİR
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

İ'tizâl Fikri Nispet Edilen Şâfiî Şahıslar ve Fıkıhta Şâfiîliği Benimseyen Mu'tezilî Şahıslar

Fatmanur ALİBEKİROĞLU EREN

e-Makalat Yeni Sayı: Cilt 12 Sayı 1

M. Saffet SARIKAYA, Rifat TÜRKEL, Fevzi RENÇBER

Hacı Abdullah Petricî ve Risâle Fî Reddi’r-Revâfız ve İsbâti Temâmiyyeti Kur’ân-ı ‘Azîmi’ş-Şân Adlı Risâlesinde Kur’ân’ın Tahrif Edildiği İddialarına Karşı Eleştirileri

Halil İbrahim BULUT

Muhammed B. Kerrâm ve Taraftarlarına Ait Eserlerin Genel Bir Tahlili

Abdylkader DURGUTİ

Teşekkül Sürecinde Diğer Mezhep Mensuplarının İmam Eş‘ari ve Eş‘arîlik Algısı

Ümüt TORU