Muzaffer BARLAK

İslam Düşüncesinde Muhalefetin Teopolitik İmkânı ve Yapısı

İslam dininin temel kaynakları olan Kur’an-ı Kerim ve hadislerde yönetim ile ilgili esaslar detaylı bir şekilde ortaya konulmamıştır. Bu durum İslam toplumlarının siyasi yapılanmasında geniş bir beşerî saha oluşturmuştur. Bu geniş beşerî sahada muhalif tutumların en fazla belirginleştiği konu, fâsık ve zalim bir yöneticiye karşı halkın tutumunun nasıl olması gerektiği üzerinedir. İslâm siyasî tarihinde bu konuda ileri sürülen kanaatlerden biri de yönetime isyan etmek, diğer bir ifade ile devrim yapmaktır. Devrim taraftarlarına göre bir yönetici iktidarını günah ve zulüm ile lekelediğinde bu yöneticinin iktidardan indirilmesi gerekir. İktidardan azletmenin gerçekleşmesi için gerektiğinde şiddete başvurulabilir. Devrim yöntemi, İslam toplumlarında neredeyse her dönemde taraftar bulmuş ve bu çerçevede İslam siyasi tarihinde dini referanslarla meşru gösterilmeye çalışılan birçok isyan hareketi yaşanmıştır. Bu çalışmanın amacı, İslam dininin temel kaynaklarının yöneticiyi değiştirme konusunda isyan yöntemine teşvik edip etmediğini veya en azından yöneticiye başkaldırmanın İslâmî çerçevede meşru bir zemininin bulunup bulunmadığını ortaya koymaktır. Tarih boyunca isyan hareketlerinin Müslüman toplumlardaki devlet yapılanmalarına verdiği zararlar bilinmektedir. Bunun yanında son dönemde yaşanan Arap Baharı isyanları, IŞİD, Boko Haram, Haşdi Şabi gibi İslamcı görünümlü terör örgütlerinin faaliyetleri ve nihayet dini referansların kuvvetle kullanıldığı 15 Temmuz darbe girişiminin de modern Müslüman toplumlardaki istikrarı ne denli tehdit ettiği tecrübe edilmiştir. Bu açıdan devrimci ekolün kendilerini haklı ve yöntemlerini de meşru göstermek üzere delil olarak ileri sürdükleri nassların tahlil edilmesi önem taşımaktadır. Bunun yanında iktidar değişiminde uygun yöntemin ne olduğuna dair temel dini metinler ve İslam âlimlerinin kanaatlerinin gözden geçirilerek alternatif yöntem önerisinde bulunmak elzem görünmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Siyaset, İslam, iktidar

Teopolitic Possibility and Structure of Opposition in Islamic Thought

PDF

___

Ayar, Kenan Dört Halîfe Dönemi Siyasî Olaylarında Kur’ân’ın Rolü. Samsun: Etüt Yayınları, 2011.Aydınlı, Osman. Mu‘tezilî İmamet Düşüncesinde Farklılaşma Süreci. Ankara: Araştırma Yayınları, 2003.Barlak, Hasan. “Birinci Dünya Savaşında İngiltere, Osmanlı Devleti ve Almanya Açısından Hicaz Cephesi”, Uluslararası Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılı Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2017.“Sultan II. Abdülhamid’in ve Sudan Mehdisinin Bakış Açılarından Osmanlı – Sudan İlişkileri”, İnternational Conference on Sudanese – Turkish Relations from Past to Present and Opportunities for the Future, 1-10. (Hartum, 2016). Erişim: 14.05.2016. http://afrika.karatekin.edu.tr/sudan/Articles/Turkis Articles/history/I-H_Barlak.pdf Barlak, Yasemin. “Yemen’de Bir Osmanlı - Arap Şehri: San’a”, İstem, 15/30 (2017): 333-354.Dini ve Siyasi Yönden Osmanlı Devleti İdaresinde Yemen (1872-1909). Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2013.Bozkurt, Nahide. Abbasiler, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Siyasal Aklı. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.Carlos, Ilıch Ramirez Sanchez. Devrimci İslâm. Trc.. Simla Ongan Kocaoğlu, Ankara: Elips Kitap, 2004.Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Thk. Muhammed Ali Beydûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Ts.Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn. Gıyâsü’l-Ümem fî İltiyâsi'z-Zulem. İskenderiye: Dâru’d-Da‘veh, 1979.Kitâbu’l-İrşâd. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1950.Demircan, Adnan. Çağdaş İslâmî Hareketler ve Şiddet Sorunu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.Doğan, İsa. İmam Zeyd b. Ali, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.Ebû Hanîfe, İmâm-ı A‘zâm. Fıkhu’l-Ebsât-İmâm-ı A‘zâm’ın Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: İfav Yayınları, 2017.Ebû Zehra, Muhammed. İmam Malik Hayatı – Görüşleri – Fıkhı. Trc. Osman Keskioğlu. Ankara: Hilal Yayınları, 1984.Esen, Muammer. Ehl-i Sünnet Kavramının Oluşum ve Gelişim Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.Eş‘arî, Ebû’l-Hasan. el-İbâne ‘an Usûli’d-Diyâne. Riyad: Câmi‘atü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1979.Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’htilâfu’l-Musallîn, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kahire: Mekebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1950.Evkuran, Mehmet. “Ehl-i Sünnet Kelâm’ında Siyaset Anlayışı -Vücûbu'l-İmâme (Yönetimin Gerekliliği) Ekseninde Bir Değerlendirme”. Marife 6/2 (2006): 21-38. Sünnî Paradigmayı Anlamak. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-İ‘tikâd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.Güler, İlhami. Politik Teoloji Yazıları, Ankara: Kitâbiyât, 2002.Huntington, Samuel P. Political Order in Changing Societies. New Haven and London: Yale University Press, 1973.İbn Ebi’l-Hadîd. Şerhu Nehci’l-Belâğa. Thk. Muhammed Ebu’l-Fudayl. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1996.İbn Haldun, Abdurrahman. Mukaddimetü İbn Haldun. Thk. Ali Abdülvâhid Vâfî. Kahire: Dâru Nehdati Mısr. 2014.İbn Hazm, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal, Beyrut: Dârü'l-Cîl, 1996.İbn Kesîr, İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-Nihâye. b.y.: Hicr li’t-Tıba‘ ve’n-Neşr, ts.İbnü’l-Mukaffa, Abdullah. Âsâru İbnu’l-Mukaffa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1989.Kâtib, Ahmed. Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi, Trc. Mehmet Yolcu. Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2005.Kazanç, Fethi Kerim. “Eş‘arî Kelamında Siyasal Otorite Kavramı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/1 (2004): 149-188.Kutub, Seyyid. Fi Zılali’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 2003.Mâtüridî, Ebû Mansur Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. Trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: İsam Yayınları, 2005.Te’vîlâtü’l-Kur’ân. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.Mevdûdî, Ebu’l A‘lâ. Tefhimu’l-Kur’an Kur’an’ın Anlamı ve Tefsiri. Trc. Komisyon, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.Mustafa, Nevin A. İslâm Siyasî Düşüncesinde Muhalefet. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud. Tefsîru’n-Nesefî-Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1998.Öz, Mustafa. Başlangıçtan Günümüze Şîîlik ve Kolları, İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.Öztürk, Mustafa. Din Sermayesinden İktidar Devşirmek FETÖ. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.Pezdevî, Ebû’l-Yusr Muhammed. Usûli’d-Dîn. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1963.Rayyis, Ziyauddin. İslamda Siyasi Düşünce Tarihi. Trc. İbrahim Sarmış, İstanbul: Nehir Yayınları, 1995.Râzî, Fahreddin, Tefsîr-i Kebîr-Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.Sarıçam, İbrahim. Emevî-Hâşimî İlişkileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.Seâlebî, Abdülaziz. Sükûtu'd-Devleti'l-Emeviyye ve Kıyâmu'l-Abbâsiyye, Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1995.Şehristânî, Abdülkerim. Kitâbu’l-Milel ve’n-Nihal. Kahire: Mektebetü’l-Anglo’l-Mısriyye, ts.Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru Taberî-Câmiu’l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Kahire: Hicr et-Tıba‘ ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘ ve’l-İ‘lân, 2001.Taftazânî, Sa’düddîn. Şerhu’l-Akâid. Trc. Talha Hakan Alp. İstanbul: İfav Yayınları, 2017.Vasfi, Mustafa Kemal. Musannefetü’n-Nuzûmi’l-İslâmiyye, Kahire: Mektebetü Vehbe, 1977.Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi. Samsun: Etüt Yayınları, 2008.Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târihu'l-İslam ve Vefeyâtü'l-Meşâhir ve'l-A‘lâm: Ahdü'l-Hulefai'r-Râşidîn. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-‘Arabî, 1987.