İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları

Müslümanlar, ‘birlik içinde olmaları’ yönünde Allah tarafından çok sayıda hitaba muhatap olmalarına rağmen bu birliği muhafaza edememişlerdir. Günümüzde Müslümanlar, daha önce Batı toplumunu yüzyıllarca meşgul eden mezhep savaşlarıyla karşı karşıya kalmışlardır. Bu noktada Müslümanların birliğini bozan bu mezhep çatışmalarının ortaya çıkış ve gelişim sürecinin akademik çalışmalarla ele alınarak detaylı bir şekilde incelenmesi büyük bir zaruret olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda çalışmamızda mezhep taassubunun tarihsel süreci, söz konusu sürecin kaynakları ve İslam birliği inşasına yönelik olumsuz etkileri üzerinde durularak Kur’an-ı Kerim ve hadislerde birlik ve beraberliğin önemi ele alınacak; ardından söz konusu taassubu aşmanın sağlıklı yolları üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda taassup ne olduğu (anlam çerçevesi, taassubun zıddı, tarihi örnekleri vs.), Kitap ve sünnette taassubun ve zıddı olan birliğin nasıl dile getirildiği, İslam’ın temel kaynaklarında bu konuyla ilgili hangi hususlara dikkat çekildiği, günümüzde taassubun görüntüsü, bunu doğuran veya birliğe engel teşkil eden iç-dış unsurlar ve ardından çözüm önerileri dile getirilecektir. Makalemizde hem tarihi hem güncel hem de geleceğe etkisi olan önemli bir kavram olarak “taassup” İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı bağlamında analiz edilecektir. Günümüz İslam dünyasında yaşanan hadiseler göz önünde bulundurularak genellemeler ve tümel ilkelerden ziyade güncel örneklemeler ve tikel yapılar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

İslam, Birlik, Mezhep, Cemaat

SECT-COMMUNITY FANATICISM” AS A BARRIER TO BUILDING ISLAM UNITY AND SOLUTION WAYS

Muslims could not maintain the unity despite many calls of Allah to them “to be united”. Today, Muslims have encountered wars of sects (wars of religion) used to keep the westerners busy for hundreds of years. At this point, it has become necessary to scrutinize the occurrence and development process of such conflicts of sect breaking the unity of the Muslims with academic studies. In this sense in our study, the historical process of sect fanaticism, the origins of such process, and their negative effects on building of Islam unity are emphasized, the importance of unity and collaboration will be discussed based on the Quran and the hadiths; followed by discussion on healthy methods to overcome the cited fanaticism. In this sense, it is defined what the fanaticism is (e.g. its conceptual framework, opposite of fanaticism, historical samples etc.), how fanaticism and unity as opposed to it are defined in the Book and the sunnah of the Prophet, which issues are emphasized related to this topic in the fundamental resources of Islam, and appearance of fanaticism in today, internal-external elements causing such or establishing barriers against unity, and then solution proposals are discussed. In our article, “fanaticism” as an important concept being an actual subject also having effect on the future shall be analyzed within the context of Department of History of Islamic Sects. Actual illustrations and partial structures rather than the generalizations and universal principles shall be emphasized based on the events experienced in the Islamic world today.

Keywords:

Islam, Unity, Sect, Community,

PDF

___

Agitoğlu, Nurullah, Hadis ve Bağlam, Kitabi Yayınları, İstanbul, 2015.
Ak, Ahmet, “İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin Hayatı ve İtikadi Görüşleri”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 14, Sayı: 27, 2016, s. 1-27.
Akoğlu, Muharrem, “Hâriciliğin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sosyo-Kültürel Faktörler”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2000, S. 9, s. 510-522.
Akoğlu, Muharrem, Cahiliyye Dönemi Arap Kültürünün Mezheplerinin Doğuşuna Etkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisan Tezi, Kayseri, 1995.
Apak, Adem, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasi Tarihindeki Etkileri, İstanbul, 2004.
Atalan, Mehmet, “Hz. Muhammed’in Vefatından Sonraki Hilafet Tartışmaları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, IX, S. 2, s. 55-68.
Aydın, Mahmut, “Dini Referanslı Şiddeti Engellemenin Yolu: Çoğulcu Din Algısı”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 627-643.
Bağdadi, Ebû Mansur Abdülkahir b. Tahir, el-Fark Beyne'l-Firak ve Beyanü'l-Firkati'n-Naciye Minhum, thk. Muhammed Fethi en-Nâdî, Dârü’s-Selâm, Kahire, 2010.
Barlak, Muzaffer Husün-Kubuh İyilik ve Kötülüğün Kaynağı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2016.
Barlak, Muzaffer, “İslâm İlim Tarihi İçinde Kelam Disiplininin Oluşum ve Gelişim Merhaleleri”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 2, Yıl: 2016, s. 502.
Bulut, Halil İbrahim, “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik ve Günümüze Yansımaları”, Usûl: İslam Araştırmaları, 2009, S. 11, s. 51.
Cürcanî, Seyyid Şerif, et-Te’rîfât, Beyrut, 1980.
Çağrıcı, Mustafa, “Taassup”, DİA, XXXIX, s. 285-286.
Dalkılıç, Mehmet, “Ehl-i Sünnet Mezhebinin İman ve İslam Tanımının Toplumsal Barış ve Hoşgörü Bakımından Günümüzdeki Anlamı”, Din ve Dünya Barışı: Uluslararası Sempozyum, İstanbul, 2008, s. 463-476.
Dalkılıç, Mehmet, “Eş’arî’ye Göre Mürcie Mezhebinin Görüşleri ve Mürcie Fırkalarının Ayrılık Noktaları”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, S. 9, s. 87-119.
Ekinci, Mustafa, “Vahdet Çalışmaları Çerçevesinde Tarih Boyunca Sünnî-Şiî İttifakı Teşebbüsleri”, Şanlıurfa Uluslararası X. Kutlu Doğum Sempozyumu “Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet, 2016, s. 118.
el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed, Kitâbu’l-Ayn, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
el-İsfahanî, Hüseyin b. Muhammed Ragıb, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an, Beyrut, tsz.
Ergin, Murat, Siyasi ve İtikadi Mezheplerin Doğuşunda Kabile Asabiyetinin Rolü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Şanlıurfa, 2000.
Erkan, Ümit, “Din ve Şiddet Bağlamında Osmanlı-Kızılbaş (Alevi) İlişkileri”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 481.
Esen, Muammer, “Bir Şiddet Söylemi Olarak Tekfir”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 547-555.
Eş’ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak, İlk Dönem İslam Mezhepleri, çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2005.
Eş'ari, Ebü'l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b. İsmail b. İshak, Makâlâtü'l-İslamiyyin ve İhtilafü'l-Musallin, thk. Neîm Hüseyin Zerzûr, El mektebetü’l-Asriyye, Beyrut, 2009.
Evkuran, Mehmet, “Çağdaş İslam Düşüncesinde “Mezhep” Krizi: Mezheplerin Dinsel/Teolojik Meşruiyeti ve Sosyolojik Anlamı Üzerine”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 2015, XIII, S. 2, s. 617-618.
Firuzâbâdî, Ebu’t-Tahrir Mecduddin Muhammed, Besâiru Zevi’t-Tebsîr fî Letâifi Kitâbi’l-Azîz, Beyrut, 1975.
Güneş, Hüseyin, “Müslümanlararası Şiddet Karşısında Muhammed b. Hanefiyye’nin Tutumu ve Çözüm Önerileri”, Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri, Konya, 2016, s. 311-319.
Hakyemez, Cemil, “Ehl-i Sünnetin Şiîlik Algısı ve Temel İlkeleri”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, Çorum, 2014 s. 105-118.
Hakyemez, Cemil, “Sünnî Şiî İlişkilerinde Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri”, İç Tehdit ve Riskler Işığında İslam Dünyasının Geleceği, İstanbul, 2016.
Harun Yıldız, Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi, Araştırma Yayınları, Ankara, 2010.
İbn Manzur, Ebu Fazl Muhammed b. Mükrim el-İfrikî, Lisânu’l-Arab, Beyrut, 1985.
İsferâyîni, Ebü’l-Muzaffer, et-Tabsîr fi’d-din ve temyîzü’l fırkati’n-nâciye ani’l-fırakı’l-hâlikin, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Alemu’l-Kutub, Beyrut, 1983.
İşcan, Mehmet Zeki, “Taassuba Dayalı Din Anlayışı Karşısında Ebu Hanife Örneği”, Ekev Akademi Dergisi- Sosyal Bilimler, 2004, VIII, S. 20, s. 59-78.
Korkmaz, Sıddık, “Selefîliğe Karşı Reddiyeler”, Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 2014, s. 452-477.
Kutlu, Sönmez, “Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı ve İslâm Düşüncesine Katkıları”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/1, I, S. I, s. 168-210.
Meşkûr, Cevad, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, çev. Mehmet Mahfuz Söylemez, Mehmet Ümit, Cemil Hakyemez, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2011.
Omar, A. Rashied, “İslâm ve Şiddet”, çev: Yusuf Gökalp, Dinî Araştırmalar, 2004, VII, S. 20, s. 357-360.
Onat, Hasan, “İran Devrimi’nin Mezhebi Yansımaları ve Takrib Çalışmaları”, Ortadoğu’nun Geleceği Açısından Şiî-Sünnî İlişkileri, Çorum, 2014, s. 159.
Onat, Hasan, “Mezhep Çatışmasını Önlemek Mümkündür”, İslam Mezhepleri Tarihi Selefilik Çalıstayı, 05-06 Eylül 2015, s. 17-20.
Onat, Hasan, “Mezheplerin Stratejik Boyutu ve Mezhep Çatışması”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 411-419.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri, MEB, İstanbul, 1993.
Sarıkaya, M. Saffet, “Matüridi’nin Din Anlayışında Hoşgörü (Diğer Mezheplere Bakışı)”, Büyük Türk Bilgini İmam Matüridi ve Matüridilik -Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, İstanbul, 2009, s. 108-121.
Şehristânî, Ebü'l-Feth Tâcüddîn Muhammed b. Abdülkerîm b. Ahmed, el-Milel ve’n-nihal, thk. Muhammed Abdulkadir el-Fadil, Beyrut, Elmektebetü’l-Asriyye, 2011, I.
Tatar, Burhanettin, “Formasyon-Deformasyon-Transformasyon Diyalektiği Olarak Şiddet Bağlamında Din Dili”, Din ve Şiddet Sempozyumu, Rize, 2015, s. 371-378.
Uzundağ, Mehmet Sait, “Kütüb-i Sitte’de Cemaat ve Tefrika Konusundaki Bazı Hadisler Üzerine Bir Değerlendirme”, Şanlıurfa Uluslararası X. Kutlu Doğum Sempozyumu “Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet, Şanlıurfa, 2016, s. 97.
Zebîdî, Muhammed Murtaza, Tâcu’l-Arûs, Beyrut, t.y.