Türklerin İslamiyete Geçiş Süreci ve Etkili Olan Faktörler

Türkler, yüzyıllar boyunca Orta Asya bozkırlarında kendilerine has bir medeniyet kurarak yaşamlarını idame etmiş bir topluluktur. Kurdukları medeniyet içerisinde kendi dini değerlerinin yanı sıra muhtelif gelenek ve görenekler ortaya koyarak, bunlara sıkı sıkıya bağlı olmuşlardır. Türk topluluklarının aynı dönemde birbirlerinden bağımsız olarak benimsedikleri dinler olduğu bilinmektedir. Genel olarak bilinen Gök-Tengri dininin yanı sıra bazı Türk boylarının Şamanizm, Totemizm, Budizm ve Maniheizm gibi geleneksel inanç sistemlerini de benimsedikleri görülmektedir. Daha sonraki dönemlerde ise Çin, Arap ve İbrani milletlerinden etkilenerek farklı dinleri de tanıma fırsatı bulmuşlardır. Tabii ki bunun genel nedeni, Orta Asya’da yaşayan göçebe Türk topluluklarının uzun yıllar bölgelerindeki diğer etnik unsurlar ile ilişki kurmaları, onların çeşitli dini inançları ve yaşam tarzlarından etkilenmeleri, yayıldıkları coğrafyanın etkisi olarak da görülmektedir. Ancak bu durum Türk topluluklarının sadece göçebe bir yaşam tarzına bağlı olmaları ile açıklanamaz. Din değiştirme gibi karmaşık bir olgunun tek bir nedene bağlı olarak incelenmesi birçok eksikliği beraberinde getirmektedir. Kendi gelenek ve göreneklerine bağlı bir toplum olan Türklerin din değiştirme süreçleri hem karmaşık hem de birçok faktörün etkisiyle olmuştur. Türk topluluklarının göçebe yaşam tarzını benimsemesi ve bu vasıtayla dünyadaki medeniyetlere bakış açılarının kapalı toplumlara oranla daha geniş olması farklı düşüncelerin medeniyetlerinde vücut bulmasını sağlamıştır. Aynı zamanda Türklerin yaşadıkları coğrafyanın stratejik öneminden kaynaklı olarak ilişki içerisinde oldukları toplumların etkisinde kalmaları ve farklı medeniyetler ile çeşitli vesileler (savaş, ticaret, akrabalık kurma, paralı askerlik…vs.) vasıtasıyla bağ kurmaları çok farklı dinleri tanıyıp benimsemelerine neden olmuştur. Türklerin İslamiyet’i kabulü süreci, günümüzde farklı ideolojik yaklaşımlardan kaynaklı olarak açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada bahsi geçen konu dönemsel olarak ele alınmış, çeşitli kaynakların ışığında farklı etkenlerden yola çıkılarak değinilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türkler, İslamiyet, Orta Asya, Din, Medeniyet.

PDF

___

Apak, A. (2002). Emeviler Dönemi Arap İlişkileri ve Türklerin İslamlaşma Sürecinin Başlangıcı. Türkler, 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 324-335.
Aycan, İ. (2002). Müslüman Arapların Türklerle İlk Münasebetleri. Türkler, 4, Ankara, 317-323.
Aydın, M. (1997). Türklerin Dini Tarihi Üzerinde Bir Değerlendirme. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 4, Konya, 3-12.
Bozkuş, M. (1998). Türklerin İslamiyeti Kabulü ve Alevîliğin Türkler Arasında Yayılması. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, Sivas, 409-418.
Cahen, C. (2000). İslamiyet (Doğuşundan Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna Kadar). 1, (Çev. Esat Nermi Erendor). Ankara: Bilgi Yayınları.
Candan, E. (2008). Türklerin Kültür Kökenleri. İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.
Civelek, Y. (2002). Eski Arapça Kaynaklarda Türkler. Türkler, 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 921-935.
Danişmend, İ. H. (2008). Türkler Niçin Müslüman Oldu?. İstanbul: Timaş Yayınları.
Deliorman, A. (2010). Osmanlılardan Önce Türkler. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Demirci, M. (2002). Müslüman Türklerde Tasavvuf. Türkler, 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 498-508. Dikici, A. (2001). Geleneklerin Toplumdaki Yeri ve Önemi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11, 2, Elâzığ, 251-258.
Doğan, A. (2002). İslamiyet’ten Önceki Türk İnancına Dair. Türkler, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 305-319.
Ekrem, E. (2002). Seyahatnamelere göre Göktürklerde Budizm. Türkler, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 358-374.
Ergin, M. (2000). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Findley, C. V. (2008). Dünya Tarihinde Türkler. İstanbul: Kitapevi Yayınları.
Gökalp, Z. (1925). Türk Medeniyet Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Günaltay, M. Ş. (1942). Abbasoğulları İmparatorluğunun Kuruluş ve Yükselişinde Türklerin Rolü. Belleten, VI, 23-24, Ankara, 177-205.
Günay Ü., Güngör, H. (1999). Türk Din Tarihi. Kayseri: Laçin Yayınları.
Güngör, E. (1999). Tarihte Türkler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Güngör, H. (2002). Eski Türklerde Din ve Düşünce. Türkler, 3, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 261-282.
Hotman, D. (2000). Türkler. 1, (Çev. Mehmet Ali Kayabal). İstanbul: Yeni Gün Yayınları.
İnan, A. (2002). Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları. Türkler, 3, Ankara, 392-399.
Kafesoğlu, İ. (1995) Türkler ve Medeniyet. İstanbul: Hamle Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1999). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (2002). Eski Türk Dini. Türkler, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 290-304.
Kitapçı, Z. (1988). Türkistan'da İslâmiyet ve Türkler. Konya: Nur Basımevi.
Kitapçı, Z. (1999). Orta Asya’da İslamiyet’in Yayılışı ve Türkler, Konya: Yedi Kubbe Yayınları.
Kitapçı, Z. (2002). Türklerin Müslüman Oluşu. Türkler, 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 263-270.
Koca, S. (2016). Türk Kültürünün Temelleri. Ankara: Berikan Yayınları.
Kocasavaş, Y. (2002). Gök Tanrı İnancı. Türkler, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 326-329.
Kurt, H. (2002). Maveraünnehir’e İslam’ın Girişi. Türkler, 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 279-289.
Merçil, E. (1993). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.
Mert, R. (2021). İslam Öncesi Türkler ve Türklerin İslamlaşma Süreci. Tokat İlmiyat Dergisi, 9/2 (Aralık), Tokat, 659-678.
Memmedov, C. B. (2002). Eski Türklerde Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı). Türkler, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 330-337.
Ocak, A. Y. (2003). Türkler, Türkiye ve İslam. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş. 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Örnek, S. V. (1995). 100 Soruda İlkelerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Özaydın, A. (2002). Türklerin İslamiyet’i Kabulü. Türkler, 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 239-262.
Roux, J. P. (2015). Türklerin Tarihi (Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl). (Çev. Aykut Kazancıgil-Lale Arslan-Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Sarıkaya, M. S. (2002). Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mezheplerin ve Tarikatların Yeri. Türkler, 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 498-508.
Sencer, M. (1999). Dinin Türk Toplumuna Etkileri Tarihsel Bir Yaklaşım. İstanbul: Sarmal Yayınevi 1999.
Şener, C. (1996). Şamanizm. İstanbul: Bds Yayınları.
Şeşen, R. (2001). İslam Coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk Ülkeleri., Ankara: TTK Yayınları.
Turan, F. A. (2002). Eski Türklerde Tek Tanrı İnancı. Türkler, 3, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 320-325.
Turan, O. (1999). Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi 1. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
Turan, O. (2002). Türkler ve İslamiyet. Türkler, 4, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 290-304.
Yazıcı, N. (2002). İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi. Ankara: TDV Yayınları.
Yıldız, H. D. (1981). İslamiyet ve Türkler. Diyanet Dergisi (Hicret Özel Sayısı), Ankara, 285-315.
Yıldız, H. D. (1986). Ubeydullah b. Ziyad. İslam Ansiklopedisi. XIII, MEB Yayınları, İstanbul, 3-4.
Yıldız, H. D. (2000). Türkler ve İslamiyet. İstanbul: Kamer Yayınları.