İslâm’dan Sonra İran’ın İlk Kadın Yöneticisi: Seyyîde Hâtûn

Ataerkil toplumlarda kadın yöneticilerinin sayısı oldukça azdır. Bu durum, erkek egemenliğinin hâkim olduğu İslâm sonrası İran’da da geçerli idi. Bununla birlikte, kişisel özellikleri itibariyle ön plana çıkan bazı kadınlar yönetimde söz sahibi olabilmeyi başarmıştır. Bu kadınlardan bir tanesi İslam’dan sonra İran’da ilk kadın yönetici olmaya muvaffak olan Seyyîde Hâtûn’dur. Seyyîde Hâtûn her ne kadar, resmi olarak yönetici olarak görünmese de fiili olarak kocası Fahrüddevle’den sonra 31 yıl boyunca Büveyhîler’in Cibâl kolunun Rey şubesini idare etmeye başarmıştır. 387/997-419/1028 yılları arasında oğlu Mecdüddevle’yi denetim altına alarak Rey şehrinin idaresini üstlenmiş ve kendisine karşı yapılan iç ve dış saldırıları bertaraf etmiştir. Bu çalışmada, İslâm’dan sonra İran’ın ilk kadın idarecisi olan Seyyîde Hâtûn zamanında meydana gelen dâhilî ve hâricî hâdiselerin yanında Seyyîde Hâtûn şahsi yaşamı ve özellikleri hakkında bilgi verilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Seyyide Hatun, Mecdüddevle, Rey, Büveyhîler

Iran’s first Woman Ruler After Islam: Sayyida Khatun

In patriarchal societies, the number of female rulers is quite low. This was also true in post-Islamic Iran, where male dominance was dominant. However, some women, who stand out in terms of their personal characteristics, have managed to have a say in the administration. One of these women is Sayyida Khatun, who succeeded to become the first woman ruler in Iran after Islam. Although Sayyida Khatun did not appear to be an official ruler, she actually managed to manage the Rayy branch of the Jibal branch of the Buwayhids for 31 years, as the successor of her husband Fakhr al-Dawla. Between 387/997-419/1028, she undertook the rule of the city of Rayy by taking her son Macd al-Dawla under control and eliminated the internal and external attacks against her. In this study, information is given about the personal life and characteristics of Sayyida Khatun, as well as the internal and external events that took place during the time of Sayyida Khatun, the first female ruler of Iran after Islam.

Keywords:

Sayyida Khatun, Macd al-Dawla, Rayy, Buwayhids,

PDF

___

Azimli, M. (2002). Kadınların yöneticiliği konusundaki rivayete tarihsel bağlamda eleştirel bir yaklaşım. İslâmî Araştırmalar, 15(3), 417-422.
Beyhakî, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin. (2019). Târîh-i Beyhakî. (N. Lügal, Çev.). Ankara: TTK Yayınları.
Bosworth, C. E. (2005). Doğuşundan günümüze islam devletleri. (H. Canlı, Çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
Ebû’l-Fidâ, el-Melikü’l-Müeyyed İmâdüddîn İsmâîl b. Alî. (1325). el-Muhtasar fi Ahbârü’l-Beşer (C. 2). Kahire.
Ebû’r-Recâ Kummî. (1388). Zeyl-i Nefsetü’l-Masdûr. (H. M. Tabâtabâyî, Tas.). Tahran: Meclis-i Şûrâ-yi İslâmî.
Ali Asgar Fakîhî. (1366). Âl-i Bûye ve Ovzâ-yi Zemân-i Îşân bâ Nemûdârî ez Zendegî-yi Merdom-i der ân Asr (3. baskı). Çâphâne-yi Dîbâ.
Gerdîzî, Ebî Said Abdülhayy b. el-Dahhâk b. Mahmûd. (1363). Zeynü’l-Ahbâr. (A. Habîbî, Tas.). Tahran: Dünyâ-yi Kitâb.
Gürler, K. (2001). Kadının yöneticiliği meselesi-bir hadisin okunuşu ve eleştirisi-. Dinî Araştırmalar, IV(11), 67-94.
Güner, A. (2003). Mecdüddevle. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 18, ss. 229-230). İstanbul: TDVİAM.
Hami̇dullah, M., & Canan (çev.), İ. (1979). İslam hukukunun kaynakları açısından Ki̇tab-ı Mukaddes (1). Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 378-410.
Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî. (1364). Tarih-i Güzîde. (A. Nevâî, Tas.) (3. baskı). Tahran: Emîr Kebîr.
Hândmîr, Gıyâseddîn b. Humâmeddîn. (1355). Düstûru’l-Vüzerâ. (S. Nefîsi, Tas.). Tahran.
Hândmîr, Gıyâseddîn b. Humâmeddîn. (1362). Habîbü’s-Siyer fi Ahbâr-i Efrâdü’l-Beşer. (M. D. Siyâkî, Tas.) (C. 2). Tahran.
İ’timâdü’s-Saltana, Muhammed Hasan Hân. (1367). Tarih-i Muntazam-i Nâsırî (C. 1). Tahran: Dünyâ-yi Kitâb.
İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. (1421). Tarihu İbn Haldûn (el-İber). (H. Şehâde & S. Zekkâr, Tah.) (C. 4). Beyrut: Dârü’l-Fikr.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâil bin Şihâbüddîn Ömer. (1994a). el-Bidâye ve’n-Nihaye (Büyük İslam Tarihi). (M. Keskin, Çev.) (C. 11). İstanbul: Çağrı Yayınları.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâil bin Şihâbüddîn Ömer. (1994b). el-Bidâye ve’n-Nihaye (Büyük İslam Tarihi). (M. Keskin, Çev.) (C. 12). İstanbul: Çağrı Yayınları.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. (1379). Tecâribü’l-Ümem. (K. İmâmî, Tah.) (C. 5). Tahran: Suroş.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. (1991). el-Kâmil fi’t-Tarih. (A. Özaydın, Çev.) (C. 9). İstanbul: Bahar Yayınları.
İbnü’l-Verdî, Zeyneddîn Ömer b. Muzaffer b. Ebî’l-Fevâris. (1417). Tarihu İbnü’l-Verdî (C. 2). Beyrut: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye.
Kabir, M. (1958). The Buwayhids of Jibâl and Rayy. Journal of The Asiatic Society of Pakistan (JASP), (III), 29-42.
Kadı Ahmed Tetevî, Asıf Hân Kazvînî. (1382). Tarih-i Elfî. (G. T. Mecid, Tas.) (C. 3). Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
Merçil, E. (1989). Gazneliler Devleti tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Mîrhând, Hamîdüddin Muhammed b. Hândşâh b. Mahmud el-Belhî. (1380). Ravzatu’s-Safâ fî Sîret el-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-Hulefâ. (C. Kiyânfer, Tas.) (C. IV/1). Tahran: İntişârât-ı Esâtîr.
Mücmelü’t-Tevârîh ve’l-Kısas. (y.y.). (M. Behâr, Tas.). Tahran: Kelâle-i Hâver.
Öztuna, Y. (2005). Devletler ve hanedanlar (İslam Devletleri) (C. 1). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
Reisman, D. C. (2013). The life and times of Avicenna. P. Adamson (Ed.), Interpreting avicenna: Critical Essays içinde (ss. 7-27). Cambridge: Cambridge University Press.
Reşîdüddîn Fazlullah Hemedânî. (1386). Câmiü’t-Tevârih (Tarih-i Sâmâniyân ve Büveyhîyân ve Gaznevîyân). (M. Rûşen, Tas.). Tahran: Merkez-i Pejûheşî-yi Mîrâs-i Mektûb.
Şebânkârâi, Muhammed bin Ali bin Muhammed. (1381). Mecmau’l-Ensab. (M. H. Muhaddis, Tas.) (C. 2). Tahran.
Sıbt İbnü’l Cevzî, Şemseddin Ebu’l-Muzaffer Yusuf b. Kızoğlu. (1434). Mirâtü’z-Zaman fî Tarihü’l-Âyân. (İ. ez-Zeybek, Tah.) (C. 18). Dımaşk: Dârü’l-Risâletü’l-Âlemiyye.
Tevekkolî, F. (1387). Seyyîde Melek Hâtûn: Nohostin Fermânrevâyî-yi Zen-i Şîa-yi İranî. Neşrîye-yi Bânûvân-i Şîa, (16), 39-60.
Taberî, İ. C. et-. (2018). Târihu’t-Taberî. (C. Saylık, Çev.). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Türkmenî Âzer, P. (1397). Deylemiyân der Gostere-yi Târîh-i İran (Hükûmetha-yi Mahallî, Âl-i Ziyâr, Âl-i Bûye). Tahran.
Vedud, A. (1997). Kur’an ve kadın. (N. Şişman, Çev.). İstanbul
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Yâkût b. Abdullâh er-Rûmî. (1414). Muʿcemu’l-Udebâ. (İ. Abbâs, Tah.) (C. I). Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
Yazıcı, T. (2001). İspehbed. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. 23, ss. 176-177). İstanbul: TDVİAM.
Unsurü’l-Meâlî, Keykâvus b. İskender. (1285). Kâbûsnâme.
Utbî, Ebû Nasr Muhammed b. Abdilcebbâr. (1374). Tarih-i Yemînî. (N. Curfâdakânî, Çev.). Tahran: İntişârât-ı İlmî Ferhengî.
Zerkûb Şîrâzî, Ebû’l-Abbâs Muîneddîn Ahmed b. Şehâbeddîn Ebî’l-Hayr. (1350). Şîrâznâme. Tahran: İntişârât-ı Bonyâd-ı Ferheng-i İran.