RESİMLİ GAZETE’DE “TESLİS-İ ZÂVİYE MESELESİ”* THE PROBLEM

Eski Yunan’dan kalma meşhur üç problemden biri “teslis-i zâviye meselesi”, yani herhangi bir açının sadece pergel ve ölçümsüz cetvel yardımıyla üç eşit parçaya bölünmesi problemidir. Teslis-i zâviye meselesi Resimli Gazete’nin 1891 (1307) yılında yayınlanan 39-49. sayılarında “Hendese” başlığı altında, Salih Zeki Bey ve İbrahim Efendi tarafından tarihsel ve bilimsel açıdan tartışılmıştır.Teslis-i zâviye meselesinin anlaşılabilmesi amacıyla problemin tarihçesinden kısaca bahsedilmiştir. Meselenin Batılı matematikçiler tarafından nasıl çözülmeye çalışıldığından bahsettikten sonra Doğulu matematikçiler ve son olarak 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Osmanlı matematikçilerinin çözüm arayışları hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

Teslis-i zâviye, Salih Zeki, İbrahim Efendi, Resim

The Problem of The Trisection of An Angle in Resimli Gazete

The trisection of an angle is one of the well-known three problems which was originated from ancient Greeks. In other words, it is the problem of the trisecting an angle by using a ruler and a pair of compass only. The trisection of angle was discussed in the volumes 39-49 of Resimli Gazette which was published in 1891(1307) by Salih Zeki Bey and İbrahim Efendi scientifi cally and historically under the title of “Hendese”. The history of the trisection of an angle has been mentioned to explain the problem. First, it has been studied how the problem was handled by Western Mathematicians to fi nd a solution and then by Eastern Mathematicians and fi nally by Ottoman Mathematicians from 16th Century to 19th Century

Keywords:

The trisection of an angle, Salih Zeki, İbrahim Efendi,

PDF

___

Archibald, Raymond Clare (1949), Outline of the History of Mathematics, (American Mathematical Monthly, Cilt 56, Sayı 1, Ocak 1949 sayısına ek olarak yayımlanmıştır).
Bir, Atilla ve Mustafa Kaçar (2005), “Salih Zeki’nin Teslis-i Zâviye” konu- sundaki “Bir Hendese Meselesi” adlı yazı dizisi”, Osmanlı Bilimi Araş- tırmaları, Cilt VII, No1.
Bursalı Mehmed Tâhir Bey (1342), Osmanlı Müellifl eri, C. III, İstanbul.
Cajori, Florian (1991), A History Of Mathematics, New York: Chelsea Pub- lishing Company.
Demir, Remzi, “Masdariyecizâde Seyyid Hüseyin Efendi ve Teslîs-i Zâviye Adlı Risâlesi”, Yayınlanmamış makale, Ankara.
Dönmez, Ali (2002), Dünya Matematik Tarihi Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Dörrie, Heinrich (1965), 100 Great Problems of Elementary Mathematics, Their History and Solution, İngilizce’ye Çev.: David Antin, New York.
Fazlıoğlu, İhsan (Erişim tarihi 21 Kasım 2008) “Osmanlı Döneminde Ge- ometri”, http://www.ihsanfazlioglu.net /yayinlar /makaleler/1. php?id=134, Köprülü nr. 313/3.
Heath, T.L. (1953), The Works of Archimedes, Cambridge Unversity Press Warehouse.
İbrahim Efendi (1891/ H. 1307), “Hendese”, Resimli Gazete, cilt 1/ yıl 1, S. 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 47, 49, s. 475-478, 490-491, 500-502, 514-515, 527-528, 539-540, 551-552, 575, 599-604, İstanbul.
İbrahim Efendi (1882/ H.1298), Hendese Müderrisi, İstanbul: Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye-i Şahane Matbaası.
İbrahim Efendi (1882/ H.1298), Cebir Müderrisi, İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
Ekmeleddin İhsanoğlu, Ramazan Şeşen, Cevet İzgi, Osmanlı Matematik Li- teratürü Tarihi (1999), Cilt 1, İstanbul: Ircıca.
Ronan, Colin A. (2005), Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi, çev. Ekmelettin İhsanoğlu-Feza Gunergün, Ankara: Tübitak Yayınları.
Salih Zeki Bey (1891), “Teslis-i Zâviye Meselesi”, Resimli Gazete, cilt1/yıl1, S. 29, 34, 35, 36, 37, 50, İstanbul, s. 475-478, 490-491, 500-503, 514-515, 527-528, 539-540, 551-552, 575-576, 599-604.
Sarton, George (1970), A History of Science, London: Oxford University Press.
Sayılı, Aydın (Ekim 1962), “Ebû Sehl el-Kûhî’nin Bir Açıyı Üç Eşit Kısma Bölme Problemi İçin Bulduğu Çözüm”, Belleten, C. 26, S. 104, s.693- 700.
Sonar, Semuhi (1965), “İbrahim Ethem Paşa’nın Kitâbu USÛLİ’L-Hendese’si Hakkında”, Araştırma, C. 2, Ankara, s. 145-178.