19230

YÜZYILLIK ÇINARLAR: ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK GİRİŞİMLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Cumhuriyetin ilk yıllarında girişimcilik hareketleri genç hükümet tarafından desteklenmiş olup, finansal yetersizlikler, istikrarsızlıklar ve girişim eksiklikleri gibi çeşitli nedenlerle dönemde kurulan işletmelerin çoğunluğunun varlığını uzun vadede sürdüremediği bilinmektedir. Ancak buna karşın bazı işletmeler ise izledikleri politikalarla varlıklarını o tarihten bugünlere kadar sürdürebilmeyi başarmışlardır. Bu çalışmada cumhuriyet rejiminin ilk beş yılında Türkiye’de kurularak günümüze kadar varlığını korumayı başaran beş Türk işletmesi seçilmiş, kuruluş, faaliyet alanı, finansal yapı, uyguladıkları stratejiler ve sosyal sorumluluk hamlelerinin incelenmesi yoluyla girişimleri uzun ömürlü kılan özelliklerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çoklu örnek olay araştırma yöntemi kullanılarak ve günümüze kadar ulaşabilen girişimlere odaklanması bağlamında özgün olan bu çalışmayla işletmecilik tarihi literatürüne farklı bir açıdan bakılmakta ve dönemin girişimcilik bakımından ortak problemleri vurgulanarak, işletmelerin uzun ömürlülük hedefleri konusuna yönelik çeşitli çıkarımlar yapılmaktadır. Buna göre erken cumhuriyet döneminde kurularak günümüze kadar gelebilen girişimlerin ortak özellikleri arasında özel girişimlerin aile işletmesi olması, ihtiyaç olan sektörlerde faaliyet göstermeleri, finansal altyapılarının dönem şartlarına göre güçlü olması, zaman içerisinde değişime ayak uydurmaları, faaliyetlerini ve ürünlerini çeşitlendirmeleri, büyüme stratejisi uygulamaları, sosyal sorumluluk konularında hassas olmaları sayılabilir.

Anahtar Kelimeler:

Cumhuriyet Tarihi, İşletme Tarihi, Uzun Ömürlü İşletmeler, Girişimcilik

CENTURY-OLD COLOSSUS: AN INVESTIGATION ON TURKISH ENTERPRISES IN THE EARLY REPUBLICAN PERIOD

Entrepreneurship movements were supported by the young government in the first years of the Republic, and it is known that the majority of the enterprises established in the period could not survive in the long term due to various reasons such as financial insufficiencies, instability and lack of entrepreneurship. However, some businesses, on the other hand, have managed to maintain their existence from that date to today with the policies they follow. In this study, five Turkish enterprises that were established in Turkey in the first five years of the republican regime and managed to maintain their existence until today were selected, and it was aimed to determine the the reasons of their longevity (establishment and organization, field of activity, financial structure, strategies and social responsibility moves) through multi-case study. This study, which is unique in the context of focusing on the businesses that have survived to the present day by using the multiple case study method, looks at the business history literature from a different perspective and emphasizes the common problems of the period in terms of entrepreneurship, and various inferences are made about the longevity goals of the businesses. According to findings one of the common features of the enterprises that were established in the early republican period and survived until today are that private enterprises are family businesses. They operate in sectors that are needed and have a strong financial infrastructure according to the conditions of the period. They also keep up with the changes over time by diversifying their activities and products. They implement growth strategies. And finally they are all very sensitive to social responsibility issues.

Keywords:

History of the Republic, Business History, Long-lasting Businesses, Entrepreneurship,

PDF

___

Ağır, S. (2016). İşletmecilik tarihi açısından Osmanlı iktisat tarihi birikimine bakış. Istanbul University Journal of the School of Business, 45, 26-39.
Akkayan, S. C. (1979). Türkiye'de kâğıt ve karton üretiminin özel sektör yönünden incelenmesi. Istanbul University Journal Of The Faculty Of Forestry, 29 (1), 183-199.
Akman, Ş. T. (2011). Türk tarih tezi bağlamında erken cumhuriyet dönemi resmî tarih yazımının ideolojik ve politik karakteri. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 1 (1), 80–109.
Altıparmak, A. (1998). Türkiye'de cumhuriyetin ilk yıllarında müteşebbis sınıfının gelişimi, Erciyes Üniversitesi İİBF Dergisi, 13, 169-183.
Anadolu Hayat Sigorta, www.anadoluhayat.com.tr/hakkimizda (Erişim Tarihi: 12.01.2023).
Anadolu Hayat Sigortacılık, Ödüllerimiz Hakkında, www.anadolusigorta.com.tr/hakkimizda/odullerimiz (Erişim Tarihi: 12.01.2023)
Aşkın, A, Nehir, S. & Vural, S. Ö. (2011). Tarihsel süreçte girişimcilik kavramı ve gelişimi. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6 (2), 55-72.
Atatürk’ün bankası Türkiye İş Bankası (2001). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Aydemir, M. (2020). Türk İşletme tarihi ve yönetim bilimi açısından birinci İzmir İktisat Kongresi: banka merkezli işletme gruplarının oluşumu. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 194-213.
Bozoklu, D. (2003). Atatürk döneminde bankacılık sistemi ve gelişimine genel bir bakış. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 19(55), 269-302.
Boztemur, R. (1995). Özel girişimciliğin gelişiminde devletin rolü: İş Bankası örneği. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18 (29), 63-79.
Buluş, A. & Arıcıoğlu A. (2005). Başkaları aracılığıyla iş gördürmeye tarihsel bir örneklem: Hereke Fabrikasında yönetim ve örgütlenme anlayışı, Selçuk Üniversitesi SBE Dergisi, 15, 217-236.
Candan, H. (2011). Osmanlı‘dan günümüze Türk topraklarında girişimcilik serüvenine dair bir değerlendirme. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 157-174.
Cengizkan, A. (2000). Türkiye’de fabrika ve işçi konutları: İstanbul Silahtarağa Elektrik Santrali. ODTÜ, MFD. 20 (1-2), 29-55.
Çakmak, B. (2008). 20. Yüzyıl başında Uşak'ta kurulan ip fabrikaları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,1 (2), 41-58.
Çokgezen, M., Genç, H. & Koraltürk, M. (2004). Cumhuriyetin ilk yıllarında iş dünyasının profili. İşletme İktisat ve Finans Dergisi, 216, 62-75.
Çukurova Holding, www.cukurova.com.tr/tr/endustri.html, (Erişim Tarihi: 24.12.2022).
Danısık, Ş. (2001). Türkiye’deki girişimci profili. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Demir, G. (2022). Hayat dışı sigorta sektöründe kurumsal performansın Psı-Sd Tabanlı Mabac Metodu ile ölçülmesi: Anadolu Sigorta örneği. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 112-136.
Dil, E. (2016). Türkiye’de uzun ömürlü işletmeler: kim? nerede? ne yapıyor? İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45, 49-69.
Dirlik, S. & Altunç, Ö.F. (2016). Türkiye'deki makro iktisadi bağlamın işletme gruplarının çeşitlendirme stratejilerine etkileri: 1975-2010 dönemi için boylamsal bir analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21 (1), 39-61.
Doğan, M. (2013). Türkiye sanayileşme sürecine genel bir bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 211-231.
Doğangün, B. (2013). 19. YY’dan Cumhuriyete Osmanlı İmparatorluğu’ndan devralınan girişimcilik mirası. Akademik Bakış Dergisi, 39, 1-21.
Ekinci, M. (2014). Kurumsal sosyal sorumluluk kampanyası kapsamındaki eğitim projelerinin katılımcılar üzerinden topluma sağladığı katkı: Anadolu Sigorta bir usta bin usta örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya.
Esen, Ş. (2017). Atatürk döneminde girişimcilik ve Türklerde girişimcilik kültürü. Türk Dünyası Stratejik Araştırmalar Kongresi (Tudsak 2017) Bildiri Kitabı içinde (ss. 60-66), Antalya: Tudsak Yayınevi.
Gönül, Ü. İ. (2008). Sigorta pazarlamasında bireysel emeklilik hizmetlerinin planlanması ve bir uygulama. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Güler, H. (2011). Türkiye'nin erken dönem sanayileşme serüveni. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (1). 63-87.
Güvemli, O. & Güvemli, B. (2018). Türk işletme tarihi üzerine. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9, 5-46.
Güzel, S. (2014). Cumhuriyet dönemi toplumsal dinamikler. Belgi, 7 (1), 845-854.
Kala A. (1993). Osmanlı Devletinde sanayileşmenin ilk yıllarında özel fabrikalar, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 83, 107-132.
Koç Holding, www.koc.com.tr/tarihce, (Erişim Tarihi: 20.01.2023).
Koç Holding, www.koc.com.tr/yatirimci-ilişkileri (Erişim Tarihi: 21.01.2023).
Kurt, M. (2016). İşletmecilik tarihi: özel sayıya giriş. Istanbul University Journal of the School of Business, 45, 2-8.
Makal, A. (2010). Türkiye’de erken Cumhuriyet döneminde kadın emeği. Çalışma ve Toplum, 2, 13-39.
Milli Reasürans T.A.Ş., Milli Reasürans T.A.Ş. 2021 Yılı Faaliyet Raporu https://www.millire.com/FaaliyetRaporu_TR_2021.pdf, (Erişim Tarihi: 02.01.2023).
Milli Reasürans T.A.Ş. www.millire.com.tr/ (Erişim Tarihi:24.01.2023)
Özer, M. H. (2014). Cumhuriyetin ilk yıllarında milli tüccar oluşturma çabalarında İş Bankası’nın rolü. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 69 (2), 351-377.
Özçelik, Ö. & Tuncer, G.(2007). Atatürk dönemi ekonomi politikaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (1), 253-266.
Öztürk, Ö. (2009). Türkiye’de sendikal mücadele, sermaye birikimi, MESS ve Koç Holding. Praksis, 19, 337-361.
Sarı, H. G. (2021). Erken Cumhuriyet dönemi kültür inşası: Türkiye’de tek parti dönemi ile İtalyan faşist yönetiminin kültür üretimi bağlamında karşılaştırmalı bir analiz. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 17 (61), 34-65.
Selekler Gökşen, N. S. & Üsdiken, B. (2001). Uniformity and diversity in Turkish business groups: effects of scale and time of founding. British Journal of Management, 12 (4), 325-340.
Semiz, Y. & Toplu, Y. (2019). Cumhuriyet döneminde devlet tarafından kurulan ilk sanayi kuruluşu Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası. SUTAD, 45, 29-59.
Sönmez, S. (2002). Türkiye İş Bankası’nın misyonu ve iştirakçilik politikası (1924-1945). Mülkiye Dergisi, 25 (231), 111-148.
Sönmez, A. & Şimşek, F. (2011). Cumhuriyetin kuruluşundan günümüze Türkiye ekonomisinde yaşanan gelişmelerin küçük ölçekli bir aile işletmesi üzerindeki etkileri. Girişimcilik Ve Kalkınma Dergisi, 6 (2). 93-114.
Topuz, H. (2007). Cumhuriyet dönemi ekonomisinde tarımsal yapının incelenmesi (1923-1950). Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12 (3), 367-380.
Türkiye Bankalar Birliği, TBB 2021- 2022 Faaliyet Raporu, https://www.tbb.org.tr/Content/Upload/Dokuman/8849/Faaliyer_Raporu_2021-2022.pdf, (Erişim Tarihi: 09.01.2023)
Türkiye İş Bankası, www.isbank.com.tr/bankanızı tanıyın, (Erişim Tarihi: 10.01.2023).