DELHİ TÜRK SULTANLIĞINDA BİR DERVİŞ: SEYDİ MÜVELLEH VE FAALİYETLERİ ÜZERİNE

Bu çalışmada orta çağ tarihinin belirleyici esaslarından ve yönlerinden birisi olan -din- tasavvuf, tarikat, dergâh, derviş, mürit, mezhep, inanç akideleri, yaşam biçimi ve sair özellikleri açısından konu edinilmiştir. Bu itibarla Delhi Türk Sultanlığı’nda -Halaçlar döneminde- vukua gelen Seydî Müvelleh’in merkezinde yer aldığı gelişmeler çerçevesinde yaşanan gelişmeler ele alınmıştır. 13. yüzyılda Müvelleh dervişlerin Şam merkez olmak üzere Mısır ve Anadolu ekseninde oynadıkları roller mevcut olmakla birlikte, bu çalışmayla da Türkiye’de Hindistan çalışmaları içerisinde birkaç cümle ile temas edilen Seydî Müvelleh ve müdahil olduğu gelişmeler ışığında yaşananlar, dönem kaynaklarının verdiği bilgiler dâhilinde irdelenmiştir. Belirlenen hedefe ulaşmak için ilk olarak “Müvelleh” kavramı hakkında bilgiler verildikten sonra, varlık alanı ve özellikleriyle alakalı kayıtlara yer verilmiştir. İkinci aşamada Müvelleh dervişliğin Delhi’deki görünen yüzü olan Seydî Müvelleh ile alakalı -Hindistan’a gelişi, dış görünüşü ve inanç esaslarına yönelik tanıtıcı bilgiler ele alınmıştır. Çalışmanın üçüncü ve ilerleyen aşamalarında ise birbirini takip eden şekilde Seydî Müvelleh’in faaliyet alanı ve kişiliğine yönelik atfedilenler “hakikat-mübalağa” çizgisi çerçevesinde konu edinilmiştir. Hemen akabinde idarenin geleceğini belirlemek adına Seydî’nin fiilî olarak görevde bulunan devlet adamlarıyla nasıl ve ne gibi ilişkiler tesis ettiği irdelenmiştir. Kendisine ve beraberinde bulunanlara yönelik itham edilen suçlamalar karşısında divân-ı mezâlimde kendilerini savunmaları ve akıbetlerinin ne olduğuna dair bilgiler açıklığa kavuşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Delhi, Müvelleh, Seydi Müvelleh, Sultan Celâleddîn, Halaçlar

PDF

___

Ahmed, M. Aziz. (1975). Siyasi Tarihi ve Müesseseleriyle Delhi Türk Sultanlığı. İstanbul: Tercüman 1000 Temel Eser.
Bayur, Y. H. (1987). Hindistan Tarihi. Ankara: TTK.
Bedâûnî, A. (1380). Müntehâbü’t-Tevârîh. M. A. A. Sahib (Tash.), Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhîr-i Ferhengî.
Berenî, Z. (1862). Târîh-i Fîrûzşahî. M. S. A. H. Sahib (Tash.), Kalküta: Captain W. Nassau Lees.
Cöhce, S. (2002). “Hindistan’da Kurulan Türk Devletleri”, Türkler Ansiklopedisi. (VIII, ss. 687-730) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Daftary, F. (2014). İsmaililer. Ahmet Fethi (Çev.), İstanbul: Alfa Yayınları.
Es-Sihrindî, Y. b. A. (1391). Târîh-i Mübârekşahî. M. H. Hüseyin (Tash.), Tahran: İntişârât-ı Esâtîr. Esterâbâdî, M. K. H. (1387). Târîh-i Firişte. M. R. Nâsırî, (Tash.), Tahran: Encümen-i Asâr ve Mefâhîr-i Ferhengî.
Herevî, M. M. (1929). Tabâkât-ı Ekberî. Calcutta: By De Calcutta.
İbn Haldun, M. (2018). Mukaddime. (Süleyman Uludağ (Haz.) İstanbul: Dergâh Yayınları.
İsemî, H. A. (1948). Fütûhu’s-Selâtîn. A.S. Usha & B.A., (Neşr.), Madras: Junior Lecturer in Persian (University of Madras).
Kara, M. (2019). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Koç, B. (2018). “Şia’nın Hindistan’da var olma mücadelesinin Delhi Türk Sultanlığı safhası”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (II, s. 75-90) Ankara: Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
Konukçu, E. (1992). “Hindistan’daki Türk Devletleri”, DGBİT. (IX, ss. 373-526) İstanbul: Çağ Yayınları.
Kortel, S. H. (2006). Delhi Türk Sultanlığı’nda Teşkilat (1206-1414). Ankara: TTK.
Köprülü, M. F. (1964). “Fîrûz Şâh Halaci”, İslam Ansiklopedisi. (IV, ss. 660-666) İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Lal, K. S. (1980). History of Khaljis (AD 1290-1320). New-Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.
Ocak, A. Y. (2000). Babaîler İsyanı. İstanbul: Dergâh Yayınları
Ocak, A. Y. (2018). Türk Sufîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ocak, A. Y. (2019). Türkler, Türkiye ve İslâm (Yaklaşım, Yöntem ve Yorum Denemeleri). İstanbul: İletişim Yayınları.
Öztürk, E. (2011). İbnü’s-Serrâc ve Müvelleh Dervişler (Teşvîku’l-Ervâh ve’l-Kulûb ilâ Zikri Allâmi’l-Guyûb İsimli Eseri Bağlamında). (Yayımlanmamış Doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Tetevî, K. A. vd. (1382). Târih-i Elfî. G. T. Mecid, (Mush.), Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlim ve Ferhengî.