İlm-i sakk ve debbağ-zade Nu'man efendi (1224/1809) 'nin ''Tuhfetü's-sukük''ü
Bu makalenin amacı ilm-i sakk veya sakk-i şer'î hakkında bilgi vermek ve Debbağ-zâde Nu'mân Efendi'nin "Tuhfetü's-Sükûk adlı eserini tanıtmaktır. Sakk, mahkeme tutanağı örneği olarak tanımlanabilir. İlm-i Sakk veya Sakk-i Şer'i'ye gelince, bu fıkıh ilminin bir alt disiplinidir ki, mahkeme tutanaklarını ve kadıların diğer kurumlarla yazışmalarını içeren şer'iye sicili defterlerinin tutulmasından takip edilecek imlâ ve üslup kaidelerini gösterir. Bu açıdan mahkeme görevlilerinin belge düzenleme konusunda en büyük yardımcısıdır. Diğer taraftan ilk defa Kâdı defterleriyle karşılaşan araştırmacılar için "Şer'iye sicillerini okumaya giriş" niteliğinde müstesna kaynaklardır. Osmanlılarda birçok sakk mecmuası kaleme alınmıştır. Bu mecmualar arasında ilk matbu sakk mecmuası olma özelliğini taşıyan Debbağ-zâde Nu'mân Efendi'nin "Tuhfetü's-Sükûk adlı eseridir.
Ilm al sakk and badbaghzadah Nu'man efendi's work ''tuhfat al-sukuk''
The purpose of this article to provide information about the "'ilm al-sakk" and to introduce Debbag-zâde and his work, "Tuhfat al-sukûk". Sakk can be defined as legal formulas. "'Ilm al-sakk" or "Sakk-i shar'î" is a branch of fiqh (Islamic law) that focuses on the writing style to be used in recording court documents and judges' correspondence with other offices. The sakk books contain writing specimens that illustrate the formulation and writing style of legal documents, particularly judicial decrees and deeds. Thus, they help court cfficials to formulate documents according to regular forms and consistent principles. In addition, the sakk books are exceptionally useful aids to researchers who want to work on shari'a records. Many Sakk books were written in the Ottoman period. Debbag-zâde's "Tuhfat al-Sukuk" is the first printed Ottoman sakk book and aguably the most widely used one.
___
- Ahmed-i Dâî, Teressül, Yazma, Manisa II Halk Kütüphanesi, Muradiye, nr. 1856/3, vr. 113b-121b.
- Akgündüz, Ahmet, Şer'iye Sicilleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1988.
- Asım Efendi (1235/1819), Kâmus Tercemesi, İstanbul 1304.
- Atar, Fahrettin, "Muhâlea", DİA, XXX, İstanbul 2004.
- Balıkesir Şer'iye Sicilleri (BŞS), 753 nolu defter.
- Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukûk-ı Islâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Yay., İstanbul ty.,
- Debbâğ-Zâde Nu'mân Efendi, Tuhfetü's-Sükûk, Evkâf-ı İslâmiyye Matbaası, İstanbul 1832 ve İstanbul 1843.
- Ergüney, Hilmi, "Sak", Türk Hukukunda Lügat ve Istılahlar, Yenilik Basımevi, İstanbul 1973.
- Gazâlî, Ebû Muhammed, el-Vecî^fifıkhi'ş-Şâfi'î, Mısır 1318.
- Hâcib-Zâde, Mehmed b. Mustafâ İstânbûlî (1100/1689), Bidâ'atü'l-Hükkâm fî-İhkâmi'l-Ahkâm, yy:yazma, 1092/1680, vr. 9b, Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi (Internet erişimi: yazmalar.gov.tr, Arşiv no: 05 Ba 1666, 11. çekim).
- Haksever, Halil İbrahim; "Ahmed-i Dâı'nin Teressülü", Turkish Studies, Vol. 6/1, Winter 2011.
- İbn Manzûr, Ebu'1-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (711/1311)., Usânu'l-'Arab, Haz. Yusuf Hayyât, Nedim Mar'âşlî, Dâru's-Sâdır, Beyrut 1389/1970.
- İbn Nedim, Muhammed b. İshak Ebu'l-Ferec (385/995), el-Fihrist, Dâru'l-Ma'rife yay., Beyrut 1978.
- İlmiyye Sâlnâmesi: Osmanlı llmiyye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar, Meşihat-i Celile-i İslâmiyye, İstanbul 1334/1916.
- İsmail Paşa, el-Bağdâdî, H^diyyetü7-'Arifin Esmâü'l-Müellifin ve Asâru'l-Musannifîn, Ma'ârif Matbaası, İstanbul 1955.
- Kallek, Cengiz, "Sak", DİA, Cilt: XXXV, İstanbul 2008.
- Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (1067/1657), Keşfu'z zunûn an Esâmi'l-Kütüb ve'l-Fünûn, İstanbul 1360/1941.
- Kaya, Süleyman, "Mahkeme Kayıtlarının Kılavuzu: Sakk Mecmuâları" Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 5, İstanbul 2005.
- Kehhâle, Ömer Rıza, Mucemu'l-müellifin Terâcimü Musannifi'l-Kütübi'l-'Arabiyye, Dımeşk 1957.
- el-Kettânî, Muhammed Abdülhay, et-Terâtîbü'l-İdâriyye, thk. Abdullah el-Hâlidî, Dâru'l-erkam yay,, Beyrut ty.
- el-Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf, Kitâbu'l-vülât ve kitâbu'l-kudât, ed. Rhuvon Guest, Brill yay., Londra 1912.
- Kütahya Şer'iye Sicilleri (KŞS), 1 nolu defter.
- Manisa Şer'iye Sicilleri (MŞS), 53 ve 61 nolu defterler.
- Mehmed Râşid, Târih-i Raşid, Matbaa-i Amire, İstanbul 1282.
- Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmâni, Yay.Haz: Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
- Mehmed Tahir, Bursalı, Osmanlı Müellifleri^ İstanbul 1333.
- Öğüt, Salim, "Edebü'l-kâdî", DÎA, Cilt: X, İstanbul 1994.
- Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sö^lüğü^ İstanbul 1993.
- Pir Mehmed b. Mûsâ, Bidâ'atü'l-Kâdı li-lhtiyâcihî ileyhi fi'l-Müstakbeli vel-Mâ^î, Yazma: Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, nr. 2666.
- Sadru'ş-Şehîd, Hüsâmü'd-dîn Ömer b. Abdi'1-azîz (536/1141), Şerhu Edebi'l-Kâdi li'l-Hassâf, thk. Muhyi Hilal es-Serhan, Matbaatu 1-irşâd, Bağdad 1977.
- Sarı Abdullah Efendi, Düstûru'l-İnşâ, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, nr. 3360.
- es-Semerkandî, Ebu Nasr Ahmed b. Muhammed, Kitabü'ş-Şurût ve Ulûmi's-Sukûk, thk. Ahmed Cabir Bedran, Merkezü'd-Dirasati'l-Fıkhiyye ve'l-İktisadiyye, Kahire 2006/1427.
- Sezgin, Fuat, Geschichte des Arabischen Schrifttums (GAS), Cilt: 1/3, Leiden: E. J. Brill.
- es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr Celâlü'd-dîn, Hüsnü'l-Muhddara fi-Târihi Mısr ve'l-Kâhira, thk. Muhammed Ebû'l-Fazl İbrahim, Dâru İhyâi Kütübi'l-'Arabî yay., Mısır 1967.
- eş-Şâfiî, Muhammed b. İdris, ekUmm, Bulak 1321.
- Uğur, Yunus, "Mahkeme Kayıtları (Şer'iye Sicilleri): Literatür Değerlendirmesi ve Bibliyografya" Türkiye Araştırmaları literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı: 1, İstanbul 2003.
- Uzun, Mustafa, "Münşeat", DÎA, XXXII, İstanbul 2006.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin îlmiye Teşkilâtı, TTK yay., Ankara 1965.
- ez-Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (748/1348), Siyeru a'lâmi'n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaût, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1985.
- ez-Zeyla'î, Ebû Muhamed Cemaleddin Abdullah b. Yusuf b. Muhammed (762/1360) Tebyînü'l-Hakâik, Bulak 1315.
- ISSN: 1303-3344
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1983
- Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Aşki Mustafa efendi'nin hayatı eserleri ve sakiname mesnevisi
Hak dini Kuran dili'ndeki arap meselelerinin tespiti ve incelenmesi
Halavetü'l-iman' terkibinin yer aldığı rivayetlerinin yapısal analizi
İlm-i sakk ve debbağ-zade Nu'man efendi (1224/1809) 'nin ''Tuhfetü's-sukük''ü