Âmir b. Şerâhîl eş-Şa’bî’nin Hadis İlmindeki Yeri
İslâm bilgi, düşünce ve ahlâkına dair temel birikiminin ikinci nesli olan tâbiîn, sahâbe neslini görerek onların hayatlarını ve ilmi birikimlerini yakından takip etmiştir. Elde ettikleri malzemeyi fıkhî mezheplerin temellerinin atıldığı, çeşitli dini ilimlerin müstakil bir hüviyet kazanıp teşekkül etmeye ve usûlünün oluşmaya başladığı sonraki dönemlere aktarmak suretiyle önemli ve zor bir görev üstlenmişlerdir. Bugün elimizde bulunan en eski eserlere kaynaklık etmesi nedeniyle onlara atfedilen her türlü bilgi, düşünce ve uygulamanın dönemin özellikleri de göz önünde bulundurularak ele alınması ve dikkatlice incelenmesi gerekmektedir. Bu yönüyle çalışma, muhaddis kimliğiyle şahsı merkeze alan bir anlama çabası ve bir tarih/dönem incelemesidir. Tarihin, bir hareketlilik içerisinde gerçeğin en muhtemel anlatımı olması, büyük ölçüde kaynakların mevcudiyetine ve incelemenin sebep-sonuç ilişkisine dayanmasına bağlıdır. Ancak sosyal, kültürel, siyasal, ekonomik, ideolojik ve kişisel unsurlarıyla tarihi incelemelerdeki “nedenler” oldukça çok ve karışıklık arz etmekte; doğru eğilimi tespit etmek, bunlar arasında analiz yapabilmek, bağlamı tespit edebilmek için oldukça fazla veriye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle çalışmamızda İslâm kültürüne ait klasik yazılı eserlere mümkün olduğunca başvurulmuş, toplanan veriler ile Şa’bî’nin hayatı ve hadis ilimlerine katkıları tespit edilmeye çalışılmıştır
The Position of Âmir bin Sharahil al-Sha'bi in the Hadith Science
Tabi’in, the second generation of the basic accumulation of Islamic knowledge, thought and morals witnessed the generation of the Companions and followed their lives and scientific knowledge closely. They undertook an important and challenging task by transferring the scientific material they obtained in different ways to the later periods when the foundations of the fiqh sects were laid and various religious sciences emerged, gaining separate identities and constructing their procedures. They are the resources of the oldest works we have today; therefore, all kinds of information, thoughts and practices attributed to them should be discussed and carefully examined, considering the characteristics of the period. This study, on that sense, is an effort to understand which centralizes the person with his identity of muhaddith and is a history/period analysis. In a dynamism, the fact that history is the most presumptive narration of the reality is largely dependent on the availability of resources and cause- effect relationship of the study. However, causes in historical analyses with their social, cultural, political, economical, ideological and personal aspects are numerous and complex; quite a lot of data is needed to determine the right trend, to make analyses among them, to determine the context. For this reason, in our study, classical written works of Islamic culture were used as much as possible, and with the collected data, it was tried to determine Sha’bi’s life and his contributions to hadith sciences
___
Abdulmecîd, Abdulmecîd Mahmûd. el-İtticâhât el-Fıkhıyye inde Ashâbi’l- Hadis fi’l-Karni’s-Sâlisi’l-Hicrî. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1399/1979.Abdurrezzâk b. Hemmam. el-Musannef. thk. Habîburrahmân el-A’zamî. 11 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Baskı., 1403.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-İlel ve Ma’rifetü’r-Ricâl. thk. Muhammed b. Alî el-Ezherî. 5 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Fârûk, 1434/2013.
Ali b. Ca’d, Ubeyd el-Cevherî. Müsnedü İbn Ca’d. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1417/1996.
Ali b. el-Medînî, Ebu’l-Hasen Ali b. Abdillah el-Basrî. el-İlel. thk. Muhammed b. Alî el-Ezherî. Kâhire: el-Fâruku’l-Hadîse, 1427/2006.
A’zamî, Muhammed Mustafa. İlk Devir Hadis Edebiyetı. çev. Hulusi Yavuz. İstanbul: İz, 1993.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin. el-Medhal ile’s-Süneni’l-Kübra. thk. Muhammed Ziyaurrahman el-A’zamî. Kuveyt: Dâru’l-Hulefâ lil- Kitâbi’l-İslâmi, ts.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. et-Tarihu’l-Kebîr. thk. Hâşim en-Nedvî. 8 Cilt. Dâru’l-Fikr, ts.
Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr. el-Osmâniyye. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1411/1991.
Cessâs, Ahmed b. Ali Ebûbekir er-Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. 4 Cilt. Vizâratü’l-Evkâfi’l-Kuveyt, 1414/1994.
Cezâirî, Tâhir b. Sâlih el-. Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 2 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslamiyye, 1416/1995.
Chronas: Enter History. “Chronas”. chronas.org. 30 Mart 2020
Darimî, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Sünen. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Dâru’l-Muğnî, 1421/2000.
Dûlâbî, Ebû Bişr Muhammed b. Ahmed el-Verrak. el-Künâ ve’l-Esmâʾ. 3 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1421/2000.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbehânî. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ. 10 Cilt. Mısır, Es-Seâde., 1394/1974.
Ebû Ya’lâ el-Halîlî, Halil b. Abdillah. el-İrşâd fî Ma’rifeti Ulemâi’l-Hadis. thk. Muhammed Saîd Umar İdris. 3 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
Efendioğlu, Mehmet. “Tedvîn”. DİA. 40/267-269. İstanbul, 2011.
Fellânî, Salih b. Muhammed. İkâzu Himem Evlâ’l-Ebsâr li’l-İktidâ bi Seyyidi’l-Muhâcirîn ve’l-Ensâr. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1398.
Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kub b. Süfyân. el-Ma’rife ve’t-Târîh. thk. Ekrem Ziyâ Umerî. 3 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1401/1981.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed. Ma’rifetü Ulumi’l-Hadis. thk. Seyyid Mu’zam Hüseyin. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1397/1977.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. Târîhu Halîfe b. Hayyât. thk. Ekrem Ziyâ el- Ömerî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1397.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Câmi li Ahlâki’r-Râvî ve Âdabi’s-Sâmi. thk. Mahmûd Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l- Maârif, 1403/1983.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Fakîh ve’l-Mütefekkih. thk. Adil b. Yusuf el-Ğarazi. 2 Cilt. Suudî Arabistan: Dâru İbni’l- Cevzî, 1421/2000.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. el-Kifâye fî İlmi’r-Rivâye. thk. Mâhir Yâsîn el-Fahl. 2 Cilt. ed-Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1432.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
Hâzimî, Zeynüddin Ebû Bekr Muhammed b. Musa. Ucâletü’l-Mübtedî ve Fudâletü’l Müntehî fi’n-Neseb. thk. Abdullah Kennûn. Kahire, 1973.
İbn Abdi Rabbih, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed. el-Ikdü’l-Ferîd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404/1983
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillah en-Nemerî. Câmiu Beyâni’l- İlm ve Fadlih. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1425/2003.
İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasen ed-Dımeşkî. Târîhu Dımeşk. thk. Amr b. Ğurâme el-Amravî. 80 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Ebî Hâtîm, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. el-Cerh ve’t-Ta’dîl. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsî’l-Arabî, 1371/1952.
İbn Ebî Hâtîm, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l- Kur’âni’l-Azîm. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyîb. 13 Cilt. Suudî Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419/1998.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed. el-Edeb. nşr. Muhammed Rıdâ el-Kahvecî. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1420/1999.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed el-Absî. el-Musannef. thk. Muhammed Avvame. 21 Cilt. Dâru’l-Kıble, 1427/2006.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed. en-Nüket alâ Kitâbi İbni’s-Salâh. thk. Hâdî Umeyr el-Medhalî. 2 Cilt. Medine: Imâdetu’l-Bahsi’l-Ilmî, 1. Basım, 1404/1984.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzîbu’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâiretü’l-Maarif en-Nizâmiyye, 1. Basım, 1326/1908.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l- A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sâdır, ts.
İbn Hıbbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Bustî. Meşâhîru Ulemâi’l-Emsâr ve A’lâmu Fukahâi’l-Aktâr. thk. Merzûk Ali İbrahim. Mansûra: Dâru’l-Vefâ, 1411/1911.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbi’l- Halebî, 1375/1955
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadîs. el-Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1420/1999.
İbn Maîn, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Târîhu İbn Maîn (ed-Dûrî rivayeti). thk. Ahmed Muhammed Nûr Seyf. 4 Cilt. Mekke: Merkezu’l-Bahsi’l- İlmî ve İhyâu’t-Turâsi’l-İslâmî, 1399/1979.
İbn Mâze, Ebu’l-Meâlî Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-Fıkhi’n- Nu’mânî. thk. Abdulkerim Sâmî el-Cündî. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2004.
İbn Receb, Ebû’l-Ferec Zeynuddîn Abdurrahman b. Ahmed el-Hanbelî. Şerhu İleli’t-Tirmîzî. thk. Humâm Abdurrahim Saîd. Zerkâ: Mektebetü’l-Menâr, 1407/1987.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d el-Haşimi. et-Tabakātü’l- Kübrâ. thk. İhsan Abbas. 11 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1968.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdurrahman Takiyyuddîn. Ma’rifetü Envâi Ulumi’l-Hadîs (Mukaddime). thk. Nureddîn Itr. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
Kahraman, Hüseyin. Ehl-i Re’y Yurdu Kûfe’de Özgün Bir Hadis Alimi Âmir eş-Şa’bî. Bursa: Emin Yayınları, 1. Basım, 2019.
Kandemir, M. Yaşar. “Şa’bî”. DİA. 38/217-218. İstanbul, 2010.
Kara, Cahid. “Âmir eş-Şa’bî’nin Siyer Kaynaklarındaki Rivayetlerinin Muhteva Açısından Değerlendirilmesi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVII/17 (2020), 15-42.
Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Herevî. Kitâbu’l-Emvâl. thk. Ebû Enes Seyyid b. Receb. 2 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Fazîle, 1428/2007.
Kasımî, Muhammed Cemâlüddin. Kavâidu’t-Tahdîs min Funûni Mustalahi’l- Hadîs. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Kelâî, Ebu’r-Rebî’ Süleyman b. Mûsâ. el-İktifâʾ bimâ Tedammenehû min Meġāzî Resûlillâh ve’s-Selâseti’l-Hulefâ. thk. Muhammed Kemâleddin İzzeddin Ali. 4 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1417.
Krenkow, Fritz. “Şa’bî”. İslam Ansiklopedisi - İslâm Âlemi, Tarih, Coğrafya, Etnografya ve Biyografya Lugati. C. 11. İstanbul: MEB Yayınları, 1979.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Basrî. Edebü’d-Dünya ve’d-Din. Beyrût: Mektebetü’l-Hilâl, 1421.
Nesefî, Ebû Hafs Ömer b. Muhammed. el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand. thk. Yusuf el-Hâdî. Vizâratü’l-Evkâf, 1378.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-Teysîr li Ma’rifeti Süneni’l-Beşîr en-Nezîr fî Usûli’l-Hadis. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1405/1985.
Râğıb el-İsfehânî, Ebû Kâsım el-Huseyn b. Muhammed. Muhâdarâtu’l- Udebâ ve Muhâverâtu’ş-Şuarâ ve’l-Beleğâ. 2 Cilt. Beyrût: Şirketu Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1420.
Râmehürmüzî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Abdirrahman. el- Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâî. thk. Muhammed Accâc el- Hatîb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 3. Basım, 1404.
Sa’lebî, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-Beyân. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 1436/2015.
Sehâvî, Ebû Hayr Muhammed b. Abdurrahmân Şemsuddîn. Fethu’l-Muğîs bi-Şerh Elfiyyeti’l-Hadis li’l-Irâkî. thk. Ali Hüseyin Ali. 4 Cilt. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
Sezgin, Fuad. Târihu’t-Turâsi’l-Arabî. 4 Cilt. Câmiatü ’l-İmam Muhammed b. Suûd, 1411/1991.
Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Durru’l-Mensûr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1432/2011.
Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbu’n-Nevâvî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el- Fâryâbî. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Kevser, 2. Basım, 1415.
Şa’rânî, Abdulvehhab b. Ahmed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. 2 Cilt. Mısır, 1315.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407.
Ürkmez, Ahmed. “Tarih Kaynaklarından Özgün Bir Hadisçi Portresi: Şa’bî”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2009), 123- 152.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Kâşif fî Ma’rifeti Men lehû Rivâye fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Muhammed Avvâme - Ahmed Muhammed Nemir Hatîb. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslamiyye, 1413/1992.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n- Nübelâ. thk. Şuayb Arnâût. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Tezkiretü’l- Huffâz. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1419/1998.
Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtu’l-Meşâhiri’l-A’lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddîn. el-A’lâm: Kâmûsü Terâcim. nşr. Zübeyr Fethullah. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 15. Basım, 2002.
- ISSN: 1303-3344
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1983
- Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi