İslam Eserlerinde Kullanılan Kare Tabanlı Geometrik Desenlerin Çözümlenmesine Yönelik Yeni Bir Yaklaşım
Geometrik desenler Emevi, Abbasi, Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu dönemlerinde, coğrafi bölge ve kullanılan malzemenin türüne bağlı olmaksızın çokça uygulanmıştır. Süslemenin her alanında çeşitli malzemelerle uygulanmış olan geometrik kompozisyonlar bitkisel, yazı ve figürlü kompozisyonlar ile birlikte, Selçuklu, beylikler ve Osmanlı devirlerinde de sürekli olarak kullanılmıştır.
İslam eserlerinde kullanılan geometrik desenler kare, beşgen, altıgen, yedigen, sekizgen, dokuzgen, ongen, on altıgen, yirmi dörtgen, daire gibi birbirinden farklı geometrik şekillerden oluşmaktadır. Bu çalışmamızda Fas, Hindistan, İran, İspanya, Mısır, Özbekistan, Suriye, Türkiye ile Almanya, Amerika, Fransa ve İngiltere’deki bazı müze ve kütüphanelerde tespit edilen toplam 141 eserdeki 33 farklı kare tabanlı geometrik desen, 9 grup halinde incelenmiştir. Bu desenler IV.-XX. yüzyıllar arasında üretilmiş olan eserlerde yer almaktadır. Bu desenleri daha doğru ve kolay çizebilmek için tarafımızdan kare tabanlı yeni bir ızgara sistemi oluşturulmuştur. Sözünü ettiğimiz yeni yaklaşım budur. İlave olarak birbirine benzer ya da birbirinin akrabası olabilecek desenler gruplandırılmış, ortaya konulan yeni ızgara sayesinde desenlerin detaylı çizimleri gösterilmiştir. Makalenin sınırları gereği detaylı desen analizi yapılamamıştır. Sadece desenlerin ızgaraya yerleşme biçimi gösterilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
İslâm eserleri, Desen, Geometrik desen, Kare, Kare ızgara
___
- Arık Metin – Sancak, Mustafa. Pentapleks Kaplamalar. Ankara: Tübitak Kitaplar Müdürlüğü, 2012.
- Ayvazoğlu, Beşir. Aşk Estetiği. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
- Baydemir, Tuncay. “Çizge Teorisi”. Bilim ve Teknik Dergisi 54 (2020), 26.
- Cengiz Ö. vd. “Çağdaş Sanat Yapıtlarında Fraktal Geometri Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 26 (2020), 563-576.
- Çaycı, Ahmet. İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları, 2017.
- Danaeinia Ahmad. vd., “The Role of Geometry of Yard in the Formation of the Historical Houses of Kashan”, Mathematics Interdisciplinary Research 4 (2019), 21 – 35.
- Ekizler, Sönmez Serap. Mimar Sinan Camileri ve İslam Sanatında Geometrik Desenler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
- Demiriz, Yıldız. İslam Sanatında Geometrik Süsleme. İstanbul: Hayalperest Yayınevi, 2017.
- Eric, Broug. İslam Sanatında Geometrik Desenler. İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.
- Kahraman, Abdullah (ed.). İhvân-ı Safâ Risaleleri, çev. Ali Durusoy. I. Cilt. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012, 66,78.
- Kuban, Doğan. Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2015.
- Leaman, Oliver. İslam Estetiğine Giriş. İstanbul: Küre Yayınları, 2019.
- Mülayim, Selçuk. Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler- Selçuklu Çağı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1982.
- Mülayim, Selçuk. Geometrik Kompozisyonların Çözümlenmesine Bir Yaklaşım. Sanat Tarihi Dergisi 1(1982):1.
- Mülayim, Selçuk. Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi. İstanbul: Kaknüs Yayıncılık, 1999.
- Necipoğlu, Gülru. The Topkapı Scroll-Geometry and Ornament in Islamic Architecture. New York: The Getty Center, 1995.
- Ögel, Semra. Anadolu Selçuklu Sanatı Üzerine Görüşler. İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi, 1986.
- Öney, Gönül. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1992.
- Özgür, Şenay. “İslam Sanatında Geometrik Süslemenin Ardındaki Matematik”. XI. Ortaçag-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Kitabı”. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 2009.
- Sezgin, Fuat. İslam'da Bilim ve Teknik. 3/125. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınlan, 2008.
- Sudeysi, Muhammed. “Hendese”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/196-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
- Şen, Hüseyin. “İslam Sanatında Geometrik Desenler”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 8 (2013), 104.
- Erişim 1 Mart 2021. https://patterninislamicart.com/archive/main
- Erişim 1 Mart 2021. https://pbase.com/dosseman
- Erişim 1 Mart 2021. http://www.selcuklumirasi.com/architectural-buildings
- ISSN: 1303-3344
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1983
- Yayıncı: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi