MAĞRİB VE ENDÜLÜS’TE BERBERÎ HÂKİMİYETİNİN MİMARLARI: ABDULLAH B. YÂSÎN VE YÛSUF B. TÂŞFÎN

İslam’ın siyasi cephesi henüz 7. Yüzyılda Kuzeybatı Afrika’yı, 8. Yüzyılda ise İber yarımadasını kapsamasına rağmen İslam tarihine ilişkin malumatımızın Şam-Bağdat odaklı olması İslam’ı doğu eksenli düşünmemize neden olmuştur. İslamiyet’in Kuzey Afrika ve İber yarımadasında yayılmış olması doğu-batı arasında siyasi ve bilimsel etkileşime zemin hazırlamıştır. İslam’ın nispeten Doğudaki faaliyetleri daha iyi bilinse de Mağrib’te ki faaliyetlerde yadsınamayacak kadar önemlidir. Örneğin; İslam için Doğu da İslam siyasi hayatını bir düzen içerisine alan Selçuklular (1040-1157) ne ifade ediyorsa Mağripte de Murâbıtlar (1056-1147) benzeri bir rol üstlenmişlerdir. Çünkü her iki devlette İslam birliğini tesis etme ve Hristiyan dünyasını hedef almada benzer faaliyetler göstermişlerdir.IX. Yüzyılda Müslüman olan Berberilerden Sanhâce boyunun Cüdale kabilesi reisi Yahya b. İbrahim, kendisi ve kabilesinin İslamiyet’i öğrenmesi için Ebû İmran el- Fasî’den bir öğrencisini göndermesini ister. Netice itibariyle de bu vazifeyi ifa etmek maksadıyla Abdullah b. Yasin bölgeye gider. Başlangıçta sadece İslam’ı öğretmek maksadıyla yola çıkılmışken Abdullah b. Yasin’in gayretleri sonucu hem Mağribi hem de Endülüs’ü hakimiyeti altında tutan bir devlet ortaya çıkmıştır.Emîr el-Müslimin unvanı ile Yusuf b. Taşfîn dönemi Murâbıtlar Devletinin yükseliş dönemi olarak ele alınmaktadır. Nitekim 1086 yılında Kastilya Kralı VI. Alfonso liderliğindeki Hristiyan kuvvetlerini Zellaka savaşında mağlup etmesi ve Endülüs’teki Tavaif’i-Mülük emirliklerini hakimiyeti altında toplaması Taşfîn’in bi-hakkın bu unvana liyakatini göstermiştir. Kısacası bu dönem Batı İslam dünyası topraklarının ilk defa aynı ellerde toplandığı dönemdir.Yusuf b. Taşfîn’den sonra yerine geçen Ali b. Yusuf b. Taşfîn’de Endülüste cihad faaliyetlerine devam etmişse de özellikle ondan sonra hem Mağripte Muvahhidler isyanı hem Endülüsteki karışıklıklar neticesinde 1147 yılında siyasi sahneden çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam, Kuzey Afrika, Mağrib, Endülüs, Murâbıtlar, Yahya b. İbrahim

FOUNDERS OF THE BERBER DOMINATION IN THE MAGHREB AND AL-ANDALUS: ABDULLAH B. YASİN AND YUSUF B. TASHFİN

Although the political front of Islam covered Northwest Africa in the 7th century and the Iberian peninsula in the 8th century, the fact that our knowledge about Islamic history is oriented between Damascus-Baghdad led us to think of Islam in the eastern- centered. The spread of Islam in North Africa and the Iberian peninsula paved the way for political and scientific interaction between East and West. Although the activities of Islam in the East are better known, its activities are undeniably important in the Maghreb. For example The Seljuks (1040-1157), who organized the Islamic political life in the East for Islam, played a similar role to the Almoravids (1056-1147) in the Maghreb. Because the both states showed similar activities in establishing Islamic unity and targeting the Christian world.The chief of the Judala clan of the Sanhaja tribe Yahya b. Ibrahim, one of the Berbers who converted to Islam in the 10th century, asked Abu Imran al-Fasi to send one of his students so that he and his tribe can learn about Islam. As a result, in order to fulfill this duty, Abdullah b. Yasin went to the region. In the beginning, that was only for the purpose of teaching Islam but as a result of Abdullah b. Yasin's efforts, a state emerged that dominated both Maghreb and al-Andalus.With the title of Amir al-Muslimin, Yusuf b. Tashfin's period was regarded as the rising era of the Almoravid State. The fact that he defeated the Christian forces led by Alfonso in the Battle of Zallaqa in 1086 and gathered the Muluk al-Tawaif emirates in Andalusia under his power showed that Tashfin had the title deservedly. In short, this period was the timespan when the lands of the Western Islamic world were gathered in the same hands for the first time.Even if Ali b. Yusuf b. Tashfin, the successor of Yusuf b. Tashfin, continued jihad activities in Andalusia, he withdrew from the political scene in 1147 as a result of both the Almohad rebellion in the Maghreb and especially following turmoil in al-Andalus.

Keywords:

Islam, North Africa, maghreb al-Andalus, Almoravids, Yahya b. Ibrahim, Abdallah b. Yasin, Yusuf b. Tashfin, al-Zallaqa.,

PDF

___

Abun-Nasr, J. M. (1987). A History of the Maghrib in the İslamic Period. Cambridge: Cambridge University Press
Adıgüzel, A. (2005). Abdulmümin b. Ali Döneminde Muvahhidler Devleti. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi
Adıgüzel, A. (2018a). Mağrib ve Endülüs’ü Birleştiren Lider Yusuf b. Taşfin. İSTEM, (32), 231-257
Adıgüzel, A. (2018b). XII. Yüzyıl Sonlarında Eyyubîler-Muvahhidler İlişkileri. Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 13(25), 57-73
Adıgüzel, A. (7). Abdullah b. Yasin ve Murâbıtlar Hareketi. İslami İlimler Dergisi, 7(13), 49-67
Ağırman, C. (2020). Müksirûn. TDV İslam Ansiklopedisi, 31, ss. 532-533, Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Algül, H. (1986). İslam Tarihi, Cilt 3, İstanbul: Gonca Yayınları
Anne-Dozy, R. P. (1913). Spanish İslam: A History of the Moslems in Spain. (Francis Griffin Stokes Trans.), London: Chatta&Windus Press
Branco, M. D. and K. W. (2013). Berbers and Arabs in the Maghreb and Europe: Medieval Era. İ. Ness (Ed.) İn The Encyclopedia of Global Human Migration, Volume 2, ss.695-702, Chicheste: Wiley-Blackwell Press
Brockelmann, C. (1960). History of the İslamic Peoples. (Joel Carmichael & Moshe Perlmann Trans.), Newyork: Capricorn Books Edition
Buresi, P. (2018). Preparing the Almohad Caliphate: The Almoravids, Al-Usur al-Wusta. The journal of Middle East Medievalist, The Western Caliphates, 26, ss.151-168, University of Mariland
Ceran, İ. (2009a). Sicilmâse. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, ss. 136-138, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Ceran, İ. (2009b). Sûs. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, ss. 570-571, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Ceran, İ. (2012). Fas Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları
Colin, G.S. (2012). D̲j̲azula. Encylopaedia of İslam, (Second Edition), https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/djazula- SIM_2058 (Erişim Tarihi: 2.02.2022)
Cousin, A. & Daniel S. (1905) Le Maroc. Paris: Librairie du Figaro
Çapar, O. (2020). Bağımsızlıktan Sonra Kuzey Afrika Ülkelerinde Siyasi Süreç: Fas ve Libya Örneği. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(2), ss.685-708
Fierro, M. (2006). Almoravids. J. W. Meri (Ed.) Medieval Islamic Civilization, c. I, New York: Routledge Press
Fromherz, A. (2016). The Making of the Maghrib: 600-1060 CE. Oxford Research Encyclopedia of African History, ss. 1-16, Oxford University Press
Gomez-Rivas, C. (2020). Berber Rule and Abbasid Legitimacy: The Almoravids (434/1042-530/1147). M. Fierro (Ed.) The Routledge Handbook of Muslim Iberia, Newyork: Routledge Press
Guichard, P. (1995). Chapitre V- Les Almoravides. Jean-Claude Garcin (éd.), États, sociétés et cultures du Monde musulman médiéval Xe-XVe siècle, Tome 1, ss. 151-167, Presses Universitaires de France
Gutierrez, R. J. (2014). Pieces of a Mosaic: Revised Identities of the Almoravid Dynasty and Almohad Caliphate and al-Bayan almugrib, (Unpublished Senior Theses), Claremont McKenna College
Harekât, İ. (1995). Fas. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 12, ss. 188-190, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Hasan, İ. H. (1992). Siyasî-Dinî-Kültürel-Sosyal İslâm Tarihi, Cilt: 5, (İsmail Yiğit çev.), İstanbul: Kayıhan Yayınları
İbnü’l Esîr, Ebül-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim (1985-1987). İslam Tarihi: El-Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi. Cilt 9, (Komisyon çev:), İstanbul: Bahar Yayınları
İmamüddin, S. M. (1990). Endülüs Siyasi Tarihi. (Yusuf Yazar çev.), 1. Baskı, Ankara: Rehber Yayınları
Kate, F., Gudrun K., Denis M., John N. & Everett R. (Eds). (2017). The Almoravids. The Encyclopaedia of İslam, Volume Three, Leiden-Boston: BRILL
Kavas, A. (2009). Sudan (Tarih). TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 37, ss. 459-461, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Kennedy, H. (2014). Muslim Spain and Portugal: A Political History of al-Andalus, London and Newyork: Routledge Taylor & Francis Group,
Kur’an’ı Kerîm, Enfâl Suresi (8), 60. Ayet, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enfal-suresi/1220/60-ayet-tefsiri (Erişim Tarihi 01.02.2022)
Kur’an’ı Kerîm, Hucurat Suresi (49), 9. Ayet https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Hucur%C3%A2t-suresi/4621/9-ayet-tefsiri, (Erişim Tarihi: 22.02.2022)
Kur’an’ı Kerîm, Saff Suresi (61), 4. Ayet, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Saff-suresi/5167/4-ayet-tefsiri (Erişim Tarihi: 18.02.2022)
Küskü, O. (2020, Ekim). Doğu-Batı Etkileşiminde Endülüs Emevi Devletinin İdari Yapısının Gelişim Süreci. Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5), 113-133
Lapidus, I. M. (2002). İslam Toplumları Tarihi: Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla, Cilt 1, 1. Baskı, (Yasin Aktay çev.), İstanbul: İletişim Yayınları
Larouı, A. (1977). The History of the Maghrib: An İnterpretive Essay. Princeton: Princeton University Press.
Mekki, M. (1999). Tarih el-Endelüs’üs-Siyasiye. Selma el-Hadra el-Ceyyusi (Ed.) el-Hadaratü’l-Arabiyyeti’l İslamiyye fi’l-Endelüs, el-Mücelledü’l-Evvel, Beyrut: Dirasatü’l Vahdetü’l Arabiyye
Messier, R. (2010). The Almoravids and the Meanings of Jihad, vol. 1, Santa Barbara: Praeger Press
Messier, R. (January-2001). Re-thinking the Almoravids, Re-thinking Ibn Khaldun. The Journal of North African Studies, 6(1), ss.59-80, Newyork: Routledge Taylor & Francis Group Press
Messier, R. (March-1974). The Almoravids, West-Africa Gold and the Gold Currency of the Mediterranean Basin. Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. XVII, Part 1, ss.31-47, Tennessee: Middle Tennessee State University
Özdemir, M. (1995). Endülüs. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 11, ss.225-232, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Özdemir, M. (2009). Sanhâce (Benî Sanhâce). TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 36, ss.105-106, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Özdemir, M. (2012). Tuleytula. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 41, ss.363-368, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Özdemir, M. (2013a). Yûsuf b. Tâşfîn. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, ss.30-32, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Özdemir, M. (2013b). Zellâka Savaşı. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, ss.222-223, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Özdemir, M. (2013c). Endülüs Müslümanları: Siyasi Tarih. 3. Baskı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı
Özdemir, M. (2020). Mülûkü’t-Tavâif. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 31, ss. 552-555, Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Özkuyumcu, N. (2010). Tanca. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 39, ss.560-562, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Page, W. F. (2005). Almoravids. R. H. Davis (Ed.), Encyclopedia of African History and Culture: African Kingdoms (500 to 1500), Volume 11, Newyork: The Learning Source, Ltd.
Peyronnet, G. (Avril-juin-1993). Vincent Lagardère: Les Almoravides jusqu'au règne de Yusuf b. Tasfin (1039-1106). Hist. et perspectives méditerranéennes, In: Cahiers de civilisation médiévale, ss.196-197
Razûk, M. (2004). Merakeş. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 29, ss.166-168, Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Sallabi, A. M. (2006). Abbasiler Dönemi ve Murabıtlar Devleti. (Ayhan Ak çev.), İstanbul: Ravza Yayınları,
Süveysî, M. (1994). Ebû İmrân el-Fâsî. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 10, ss. 168-169, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Şeyban, L. (2003). Reconquista: Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri. 2. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık
Şeyban, L. (2013). Zenâte. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 44, ss.246-247, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Şeyban, L. (2014). Endülüs. 1. Basım, İstanbul: Albaraka Yayınları
Viguera- Molins, M. J. (2010). Al-Andalus and the Maghrib (from the fifth/ eleventh century to the fall of the Almoravids). Maribel Fierro (Ed.), İn The Western Islamic World Eleventh to Eighteenth Centuries, Cambrigde: Cambridge University
Watt, W. M. (1992). A History Of Islamic Spain, (Pierre Cachia Ed.), Edinburgh: Ediburgh University,
Yiğit, İ. (2008). Ribât. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 35, İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi
Yiğit, İ. (2020). Murâbıtlar. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 31, Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi