EBUBEKİR EHAVEYN -İ BUHARÎ VE HİDÂYETÜ’L-MÜTEALLİMÎN

Ehaveyn-i Buharî, ünlü hekim ve filozof Ebubekir Muhammed b. Zekeriyyâ-yi Razî’nin öğrencisi Ebu’l-Kâsım Tahir b. Muhammed-i Mekaniî-yi Razî’nin öğrencisidir. Dolayısıyla Ehaveyn-i Buharî, Razî ekolünün önde gelen tıp bilim adamları arasında yer almaktadır. Doğduğu şehirde başlamış olduğu tıp öğrenimini aynı yerde sürdürmüş, öğrenimini bitirdikten sonra yine doğduğu şehirde doktorluk görevine başlamış, eserindeki kayıtlardan da anlaşıldığı gibi hayatının tamamını yöre halkının tedavileriyle uğraşarak geçirmiştir. Hidâyetü’l-Müteallimîn, yazıldığı günden itibaren tıp öğrencileri için önemli bir ders kitabı olmasının yanı sıra, hastalık adları ve tanımları, değişik hastalıkların ilaçları konularında ilgililere önemli katkılar sağlamıştır. Büyük ihtimalle Yeni Farsça yazılmış ilk tıp konulu metindir. Eldeki en eski nüshası 478/1085 tarihlidir. Hidâyetü’l-Müteallimîn adlı eserinde otuz yıllık doktorluk tecrübelerini kullanarak elde ettiği önemli sonuçları aktarmıştır

Aḵawaynī Boḵārī, author of Hedāyat al-motaallemīn fi’l-tebb, his only extant book and sole source of information about him. He names Abu’l-Qāsem Ṭāher b. Moḥammad b. Ebrāhīm Maqāneī Rāzī, a student of Moḥammad b. Zakarīyā Rāzī, as his own teacher. This puts his work into the second half of the 4th/10th century and thus makes it the earliest medical compendium in New Persian and indeed an important example of early New Persian prose. Although this work, which was based on Rāzi’s principles of medicine, appeared before the more famous Qānun of Ebn Sinā (Avicenna), the Hedāyat did not become obsolete in subsequent centuries. Hedāyat Al-Motaʿallemın Fı’l-Ṭebb, the complete title of the oldest extant treatise on medicine written in Persia.

PDF

___

Ammarî, Meryem, “Ehaveynî-yi Buharî”, DMBİ, VII, 286.
Zeitschriften der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Leipzig 1900, sayı: 54.
Bu çok değerli ve nefis yazmanın bir kopyası, kendisi de değerli bir he
kim, aynı zamanda şair ve araştırmacı saygıdeğer bilim adamlarımızdan üni
versitemiz Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Hakan Kadıoğlu tarafından
bana verilmiş ve eser üzerinde çalışma yapmam istenmişti. Doğrusu birçok
açıdan alabildiğine önemli bir metin üzerinde çalışmak beni çok heyecanlan
dırdı. Bilim ve edebiyat sevdalısı bu değerli büyüğümüze sonsuz şükranla- rımı sunuyorum.
Ahaveyn-i Buharî, Hidâyetü’l-Müteallimîn, (Metinî), s. şest.
Biesterfeldt, H. H., “Aḵawaynī Boḵārī”, Encyclopædia Iranica, www.iranicaon- line.org.
Browne, Edward Granville, A Catalogue of The Persian Manuscripts ir The Lib- rary of The University of Cambridge, 1896.
Dânişpejûh, Muhammed, Târîh-i Şınâht-i Destgâh-i Gerdiş-i Hûn ve Bîmârî- yi Ân”, Mecelle-yi Târîh-i İlm, sy: 4, Tahran 1384 hş.
Efşâr, Îrec, Omidsalâr, Mahmûd, Muttalabî-yi Kaşanî, Nâdir, Hidâyetü’l-Mü- teallimîn Fi’t-Tıbb, Tahran 1389 hş.
Ehaveyn-i Buharî, Hidâyetü’l-Müteallimîn Fi’t-Tıbb (yay. Celâl Metinî), Meşhed 1344 hş./1966.
Encyclopædia Iranica, www.iranicaonline.org
Ensarî, Nuş Aferîn, “Berhî Ez Menabi-i Pizişkî ve Darûşinasî”, İttilaresânî ve Kitâbdârî, Tahran 1369 hş.
Halidpûr Sirûs, Pâyegozâr-i Nemûdâr-i Teb Der Cihân-i Pizişkî, Ehaveyn-i Buharî”, Mecelle-yi İrânşinâsî, Tahran 1377 hş./ X/3.
Honer, Ali Muhammed, Teemmulî Der Hidâyetü’l-Müteallimîn Fi’t-Tıbb, Âyîne-yi Pejûhiş, Tahran 1375 hş., sy: 45.
Hudadûst, Kâzım vdğr., “Goftarî Der Bâre-yi Zindegî ve Âsâr-i Ebû Bekr Ahaveynî-yi Buharî”, Journal of Medical Ethics and History of Medicine, (Tahran 2012), sy: 1.
Kerametî, Yunus, “Berresî-yi Menâbî-i Hidâyetü’l-Müteallimîn fi’t-Tıbb, Makâlât ve Berresîhâ, Tahran 1380 hş.
Lazard, Gilbert, “Do Risale-yi Pizişkî Ez Sede-yi Çaharom-i Hicrî Be Zeban-i Farsî”, Nâme-yi Bahâristân, Tahran 1368 hş.
Lazard, Jilbert, “Metn-i Pizişkî Ez karn-i Çaharom-i Hicrî (çev. Leyla Askerî)”, Rûdekî ve Asr-i O, 1958.
Lazard, Jilbert, La Langue Des Plus Anciens Monuments De La Prose Persa-ne, Paris 1963.
Matini, Jalal, “Hedāyat Al-Motaʿallemın Fı’l-Ṭebb”, Encyclopædia Iranica, www.iranicaonline.org;
Matini, Jalal, Encyclopædia Iranica, “Aḵawaynī Boḵārī” XII, 112.
Mecelle-yi Dânişkede-yi Edebiyyât ve Ulûm-i İnsânî-yi Dânişgâh-i Meşhed, sy: 1 (Tahran 1344 hş.)
Minovî, Muctebâ, “Hidâyetü’l-Müteallimîn Der Tıbb”, Yağmâ, sy: 34.
Muhammedî, Muhammed, Ferheng-i Îrânî Pîş Ez İslâm, Tahran 1372 hş.
Nizamî-yi Aruzî, Çahar Makâle (yay. Muhammed-i Kazvinî), 1372 hş.
Reşnevzâde, Bâbek, “Ehaveyn-i Buharî”, Danişnâme-yi Edeb-i Fârsî, I, 68.
Rızâyî-yi Bağbidî, Hasan, “Çahar Vaje-yi Dahîl-i Soğdî Der Hidâyetü’l-Müteal- limîn Fi’t-Tıbb”, Nâme-yi Ferhengistân, Tahran 1375 hş., sy: 7.
Safâ, Zebihullâh, Tarîh-i Edebiyyât Der Îrân, tahran 1368 hş.
Safâ, Zebihullâh, Târîh-i Ulûm-i Aklî Der Temeddun-i İslâmî, Tahran 1368 hş.
Takîzâde, Seyyid Huseyn, “Teveccuh-i İrâniyân Der Gozeşte Be Tıbb ve Etebbâ”, Yâdgâr, sy. 46-47 (Tahran 1327 hş.).
Zeitschriften der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Leipzig 1900, sy: 54.