Doğal Olayların Tetiklediği KBRN-p Tehlikesi ve Riski: Türkiye Örneği

Jeostratejik konumu ve küresel iklim değişikliği nedeniyle ülkemizde son 10 yıldır doğal olaylar daha sık ve şiddetli yaşanmaktadır. Doğa kökenli olayların tetiklemesiyle birlikte ardışık etkilerle ortaya çıkabilecek büyük ölçekli Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer ve Patlayıcı (KBRN-p) felaketlerin gerçekleşme olasılığı genellikle düşüktür. Ancak, insanlar, çevre, altyapı, belirli alanların ekonomisi ya da tüm bölge/ülke üzerinde potansiyel etkileri yüksek olmaktadır. Ülkemizde deprem, sel, heyelan ve çığ gibi doğa kökenli olaylara yönelik haritalar bulunmaktadır. Fakat KBRN-p tehlikelerine yönelik hazırlanmış haritalar bulunmamaktadır. İklim değişikliğinin, hava ile ilgili doğal tehlikelerin sıklığını ve yoğunluğunu artırdığı düşünüldüğünde mevcut KBRN-p maddelerinden kaynaklanabilecek tehlikelerin envanterinin bilinmesi risklerin azaltılmasında ve olası faciayı önlemede kilit rol oynayabileceği düşünülmektedir. Çalışmamızda ardışık afet kavramı ve ardışık afetlerden kaynaklanabilecek KBRN-p tehlike ve riskler ele alınmıştır. Ayrıca KBRN-p olaylarının gerçekleşme olasılığı bulunan illerdeki endüstrileri ve enerji tesislerini içeren haritalar, T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından oluşturulmuş deprem, sel/su basması, heyelan ve çığ tehlike haritaları üzerinde örtüştürülerek hazırlanmış ve ardışık etkiler sonucu açığa çıkabilecek riskler literatür taramasına dayandırılarak değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme sonucunda, doğal olaylar ile KBRN-p olaylarının karşılıklı bağımlılıkları; güvenlik açıklarının azaltılması, dirençliliğin artırılması, ikincil afetlerin değerlendirilmesi ve kritik altyapılarda risk azaltma uygulamaları gibi kritik adımların ele alınması gerektiği ve risk değerlendirmesi yaparken karşılıklı etkileşen, birleşik, birbirine bağlı, ardışık tehlikelerin oluşturacağı risklerin göz ardı edilmemesi gerekliliği ortaya konmuştur. Çalışmamızın, ülkemizdeki doğa kökenli olayların tetikleyebileceği KBRN-p olaylarının ardışık afete dönüşmesini önlemede literatüre katkı sağlaması ve KBRN-p tehlike ve risk haritalarının hazırlanmasında yol gösterici olması beklenmektedir.

CBRN-p Hazards and Risks Triggered by Natural Events; Turkey Example

Due to its geostrategic location and global climate change, natural events have been experienced more frequently and severely in the last 10 years in our country. The probability of large-scale Chemical, Biological, Radiological, Nuclear and Explosive (CBRN-p) disasters that may occur with sequential effects, triggered by natural events, is generally low. However, the potential impacts on people, the environment, infrastructure, the economy of certain areas or the entire region/country are high. There are maps for natural events such as earthquakes, floods, landslides and avalanches in our country. However, there are no maps prepared for CBRN-p hazards. Considering that climate change increases the frequency and intensity of natural hazards related to weather, it is thought that knowing the inventory of hazards that may arise from existing CBRN-p substances can play a key role in reducing risks and preventing possible disasters. In our study, the concept of sequential disaster and CBRN-p hazards and risks that may arise from sequential disasters are discussed. In addition, maps containing industries and energy facilities in provinces where CBRN-p events are likely to occur, T.C. The earthquake, flood/flood, landslide and avalanche hazard maps created by the Ministry of Interior Disaster and Emergency Management Presidency (AFAD) were prepared by overlapping, and the risks that may arise as a result of sequential effects were evaluated based on the literature review. As a result of this evaluation, the interdependence of natural events and CBRN-p events; It has been revealed that critical steps such as reducing vulnerabilities, increasing resilience, assessing secondary disasters and risk reduction practices in critical infrastructures should be addressed, and the risks posed by mutually interacting, combined, interconnected and sequential hazards should not be ignored when making risk assessments. It is expected that our study will contribute to the literature in preventing CBRN-p events, which may be triggered by natural events in our country, from turning into sequential disasters, and will guide the preparation of CBRN-p hazard and risk maps.

PDF

___

AFAD, (2014), 2014-2023 Büyük Endüstriyel Kazalar Yol Haritası Belgesi, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/3907/xfiles/endustriyel_kazalar_son.pdf, [Erişim 05 Temmuz 2021].
AFAD, (2018), Türkiye Deprem Tehlike Haritası, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, https://www.turkiye.gov.tr/afad-turkiye-deprem-tehlike-haritalari, [Erişim 25 Haziran 2021].
AFAD, (2020), Afet İstatistikleri, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/ e_Kutuphane/KurumsalRaporlar/Afet_Istatistikleri_2020_web.pdf, [Erişim 20 Haziran 2021].
AFAD, (2021), 2020 Yılı Doğa Kaynaklı Olay İstatistikleri, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, https://www.afad.gov.tr/ kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Istatistikler/2020yilidogakaynakliolayistatistikleri.pdf, [Erişim 20 Ekim 2021].
Alexander D.E., (2018), A magnitude scale for cascading disasters, International Journal of Disaster Risk Reduction, 30(B), 180-185.
Alexander D.E., Pescaroli G., (2019), The role of translators and interpreters in cascading crises and disasters: Towards a framework for confronting the challenges, Disaster Prevention and Management, 29(2), 144-156.
BEKRA, (2019), Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik, T.C. Resmi Gazete, Sayı:30702, Tarih: 02.03.2019, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/03/20190302-1.htm, [Erişim 4 Temmuz 2021].
Boin A., Hart P.T., Kuipers S., (2018), The crisis approach, Handbook of Disaster Research’ün İçinde, (Rodríguez H., Donner W., Trainor J.E., Ed.), Springer, Cham, New York, ss.23-38.
Cruz A.M., (2003), Cascading events and hazardous materials releases during the Kocaeli Earthquake in Turkey, Analysis of Natech (Natural Hazard Triggering Technological Disasters), Disaster Management NEDIES Workshop Proceedings Ispra, Italy, ss.20 – 21.
ÇSB, (2018), Çevre Denetim Raporu, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/2018_cevre_denet-m_raporu-20190711083900.pdf, [Erişim 05 Temmuz 2021].
Donaldson L., (1991), Coping with Crisis: The Management of Disasters, Riots and Terrorism, Australian Journal of Management, 1681), 99-102.
Dökmeci A.H., (2018), Toksikolojik Çevresel ve Endüstriyel Afetler, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 210ss.
EC, (2021), Major accident hazards, European Commision, https://ec.europa.eu/environment/seveso/ [Erişim 10 Aralık 2021].
EM-DAT, (2021), Cred Crunch 62 - 2020 Annual Report, Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED), https://www.emdat.be/cred-crunch-62-2020-annual-report-0, [Erişim 18 Ekim 2021].
EPA, (2021), Preventing "Double Disasters", Environmental Protection Agency, https://www.ucsusa.org/sites/default/files/2021-07/preventing-double-disasters%20FINAL.pdf , [Erişim 25 Ekim 2021].
Ergünay O., (2009), Afet Yönetimi Genel İlkeler, Tanımlar, Kavramlar, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
EU, (2021), Overview of natural and man-made disaster risks the European Union may face, https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/285d038f-b543-11e7-837e-01aa75ed71a1, [Erişim 05 Haziran 2021].
Felsenstein D., Shmueli D.F., Thomas D.S.K., (2020), Cascades - Mapping the multi-disciplinary landscape in a post-pandemic World, International Journal of Disaster Risk Reduction, 51, 101842, doi: 10.1016/j.ijdrr.2020.101842.
Girgin S., Krausmann E., (2013), Mapping Natech risk due to earthquakes using RAPID-N, Geophysical Research Abstracts, Vol. 15, EGU2013-1246, EGU General Assembly.
IFRC, (2020), World Disasters Report 2020, https://www.ifrc.org/sites/default/files/2021-09/20201113_WorldDisasters_4.pdf [Erişim 14 Ekim 2021].
İKV, (2020), Sanayi-Çevre İlişkisi: AB ve Türkiye’de Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi Yönergesi, İktisadi Kalkınma Vakfı, https://www.ikv.org.tr/images/files/AB%20ve%20T%C3%BCrkiyede%20B%C3%BCy%C3%BCk%20End%C3%BCstriyel%20Kazalar%C4%B1n%20%C3%96nlenmesi%20Y%C3%B6ndergesi.pdf, [Erişim 26 Haziran 2021].
Kadıoğlu M., (2011), Afet Yönetimi Beklenilmeyeni Beklemek, En Kötüsünü Yönetmek, Afet Tanımları, Marmara Belediyeler Birliği Yayını, Yayın No: 65, İstanbul, 220ss.
Kadıoğlu Y, Bağcı H.R., Yılmaz C., (2017), Doğu Karadeniz Kıyı Kuşağındaki Doğal Afetlere Bir Örnek: 21 Eylül 2016 Tarihli Beşikdüzü seli ve heyelanları, Marmara Coğrafya Dergisi, 36, 232-242.
Krausmann E., Girgin S., Necci A., (2019), Natural hazard impacts on industry and critical infrastructure: Natech risk drivers and risk management performance indicators, International Journal of Disaster Risk Reduction, 40, 101163, doi: 10.1016/j.ijdrr.2019.101163.
May F., (2007), Cascading disaster models in postburn flash flood, USDA Forest Service Proceedings RMRS-P-46C, 26-30 March, Destin, FL., ss.443-464.
Oğuz E., Ulupınar Y., Oğuz K., Aksoy M., Akbaş A.İ., Köse S., Çelik S., (2016), Artvin-Hopa Bölgesinde Meydana Gelen Taşkın ve Heyelan Olayının İncelenmesi, Ulusal Heyelan Sempozyumu, 27-29 Nisan, Ankara, ss. 531-550.
Pescaroli G., Alexander D.A., (2015), A definition of cascading disasters and cascading effects: going beyond the “Toppling Dominos” metaphor, Planet and Risk, 3(1), 58–67.
Pescaroli G., Kelman I., (2017), How Critical Infrastructure Orients International Relief in Cascading Disasters, Journal of Contingencies and Crisis Management, 25(2), 56-67.
Quarantelli E.L., (2005), A social science research agenda for the disasters of the 21st century: Theoretical, methodological and empirical issues and their professional implementation, What is a disaster?, 325-396.
TDK, (2015), Genel Açıklamalı Sözlük, Türk Dil Kurumu, TDK Yayınları, Ankara.
UNDRR, (2007), Hyogo framework for action 2005–2015: Building the resilience of nations and communities to disasters, United Nations Office for Disaster Risk Reduction, https://www.undrr.org/publication/hyogo-framework-action-2005-2015-building-resilience-nations-and-communities-disasters [Erişim 19 Ekim 2021].
UNDRR, (2015), Sendai framework for disaster risk reduction 2015– 2030, United Nations Office for Disaster Risk Reduction, https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030 [Erişim 19 Ekim 2021].
UNDRR, (2021a), Preparing for disasters and emergencies, The United Nations Office for Disaster Risk Reduction, https://www.preventionweb.net/files/8450_gprch1618.pdf [Erişim 10 Aralık 2021].
UNDRR, (2021b), Disaster risk, The United Nations Office for Disaster Risk Reduction, https://www.undrr.org/terminology/disaster-risk [Erişim 19 Ekim 2021].
UN/ISDR, (2004), Disaster risk reduction for sustainable development in Africa, Guidelines for mainstreaming disaster risk assessment in development, https://www.humanitarianlibrary.org/sites/default/files/2014/02/UNISDR_DRR4Sustainable DevelopmentInAfrica.pdf, [Erişim 19 Ekim 2021].
URL-1, (2021), International efforts for industrial and chemical accidents prevention, preparedness and response, https://www.oecd.org/chemicalsafety/chemical-accidents/Brochure%20chemical%20accidents%20prevention,%20preparedness %20and%20response.pdf [Erişim 17 Kasım 2021].
Zuccaro G., De Gregorio D., Leone M.F., (2018), Theoretical model for cascading effects analyses, International Journal of Disaster Risk Reduction, 30(Part B), 199-215.

ISSN: 2528-9640
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2015
Yayıncı: Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi