İBN SÎNÂ'NIN KONUM KATEGORİSİNDEHAREKET DÜŞÜNCESİ VE KONUMSAL HAREKET KAVRAMININ TARİHİ

Aristonun mekân tanımı, sınırlı âlem anlayışı ve hareketin sadecenicelik, nitelik ve mekân kategorilerinde gerçekleştiği düşüncesi, enbüyük feleğin hareketiyle ilgili çeşitli problemleri gündeme getirmiştir.En uzak felek hareket ediyorsa nerede hareket etmektedir? Bu problem,Meşşâî ve Yeni-Eflatuncu şarihler tarafından uzun süre tartışılmıştır.Kindî, İbn Adiy ve Fârâbînin farklı teklifleri olmuş, İbn Sînâ ise buproblemi çözmek için hareketin konum kategorisinde de gerçekleştiğini kabul etmiştir. Daha sonra İbn Rüşd bu düşünceyi eleştirmiş, Şirâzîise yeni bir mekân tanımı önererek tartışmaya yeni boyutlar eklemiştir.Bu makale mekân ve en uzak feleğin hareketi bağlamında konumsalhareket düşüncesinin antik Yunandan müteahhir döneme uzanan serüvenini, özellikle de Müslüman filozoflar nezdindeki seyrini incelemeyiamaçlamaktadır.

Avicenna s Thought on Motion in the Category of Position and History of the Concept of Positional Motion

Aristotle claims that the place is an inner most limit of a containing body and the universal is finite beyond that there is nothing andthere is nothing outside of the heavens which could contain the mand the motion is actualized in categories of the quality, quantity and place.His accounts caused various problems related to definition of place,and the movement and the positions of the heavens. This problem canbe expressed whether the sphere of the fixed stars is moving and whereare they moving? This problem was discussed for a long time by thePeripatetic and Neo-Platonic commentators. During the Islamic periodal-Kindi, al-Farabi and Ibn Adiy offered different solutions. Avicennasuggested to solve this problem by accepting the motion can be actualized in the category of position. After Avicenna, Averroes criticized hisidea and Shirazî added a new dimension to the debate by proposinga new definition of place. This article analyses the adventure of thecategory of position in the context of the movement of the outer mostcelestial sphere from ancient Greek on wards, and also aims to explorethe solutions which were raised particularly during Islamic period.

___

  • Akkirmânî, İklîlü’t-terâcîm, (İstanbul: Daru’t-Tıbaati’l-Amire, 1266).
  • Aristotales, et-Tabî‘at tercümetü İshak b. Huneyn maa şuruhi İbni’s-Semh ve’bni Adiy ve Mettâ b. Yûnus ve Ebi’l-Ferec İbn et-Tayyib, nşr. Abdurrahman Bedevi, 2. bs. (Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyye el-Âmme, 1984), I.
  • Aristoteles, Fizik, trc. Saffet Babür, 2. bs. (İstanbul: YKY, 2001).
  • Aristoteles, Gökyüzü Üzerine, trc. Saffet Babür, (Ankara: BilgeSu, 2013).
  • Behmenyâr, et-Tahsîl, İran Milli Meclis Ktp., nr. 10018.
  • Bekir Karlığa, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005).
  • Benjamin Morrison, On Location: Aristotle’s Concept of Place (Oxford, UK: Clarendon Press, 2002).
  • Cürcânî, Kitâbu’t-Ta‘rîfât, (Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985).
  • Cürcânî, Şerhu’l-Mevâkıf, nşr. Muhammed Bedrüddin, (Mısır: Matbaatü’s-Saade, 1908), VI.
  • Cürcânî, Şerhü’l-Mevâkıf, Hasan Çelebi ve Siyalkûtî haşiyesiyle birlikte, (Kahire: Matbaatü’s-Saade, 1907), VI.
  • Celaleddin ed-Devvânî, Şevâkilü’l-hûr fi şerhi Heyâkilü’n-nûr, Selâsü Resâil ve bi-zeylihi Risâle-i Heyâkilü’n-nûr, nşr. Ahmed Tubesrikânî, (Meşhed: Asitân-i Kutsi Radavi Bünyad-i Pijuheşhay-i İs- lam, 1411), içinde.
  • Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî, el-Mu‘teber fi ’l-hikme, (Haydarabad: Dâiretü’l-Maarifi’l-Osmaniyye, 1357), II.
  • en-Nüket ve’l-fevâid, Süleymaniye Ktp. Feyzullah Efendi, nr. 1217.
  • Fârâbî, “Cevâbatün li-mesâil süile ‘anhâ”, Risâletân felsefiyyetan, nşr. Cafer Al-i Yasin (Beyrut: Dârü’l- Menahil, 1987) içinde.
  • Fârâbî?, ‘Uyûnü’l-mesâil, trc. Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (İstanbul: Klasik, 2003) içinde.
  • Helen S. Lang, The Order of Nature in Aristotle’s Physics Place and the Elements, (New York: Cambridge University Press, 1998).
  • İbn Bâcce, Şerhü’s-Semâi’t-tabii li’l-Aristotales, nşr. Macid Fahri, 2. bs. (Beyrut: Dârü’n-Nehar li’n-Neşr, 1991).
  • İbn Kemmûne, el-Cedîd fi ’l-hikme, nşr. Hamid Mer‘id el-Kübeysi, (Bağdad: Câmiatu Bağdad, 1982).
  • İbn Kemmûne, et-Tenkihât fi şerhi’t-Telvîhât, Tahran Kütübhâne-yi Meclis-i Şûrâ-yi Millî, nr. 1850.
  • İbn Rüşd, el-Cevâmi’ fi ’l-felsefe: kitâbü’s-semai’t-tabiî, ed. Josep Puıg; thr. Albertus Zimmermann, Salva- tor Gomez Nogales. (Madrid: Instituto Hispana-Arabe de Cultura, 1983).
  • İbn Rüşd, Metafizik Şerhi, trc. Muhittin Macit, (İstanbul: Litera, 2004).
  • İbn Sînâ, el-Hidâye li İbn Sînâ, nşr. Muhammed Abduh, 2. bs. (Kahire: Mektebetü’l-Kahireti’l-Hadise, 1974).
  • İbn Sînâ, el-Mebde ve’l-me‘âd, nşr. Abdullah Nûrânî-Mehdi Muhakkık, (Tahran: Müessese-i Motaleat-ı İslâmî Danişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 1984/1363).
  • İbn Sînâ, el-Mübâhasât, nşr. Abdurrahman Bedevî, Aristo inde’l-Arab, 2. bs. (Kuveyt: Vekâletü’l-Matbûât, 1978), içinde.
  • İbn Sînâ, et-Ta‘lîkât, nşr. Abdurrahman Bedevî, (Kum: Mektebetü’l-İ‘lami’l-İslâmî, 1984).
  • İbn Sînâ, Fizik, I, 130; Râzî, el-Mebâhis, I, 700-701; Isfahânî, Metâliu’l-enzâr ‘alâ metn-i Tevâli‘i’l-envâr, (Kahire: Dâru’l-Kütübî, 2008), s. 104; Teftâzânî, Şerhü’l-Makâsıd, II.
  • İbn Sînâ, Kitâbu’l-Hudûd, Livre Des Definitions, ed. A.M. Goichon, (De l’Institut Français D’archelogie Orientale Du Caire, 1963).
  • İbn Sînâ, Kitâbu’n-Necât, nşr. Macid Fahri, (Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.).
  • İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: Fizik, trc. Muhittin Macit, Ferruh Özpilavcı, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004), I.
  • Jon McGinnis, “Positioning Heaven, The İnfidelty of a Faithful Aristotelian”, Phronesis, (2006/51, 2, f2), s.140-161.
  • Jules Janssens, “İbn Sînâ Önemli Bir Bilim Tarihçisi”, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler II = International Ibn Sina Symposium Papers II, ed. Mehmet Mazak, Nevzat Özkaya, (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş., 2008).
  • Kadı Mîr, Şerhu Hidâyeti’l-hikme, (İstanbul: Daru’t-Tıbaati’l-Amire, 1308). Keimpe Algra, Concept of Space in Greek Thought, (Leiden: Brill, 1994).
  • Kindî, Kitâbü’l-Cevâhiri’l-hamse, Resâilü’l-Kindî el-felsefiyye, nşr. Muhammed Abdülhâdî Ebû Ridde, (Kahire: Darü’l-Fikri’l-Arabî, 1953), içinde, II.
  • Kutbüddin eş-Şîrâzî, Hâşiye ‘alâ Hikmeti’l-‘ayn, İbn Mübârekşâh, Şerhu Hikmeti’l-‘ayn, nşr. Muhammed Cân el-Kerîmî, (Kazan: Şerif Can Hasan Can Matbaası, 1319), içinde.
  • M. Cüneyt Kaya, “Şukûk al⠑Uyûn: ‘Uyûnü’l-mesâil’in Fârâbî’ye Âidiyeti Üzerine”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 27 (2012), s. 29-67.
  • Muhammed Atıf Irakî, el-Felsefetü’t-tabiiyye inde İbn Sînâ, 2. bs. (Kahire: Dârü’l-Ma’rife, 1983).
  • Muhittin Macit, İbn Sînâ’da Doğa Felsefesi ve Meşşâî Gelenekteki Yeri, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006).
  • Ömer Sehlân es-Sâvî, el-Besâirü’n-Nasıriyye, nşr. Muhammed Abduh, (Bulak: Matbaatü’z-Zahire, 1317 h.).
  • Paul Lettinck, Aristotle’s Physics and Its Reception in the Arabic World (Leiden: E. J. Brill, 1994).
  • Râzî, el-Mebâhisü’l-meşrıkiyye fî ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabî‘iyyât, nşr. Muhammed el-Mu‘tasım-Billâh el- Bağdâdî (Beyrut: Dâru’l-kitâbi’lArabî, 1410/1990).
  • Râzî, Mülahhas fi ’l-mantık ve’l-hikme, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr.: 1730.
  • Richard Sorabji, The Philosophy of the Commentators 200-600, II, Physic, (New York: Cornell University Press, 2005).
  • Sadreddin eş-Şirazi, el-Hikmetü’l-mütealiyye fi ’l-esfâri’l-akliyyeti’l-erbaa, (Beyrut Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabi, 1981), III.
  • Salih Günaydın, Fahreddîn er-Râzî’nin Düşünce Sisteminde Mekân Kavramı, yüksek lisans tezi, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul 2013).
  • Şehrezûrî, Resâilü’ş-Şecereti’l-ilâhiyye fi ulûmi’l-hakâiki’r-rabbâniyye, nşr. Necefkûlî Habibî, (Tahran: Müessese-i Pejuhişi Hikmet ve Felsefe İran, 1385), II.
  • Teftâzânî, Şerhu’l-Makâsıd, nşr. Abdurrahman Umeyre, (Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1998), II.
  • Tûsî, Musariu’l-musâri‘, nşr. Hasan Muizzi, (Kum: Kütübhane-i Hazret-i Ayetüllah el-Uzma el-Maraşî en-Necefî, 1985).
  • Yaşar Aydınlı, Fârâbî’de Tanrı-İnsan İlişkisi, (İstanbul: İz Yayıncılık, 2002).