İBN SÎNÂ'NIN KONUM KATEGORİSİNDEHAREKET DÜŞÜNCESİ VE KONUMSAL HAREKET KAVRAMININ TARİHİ
Aristonun mekân tanımı, sınırlı âlem anlayışı ve hareketin sadecenicelik, nitelik ve mekân kategorilerinde gerçekleştiği düşüncesi, enbüyük feleğin hareketiyle ilgili çeşitli problemleri gündeme getirmiştir.En uzak felek hareket ediyorsa nerede hareket etmektedir? Bu problem,Meşşâî ve Yeni-Eflatuncu şarihler tarafından uzun süre tartışılmıştır.Kindî, İbn Adiy ve Fârâbînin farklı teklifleri olmuş, İbn Sînâ ise buproblemi çözmek için hareketin konum kategorisinde de gerçekleştiğini kabul etmiştir. Daha sonra İbn Rüşd bu düşünceyi eleştirmiş, Şirâzîise yeni bir mekân tanımı önererek tartışmaya yeni boyutlar eklemiştir.Bu makale mekân ve en uzak feleğin hareketi bağlamında konumsalhareket düşüncesinin antik Yunandan müteahhir döneme uzanan serüvenini, özellikle de Müslüman filozoflar nezdindeki seyrini incelemeyiamaçlamaktadır.
Avicenna s Thought on Motion in the Category of Position and History of the Concept of Positional Motion
Aristotle claims that the place is an inner most limit of a containing body and the universal is finite beyond that there is nothing andthere is nothing outside of the heavens which could contain the mand the motion is actualized in categories of the quality, quantity and place.His accounts caused various problems related to definition of place,and the movement and the positions of the heavens. This problem canbe expressed whether the sphere of the fixed stars is moving and whereare they moving? This problem was discussed for a long time by thePeripatetic and Neo-Platonic commentators. During the Islamic periodal-Kindi, al-Farabi and Ibn Adiy offered different solutions. Avicennasuggested to solve this problem by accepting the motion can be actualized in the category of position. After Avicenna, Averroes criticized hisidea and Shirazî added a new dimension to the debate by proposinga new definition of place. This article analyses the adventure of thecategory of position in the context of the movement of the outer mostcelestial sphere from ancient Greek on wards, and also aims to explorethe solutions which were raised particularly during Islamic period.
___
- Akkirmânî, İklîlüt-terâcîm, (İstanbul: Darut-Tıbaatil-Amire, 1266).
- Aristotales, et-Tabîat tercümetü İshak b. Huneyn maa şuruhi İbnis-Semh vebni Adiy ve Mettâ b. Yûnus ve Ebil-Ferec İbn et-Tayyib, nşr. Abdurrahman Bedevi, 2. bs. (Kahire: el-Heyetül-Mısriyye el-Âmme, 1984), I.
- Aristoteles, Fizik, trc. Saffet Babür, 2. bs. (İstanbul: YKY, 2001).
- Aristoteles, Gökyüzü Üzerine, trc. Saffet Babür, (Ankara: BilgeSu, 2013).
- Behmenyâr, et-Tahsîl, İran Milli Meclis Ktp., nr. 10018.
- Bekir Karlığa, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005).
- Benjamin Morrison, On Location: Aristotles Concept of Place (Oxford, UK: Clarendon Press, 2002).
- Cürcânî, Kitâbut-Tarîfât, (Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985).
- Cürcânî, Şerhul-Mevâkıf, nşr. Muhammed Bedrüddin, (Mısır: Matbaatüs-Saade, 1908), VI.
- Cürcânî, Şerhül-Mevâkıf, Hasan Çelebi ve Siyalkûtî haşiyesiyle birlikte, (Kahire: Matbaatüs-Saade, 1907), VI.
- Celaleddin ed-Devvânî, Şevâkilül-hûr fi şerhi Heyâkilün-nûr, Selâsü Resâil ve bi-zeylihi Risâle-i Heyâkilün-nûr, nşr. Ahmed Tubesrikânî, (Meşhed: Asitân-i Kutsi Radavi Bünyad-i Pijuheşhay-i İs- lam, 1411), içinde.
- Ebül-Berekât el-Bağdâdî, el-Muteber fi l-hikme, (Haydarabad: Dâiretül-Maarifil-Osmaniyye, 1357), II.
- en-Nüket vel-fevâid, Süleymaniye Ktp. Feyzullah Efendi, nr. 1217.
- Fârâbî, Cevâbatün li-mesâil süile anhâ, Risâletân felsefiyyetan, nşr. Cafer Al-i Yasin (Beyrut: Dârül- Menahil, 1987) içinde.
- Fârâbî?, Uyûnül-mesâil, trc. Mahmut Kaya, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (İstanbul: Klasik, 2003) içinde.
- Helen S. Lang, The Order of Nature in Aristotles Physics Place and the Elements, (New York: Cambridge University Press, 1998).
- İbn Bâcce, Şerhüs-Semâit-tabii lil-Aristotales, nşr. Macid Fahri, 2. bs. (Beyrut: Dârün-Nehar lin-Neşr, 1991).
- İbn Kemmûne, el-Cedîd fi l-hikme, nşr. Hamid Merid el-Kübeysi, (Bağdad: Câmiatu Bağdad, 1982).
- İbn Kemmûne, et-Tenkihât fi şerhit-Telvîhât, Tahran Kütübhâne-yi Meclis-i Şûrâ-yi Millî, nr. 1850.
- İbn Rüşd, el-Cevâmi fi l-felsefe: kitâbüs-semait-tabiî, ed. Josep Puıg; thr. Albertus Zimmermann, Salva- tor Gomez Nogales. (Madrid: Instituto Hispana-Arabe de Cultura, 1983).
- İbn Rüşd, Metafizik Şerhi, trc. Muhittin Macit, (İstanbul: Litera, 2004).
- İbn Sînâ, el-Hidâye li İbn Sînâ, nşr. Muhammed Abduh, 2. bs. (Kahire: Mektebetül-Kahiretil-Hadise, 1974).
- İbn Sînâ, el-Mebde vel-meâd, nşr. Abdullah Nûrânî-Mehdi Muhakkık, (Tahran: Müessese-i Motaleat-ı İslâmî Danişgah-ı McGill Şube-i Tahran, 1984/1363).
- İbn Sînâ, el-Mübâhasât, nşr. Abdurrahman Bedevî, Aristo indel-Arab, 2. bs. (Kuveyt: Vekâletül-Matbûât, 1978), içinde.
- İbn Sînâ, et-Talîkât, nşr. Abdurrahman Bedevî, (Kum: Mektebetül-İlamil-İslâmî, 1984).
- İbn Sînâ, Fizik, I, 130; Râzî, el-Mebâhis, I, 700-701; Isfahânî, Metâliul-enzâr alâ metn-i Tevâliil-envâr, (Kahire: Dârul-Kütübî, 2008), s. 104; Teftâzânî, Şerhül-Makâsıd, II.
- İbn Sînâ, Kitâbul-Hudûd, Livre Des Definitions, ed. A.M. Goichon, (De lInstitut Français Darchelogie Orientale Du Caire, 1963).
- İbn Sînâ, Kitâbun-Necât, nşr. Macid Fahri, (Beyrut: Dârul-Âfâkil-Cedîde, ts.).
- İbn Sînâ, Kitâbuş-Şifâ: Fizik, trc. Muhittin Macit, Ferruh Özpilavcı, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004), I.
- Jon McGinnis, Positioning Heaven, The İnfidelty of a Faithful Aristotelian, Phronesis, (2006/51, 2, f2), s.140-161.
- Jules Janssens, İbn Sînâ Önemli Bir Bilim Tarihçisi, Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildiriler II = International Ibn Sina Symposium Papers II, ed. Mehmet Mazak, Nevzat Özkaya, (İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş., 2008).
- Kadı Mîr, Şerhu Hidâyetil-hikme, (İstanbul: Darut-Tıbaatil-Amire, 1308). Keimpe Algra, Concept of Space in Greek Thought, (Leiden: Brill, 1994).
- Kindî, Kitâbül-Cevâhiril-hamse, Resâilül-Kindî el-felsefiyye, nşr. Muhammed Abdülhâdî Ebû Ridde, (Kahire: Darül-Fikril-Arabî, 1953), içinde, II.
- Kutbüddin eş-Şîrâzî, Hâşiye alâ Hikmetil-ayn, İbn Mübârekşâh, Şerhu Hikmetil-ayn, nşr. Muhammed Cân el-Kerîmî, (Kazan: Şerif Can Hasan Can Matbaası, 1319), içinde.
- M. Cüneyt Kaya, Şukûk alâ Uyûn: Uyûnül-mesâilin Fârâbîye Âidiyeti Üzerine, İslâm Araştırmaları Dergisi, 27 (2012), s. 29-67.
- Muhammed Atıf Irakî, el-Felsefetüt-tabiiyye inde İbn Sînâ, 2. bs. (Kahire: Dârül-Marife, 1983).
- Muhittin Macit, İbn Sînâda Doğa Felsefesi ve Meşşâî Gelenekteki Yeri, (İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006).
- Ömer Sehlân es-Sâvî, el-Besâirün-Nasıriyye, nşr. Muhammed Abduh, (Bulak: Matbaatüz-Zahire, 1317 h.).
- Paul Lettinck, Aristotles Physics and Its Reception in the Arabic World (Leiden: E. J. Brill, 1994).
- Râzî, el-Mebâhisül-meşrıkiyye fî ilmil-ilâhiyyât vet-tabîiyyât, nşr. Muhammed el-Mutasım-Billâh el- Bağdâdî (Beyrut: Dârul-kitâbilArabî, 1410/1990).
- Râzî, Mülahhas fi l-mantık vel-hikme, Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr.: 1730.
- Richard Sorabji, The Philosophy of the Commentators 200-600, II, Physic, (New York: Cornell University Press, 2005).
- Sadreddin eş-Şirazi, el-Hikmetül-mütealiyye fi l-esfâril-akliyyetil-erbaa, (Beyrut Dâru İhyâit-Turâsil- Arabi, 1981), III.
- Salih Günaydın, Fahreddîn er-Râzînin Düşünce Sisteminde Mekân Kavramı, yüksek lisans tezi, (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, İstanbul 2013).
- Şehrezûrî, Resâilüş-Şeceretil-ilâhiyye fi ulûmil-hakâikir-rabbâniyye, nşr. Necefkûlî Habibî, (Tahran: Müessese-i Pejuhişi Hikmet ve Felsefe İran, 1385), II.
- Teftâzânî, Şerhul-Makâsıd, nşr. Abdurrahman Umeyre, (Beyrut: Alemül-Kütüb, 1998), II.
- Tûsî, Musariul-musâri, nşr. Hasan Muizzi, (Kum: Kütübhane-i Hazret-i Ayetüllah el-Uzma el-Maraşî en-Necefî, 1985).
- Yaşar Aydınlı, Fârâbîde Tanrı-İnsan İlişkisi, (İstanbul: İz Yayıncılık, 2002).