HADİS KİTÂBETİ KARŞITLIĞININ TARİHÎ ARKA PLANI

Hadislerin yazılıp yazılmadığına yönelik Hz. Peygamber’den nakledilen rivâyetler etrafında şekillenen kitâbetü’l-hadîs meselesi, hadis ilmi içerisinde en fazla tartışılan hususlardan biri olmuştur. Hadis tarihinin ilk dönemlerinden itibaren tartışma konusu olmasına rağmen hicrî ikinci asrın sonlarına kadar devam eden kitâbet karşıtlığının tarihsel arka planına ilişkin dile getirilen hususlar genelde tekrardan öteye geçememiştir. Bu karşıtlığın, Hz. Peygamber’e atfedilen rivâyetlerin ötesinde filolojik, psikolojik, kültürel ve sosyolojik birçok nedeni bulunmaktadır. İşte bu çalışma söz konusu nedenleri konu ile ilgili rivâyetlerden yola çıkarak ele almayı hedeflemektedir. Görebildiğimiz kadarıyla hicrî ikinci asrın sonlarına kadar devam eden kitâbet karşıtlığının arka planında sözlü kültürün son derece baskın olması, Arap yazısının yazılı vesikalardan bilgiyi aktarabilmek için yeterli düzeye gelmemesi ve bu nedenle sözlü kültürün daha güvenilir görülmesi, ehliyetsiz kimselerin hadis rivâyetiyle daha fazla meşgul olabileceği ve hadisleri aslına uygun olmayan bir şekilde nakledebileceği endişesi ve kişisel görüşlerin yazı ile rivâyetleşmesi endişesi gibi nedenler bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Arap Yazısı, Sözlü Kültür, Yazılı Kültür, Hadislerin Yazılması.

HİSTORICAL BACKGROUND OF OPPOSITION OF THE WRITING OF HADITHS

The issue of kitābat al-hadīth, which is shaped around the narrations conveyed from the Prophet Muhammad regarding whether the hadiths were written or not, has been one of the most debated issues in the field of hadith studies. Although it has been a subject of debate since the early periods of the history of hadith, the issues related to the historical back ground of the opposition to kitabat, which continued until the end of the second century of Hijri, have mostly failed to go beyond repetition. There are many philological, psychological, cultural and sociological reasons for this opposition beyond the narrations attributed to the Prophet. So, this study aims to address these reasons based on the narrations related to the subject. As far as we could observe, the reasons behind the opposition to kitabat, which continued until the end of the second century of Hijri, include the predominance of oral culture, the fact that the Arabic script was unable to transfer information from written documents and therefore oral culture was considered more reliable, the concern that unqualified people might be more engaged in the narration of hadith and might transmit hadiths in a way that was not in accordance with the original, and the concern that personal opinions would be narrated in writing.

Keywords:

Hadith, Arabic Script, Oral Culture, Written Culture, Writing of Hadiths.,

PDF

___

Agitoğlu, Nurullah. “Kültürel Bağlam Çerçevesinde Sözlü Kültürün Hadislere Etkisi”. Türk ve İslâm Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/23 (2019), 17-28.
Ahmed b. Hanbel. Kitâbü’l-ʿİlel ve maʿrifeti’r-ricâl. thk. Vasiyyullâh b. Muhammed Abbâs. Riyâd: Dâru’l-Hancî, 2001.
Askerî, Hasen b. Abdillâh b. Saîd el-Alâî. Tashîfâtü’l-muhaddisîn. 3 Cilt. Kahire: el-Matbaatü’l-Arabiyyeti’l-Hadise, 1982.
Aşık, Nevzat. “Sahte Sahabi Cafer ibn Nastur ve Sahifesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 405-414.
Âşıkkutlu, Emin. “Telkin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/406-407. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Aydınlı, Abdullah. “Hadis Karşıtlığının Yeni Gerekçeleri”. İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri Kutlu Doğum Sempozyumu 2001. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Aydınlı, Abdullah. “Hadis Rivayetinde Yazının Kullanımı ve Güvenilirliği”. Sünnetin Dindeki Yeri. 307-320. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1995.
Aydınlı, Abdullah. “Sûü’l-Hıfz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/587-588. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. el-Câmiʿ li-ahlâkı’r-râvî. thk. Mahmûd Tahhân. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, ts.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. Takyîdü’l-ʿilm. Beyrût: Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebeviyye, 1974.
Bağdâdî, Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 16 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2002.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Ali b. Mûsâ. el-Medhal ilâ ’ilmi’s-Sünen. thk. Muhammed Avvâme. Kâhire: Dâru’l-Yüsr, 2017.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Leysî. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrût: Mektebetu’l-Hilâl, 2002.
Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Enstitüsü, 1973.
Çetin, Nihad M. “Yazı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/276-286. İstanbul: TDV, 1991.
Dalgın, Nihat. “İbn Lehîa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/158-159. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullâh b. Abdirrahmân b. Fadl b. Behrâm. es-Sünen. ed. Huseyn Selîm Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Dârimî, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. ʿAbdirrahmân. Sünenu’d-Dârimî. thk. Ḥüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Suudi Arabistan: Dâru’l-Muğnî, 2000.
Dayhan, Ahmet Tahir. Hadislerde Tashîf ve Tahrîf. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
Düzenli, Muhittin. Hadis Alma Yöntemi Olarak İcâzet ve Münâvele. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Ebû Bekr İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullâh b. el-Arabî el-İşbîlî. el-ʿAvâsım mine’l-kavâsım. thk. Ammâr Tâlibî. Kahire: Mektebetu Dâru’t-Turâs, ts.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
Ebû Yaʿlâ el-Halîlî, Halîl b. Abdillâh. el-İrşad fî ma’rifeti ulemâi’l-hadîs. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
Ebû Zür’a er-Râzî, Ubeydullâh b. Abdülkerîm. ed-Duʿafâ ve Ecvibetu Ebî Zur’a alâ Sualati’l-Berzâî. thk. Muhammed b. Ömer el-Ezherî. Kahire: el-Fârûkû’l-Hadîse, 2009.
Ebü’l-Leys es-Semerkandî, Nasr b. Muhammed. Büstânü’l-Ârifîn. el-Kutubu’s-Sekâfiyye, 1993.
Erul, Bünyamin. “Yorum-Rivayet İlişkisi: Yorumun Rivayete Katkısı ve Rivayetin Yoruma Etkisi”. Günümüzde Sünnetin Anlaşılması [Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri]. 97-114. Bursa: 2005.
Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kub b. Süfyân. Kitâbu’l-Ma῾rife ve’t-târîh. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillâh İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. el-Müstedrekü ala’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ’. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1990.
Hâkim en-Nisâbûrî, Ebû Abdillâh İbnü’l-Beyyi’ Muhammed. Maʿrifetü ʿulûmi’l-hadîs. thk. Muazzam Huseyn. Beyrût: Dâru İhyai’l-‘Ulûm, 1998.
Hamidullah, Muhammed. Hazreti Peygamberin Altı Orjinal Diplomatik Mektubu [Bütün Eserleri; 2]. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 1990.
Hamidullah, Muhammed. Hemmâm b. Münebbih’in Sahîfesi. çev. Talat Koçyiğit. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
Hamidullah, Muhammed. Mecmûʿatü’l-vesâʾikı’s-siyâsiyye li’l-ʿahdi’n-nebevî ve’l-hilâfeti’r-râşide. Beyrût: Dârü’n-Nefâis, 1983.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh Muhammed el-Kurtubî. Câmiʿu beyâni’l-ʿilm ve fadlihî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2003.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh Muhammed el-Kurtubî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî - Muhammed Abdulkâdir el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizârâtü Umûmi’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1967.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir b. Abdullâh. el-Musannef. thk. Saʿd b. Nâsır eş-Şetrî. 10 Cilt. Riyad: Dâru Künûzi İşbilîyâ, 2015.
İbn Hacer el-Askalânî. Lisânü’l-mîzân. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 10 Cilt. Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Hindistan: Dâirâtü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1908.
İbn Haldun. Mukaddime. çev. Halil Kendir. Ankara: Yeni Şafak Kültür Armağanı, 2004.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zeman [mimma sebete bi’n-nakl evi’s-semâî ev esbetehü’l-ayan]. Beyrût: Dâru Sadır, 1978.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Uyûnü’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1925.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî. es-Sünen. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b Sa’d b Meni’ ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Alî Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Salâh eş-Şehrezûrî. ʿUlûmü’l-hadîs. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1986.
İşler, Emrullah. “Tashîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/128-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Kâdî İyâd. Tertîbu’l-medârik ve takrîbu’l-mesâlik. Mağrib: Matbaatu Fudâle, 1965.
Kâtip Çelebi. Keşfu’z-zünûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
Koçyiğit, Talat. Hadîs Usûlü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1967.
Müneccid, Selâhaddin. Dirâsât fî târîhi’l-hatti’l-ʿArabî münzü bidâyetih ilâ nihâyeti’l-ʿasri’l-Ümevî. Beyrût: Dârü’l-Kitâbi’l-Cedid, 1972.
Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
Râmhürmüzî, Ebû Muhammed b Hallâd Hasen b. Abdirrahmân. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvi ve’l-vâî. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1971.
Sezgin, Fuat. Arap-İslâm Bilimleri Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Prof. Dr. Fuat Sezgin İslâm Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı, 2015.
Subhi es-Sâlih. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. çev. Yaşar Kandemir. Ankara: DİB, 1981.
Şentürk, Recep. Toplumsal Hafıza Hadis Rivayet Ağı. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2004.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. es-Sünen. Riyâd: Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 1998.
Toprak, Mehmet Sait. “İslâmî Gelenekte ‘Kitâbet’ Aleyhtarlığının Yahudî Menşei Meselesi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2007), 147-175.
Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr. ed-Du‘afâu’l-kebîr. thk. Abdulmut’î Emîn Kal’acî. Beyrût: Dâru’l-Mektebeti’l-’İlmiyye, 1984.
Ustîrî, Cemal. et-Tashîf ve eseruhû fi’l-hadîs ve’l-fıkh. Mekke: Dâru Tayyibe, 1997.
Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: DİB Yayınları, 1994.
Ünal, Yavuz. Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış. Samsun: Etüt Yayınları, 2001.
West, David. Kıta Avrupası Felsefesine Giriş. çev. Ahmet Cevizci. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1998.
Yücel, Ahmet. Hadîs Istılâhlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicri İlk Üç Asır. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (2014), 91-121.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Muhammed Rıdvan. 5 Cilt. Dımeşk: Muʾessesetu’r-Risâle, 2009.