GESCHICHTE DES QORÂNS (KUR’ÂN TARİHİ)’IN KAYNAKLARI -İSLÂMÎ KAYNAKLAR

Geschichte des Qorâns (Kur’ân Tarihi), Theodor Nöldeke’nin Kur’ân tarihi hakkında 1860 yılında kaleme aldığı eseridir. Kitap, 1909-1919-1938 yıllarında Friedrich Schwally, Gotthelf Bergsträßer ve Otto Pretzl’in de katkılarıyla üç cilt halinde bazı eklemeler yapılarak yeniden yayınlanmıştır. Yaklaşık bir asra yakın bir zamana yayılan baskı süreci kitaba yeni konu ve kaynakların dâhil edilmesine imkân sağlamıştır. Başta Nöldeke olmak üzere diğer üç yazarın da gerek Doğu’da ve gerekse Batı’da yapılan çalışmaları kaynak göstermeleri kitabı kaynak açısından zengin bir hale getirmiştir. Söz konusu kaynakların sayısı beş yüzü geçmektedir. Geschichte des Qorâns’daki kay- nakları kategorize etmek gerekirse bunları İslâmî ve Batılı kaynaklar olmak üzere ikiye ayırabiliriz. İslâmî kaynakları da eski yazma mushaflar başta olmak üzere, tefsir, ulû- mu’l-Kur’ân, kırâat, resmü’l-mushaf, hadis, siyer, tarih, tabakât, biyografi, coğrafya, bibliyografya, lugat, gramer, edebiyat, sözlük, şairlerin divanları, fıkıh, ahlâk ve reddiye başlıkları altında kategorize etmek mümkündür. Biz bu çalışmamız da Geschichte des Qorâns’nın sadece İslâmî kaynaklarına yer verdik. Batılı kaynaklar ise bir başkamakalenin konusu olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Geschichte des Qorâns, Nöldeke, Schwally, Bergsträßer, Prtezl, Kur’ân târihi

RESOURCES OF GESCHICHTE DES QORÂNS (THE HISTORY OF THE QUR’ÂN) -ISLAMIC SOURCES-

Geschichte des Qorâns (The History of the Qur’an) is the work of Theodor Nöldeke about the history of the Qur’an which was written in 1860. The book was re-published in three volumes in 1909-1919- 1938 with the contributions of Friedrich Schwally, Gotthelf Bergsträßer and Otto Pretzl. The printing process, which has been around for nearly a century, has enabled the inclusion of new topics and resources in the book. The fact that the other three authors, especially Nöldeke, have made reference to the works done both in the East and West have made the book rich in resources. The number of these resources exceeds five hundred. If we need to categorize the sources in Geschichte des Qorâns, we can divide them into two as Islamic and Western sources. Islamic sources, especially the old writing mushafs, commen-tary, ‘ulûm al-Qur’an, qirâ’at, rasm al-mushaf, hadith, al-sirâ, history, tabaqât, biography, geography, bibliography, linguistik, grammar, literature, dictionary, poets’ divans, fiqh, morality and refusal can be mentioned under the headings. In this study we have only included the Islamic sources of the Geschichte des Qorâns. Western sources will be the subject of another article.

Keywords:

Geschichte des Qorâns Nöldeke, Schwally, Bergsträßer, Pretzl, history of the Quran, Parable,

PDF

___

Ahlwardt, Wilhelm. Die Handschriften-Verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin/-Verzeichnis der Arabischen Handschriften zu Berlin. Berlin: L. Schade, 1887-1899.
Akîkî, Necîb. el-Müsteşrikûn. 4. Baskı. Kahire: Dârü’l-meârif, 1980.
Becker, Carl Heinrich. “Theodor Nöldeke”. Der Islam 20 (1932): 43-48.
Bedevî, Abdurrahman. Mevsûatü’l-müsteşrikîn. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-melâyîn, 1993.
Bergsträßer, Gotthelf. “Die Koranlesung des Hasan von Basra”. Islamica 2 (1926): 11-57.
Birışık, Abdülhamit. “Otto Pretzl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 342-343. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. Weimar/Berlin: Verlag von Emil Felber, 1898/1902.
Çetin, Abdurrrahman. “Dânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 459-461. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Ebû Ubeyd el-Kasım b. Sellam. “Ein Kapitel aus den Fadâ’il al-Qur’ân von Abû Ubaid al-Qasim ibn Sallâm”. Documenta Islamica Inedita. nşr. Anton Spitaler. 1-24. Berlin: 1952.
Dakîkî, Rızâ Muhammed. Kitâb Târihü’l-Kur’ân li’l-müsteşrîki’l-Almânî Theodor Nöldeke terceme ve kırâe nakdiyye. Davha: Dârü’l-meymân, 1430/2009.
Fück, Johann, Die Arabischen Studien in Europa. Leipzig: Harrassowitz, 1955.
Goldziher, Ignaz. Die Richtungen Der Islamischen Koranauslegung. Leiden: Brill, 1920.
Görgün, Hilal. “Theodor Nöldeke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 217-218. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
Gökkır, Necmettin. Tanzimattan Günümüze Din-Devlet İlişkileri ve Siyaset Bağlamında Mushaf Basımı. İstanbul: M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
Gözeler, Esra. Kur’ân Ayetlerinin Tarihlendirilmesi. İstanbul: Kuramer, 2016.
Gözeler, Esra, v.dğr. “Corpus Coranicum Projesi: Kur’an’ı Geç Antik Döneme Ait Bir Metin Olarak Okumak”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53: 2 (2012): 219-253.
Gözütok, Kemal. Oryantalistlerin Kur’ân Tarihine Bakışları. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2012.
Hamidullah, Muhammed. Kur’ân Tarihi. trc. Sait Mutlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
Hofmann, Murad. Kur’ân. trc. Mehmet Toprak. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2005.
Huart Clément. Arab ve İslâm Edebiyâtı. trc. Cemal Sezgin. Ankara: Tisa Matbaacılık, ty.
Hurgronje, Christiaan Snouck. “Theodor Nöldeke”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 85 (1931): 239-281.
İbn Ebû Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah. Kitâbu’l-mesâhif. ed. Arthur Jeffry, Mısır: Matbaatü’r-rahmaniyye, 1355/1936.
İbn Hişâm, Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. nşr. F. Wüstenfeld, Göt- tingen: Dieterische Universitäts-Buchhandlung, 1858-1860.
İbn İshâk, Muhammed b. İshâk b. Yesar. Sîretü İbn İshâk. thk. Muhammed Hamidullah, Fas: 1396/1975.
Kallek, Cengiz. “Gotthelf Bergsträßer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 497-498. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrût: Dârü’l-fikr, 1990.
Kelbî, Hişâm b. Muhammed b. es-Sâib. Kitâbu’l-esnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. 2. Baskı. Kahire: Matbaatü Dârü’l-kütübi’l-Mısrıyye, 1343/1924.
Keskioğlu, Osman. Nüzûlünden Günümüze Kur’an-ı Kerim Bilgileri. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Elkot, Tarek Anwar Abdelgayed. Die Methode Nöldekes zur Chronologischen Anordnung der Suren und Verse des Korans in seinem Buch “Geschichte des Qorāns” Eine Analytisch-Kritische Studie. Doktora Tezi, Göttingen: 2014.
Kuhn, Ernst. “Versuch einer Übersicht der Schriften Theodor Nöldeke’s”. Orientalische Studien 1. Giessen: Verlag von Alfred Töpelmann, 1906: XII-LI.
Littmann, Enno, Ein Jahrhundert Orientalistik. Wiesbaden: Harrassowitz, 1955.
Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş el-Kaysî. el-İbâne an meâni’l-Kırâât. thk.
Abdülfettâh İsmâil Şelebi, Mısır: Dâru nahdatu Mısr, 1379/1960.
Müller, David Hienrich. “Theodor Nöldeke”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlands 20 (1906): 125-127.
el-Müneccid, Selâhaddin. el-Müsteşrikûne’l-Almân. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-cedîd, 1978.
Neuwirth, Angelika. “Koran”. Grundriß der Arabischen Philologie. Ed. Helmut Gätje, 2: 96-135. Wiesbaden: Ludwig Reichert Verlag, 1987.
Nöldeke, Theodor. Geschichte des Qorâns. Hamburg: Verlag der Dieterichschen Buchhand-lung, 1860.
Nöldeke, Theodor- Schwally, Friedrich- Bergsträßer, Gotthelf- Pretzl, Otto. Geschichte des Qorâns. 3 cilt. Leipzig: Dieterich’sche Verlagsbuch- handlung, 1909-1919-1938.
Özaydın, Abdülkerim. “el-Bed’ ve’t-târîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 289-290. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
Paret, Rudi. Arabistik und Islamkunde an Deutschen Universitäten. Deutsche Orientalisten seit Theodor Nöldoke. Wiesbaden: Franz Steiner, 1966.
Pfanmüller, Gustav. Handbuch Der Islam-Literatur. Leipzig: de Gruyter, 1923.
Polat, Hüseyin. Oryantalistlerin Kur’ân Vahyini Tarihlendirme Çalışmaları -Alman Öncüler: Gustav Weil ve Theodor Nöldeke Örneği -. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2019.
Pretzl, Otto. “Die Wissenschaft der Koranlesung (‘Ilm al-qirâ‘a)“. Islamica 6 (1933/1934): 1-47; 230-246; 290-331.
Purgstall, Hammer. Literaturgeschichte der Araber. Viyana: Kaiserl.-Königl. Hof- und Staatsdruckerei, 1850-1856.
Said, Edward. Oryantalizm. trc. Selahaddin Ayaz. 3. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları, 1991.
Sâlih, Subhî. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân, Beyrût: Dârü’l-ilm li’l- melâyîn, 2005.
Al Samman, Tarif. “Der Qor’ân und die Schrift”. Hazırlayan: Otto Mazal, Tarif al- Samman, Die Arabische Welt und Europa. 65-83. Graz: Akademische Drucku Verlagsanstalt, 1988.
Sandıkçı, Kemal. “Hemmâm b. Münebbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 189. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
Sarıçam, İbrahim- Özdemir, Mehmet - Erşahin, Seyfettin. İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru. Ankara: Nobel Yayın, 2011.
Schwarz, Paul. “Wann lebte der Verfasser der Gara’ib al-Kur’an”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 69 (1915): 300-304. Sezgin, Fuat. Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Is- lamkunde. 1-21, Frankfurt: Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften an der Johann Wolfgang Goethe-Universität, 1990-1995.
Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Mevlevî Sedîdüddîn, Mevlevî Beşîrüddîn, Mevlevî Nurulhak, Aloys Sprenger, Kalküta: 1852-1854.
Tuğ, Salih, - Yaşaroğlu, M Kamil. “Muhammed Hamidullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 534-537. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbu’l-megâzî. Ed. Alfred von Kremer, Kalküta: 1856.
Weil, Gustav. “Geschichte des Corans von Theodor Nöldeke. Eine von der Pariser Académie des İnscriptions Gekrönte Preisschrift. Göttingen 1860” Heidelberger Jahrbücher für Litteratur 1 (1862): 1-16.
Yaşar, Hüseyin. Alman Oryantalizminde Kur’ân’a Bakış. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
Yazıcı, İshak. “Ebü’l-Leys Semerkandî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 473-475. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
Zakzûk, M. Hamdi. Oryantalizm veya Medeniyet Hesaplaşmasının Arka Plânı. trc. Abdülaziz Hatip. İzmir: Işık Yayınları, 1993.