İsmail HANOĞLU

3611

EBÛ NASR EL-FÂRÂBÎ'DE FELSEFÎ ANTROPOLOJİNİN PSİKO-METAFİZİK TEMELLERİ

Fârâbî, insan doğasını akıl konsepti etrafında analize tabi tutar. Bunu yaparken Yeni Platoncu Sudȗr nazariyesinin meta-kozmolojik imkânlarından azami derecede istifade eder. Döneminin entelektüel ve akademik seviyesinin üzerine çıkmış bir düşünür olan Fârâbî, bunu felsefenin imkânları ile yapmaya çalışır ve önemli oranda da başarılı olmuştur. İnsanı insan olarak değerlendiren Fârâbî, insanda doğal aklın gelişim aşamalarını klasik psikolojinin diliyle ifade ederken, Meşşâî paradigmanın felsefî terminolojisinden oldukça istifade eder. İnsana ve sahip olduğu akla metafiziksel bir değer veren Fârâbî, bir sistem filozo-fu olarak bütünselliği elde etmeye ve onu sistemindeuygulamaya büyük önem verir. Bu programı gerçekleştirmek için, Fârâbînin felsefî düşüncesinde faal aklın, merkezî öneme sahip olduğu bilinmelidir. İnsantabiatını düalist biçimde yorumlayan Fârâbî, insanın bütünselliğini faal akıla ittisal ile yeniden kurmaya çalışır. İnsana bu tarz yaklaşım Fârâbîde antropolojik düalizm olarak kendini gösterir. Fârâbîci düşünce perspektivinden hareketle doğal aklın insana ontolojik bir otonomi verip vermediği metin içerisinde ayrıca tartışılmaktadır. Kanaatimizce, yarı otonomi bir varlık olarak insan, doğal aklın epistemolojik gelişim süreci içerisinde ilâhî varlık olmak için ilerler.

THE PSYCHO- METAPHYSICAL BASES OF THE PHILOSOPHICAL ANTHROPOLOGY IN EBÛ NASR AL-FÂRÂBÎ

Al-Fârâbî, our philosopher, puts to analyze the natureof human in the context of intellect. While he (al-Fârâbî) puts his system into practice, he utmost utilizes the meta-cosmological possibilities of emanation theory of Neoplatonism. Al-Fârâbî that surpasses the intellectual and academic level of his period endeavors this, using the facilities of philosophy; and he is also successful in remarkable proportion in this context. Al-Fârâbî that appreciates the human as the human expresses the ranks of the evolution of the natural intellect by the academic language of the classical psychology, and utilizes utmost from the philosophical terminology of the peripatetic paradigm. Al-Fârâbî, appreciating the human being and his intelligence as metaphysical value, gives great importance to take the philosophical integrality as the systematical philosopher and to demonstrate this integrality on his system. In order to realize this program, it must be known that the Active Intellect (al-Akl al-Faal) has central importance in the philosophical thought of Ebû Nasr el-Fârâbî. Al-Fârâbî, interpreting the human nature in a dualistic way, endeavors to reestablish the integrality of human nature by joining/uniting with the Active Intellect. In al-Fârâbî, this approach to human nature displays itself as the anthropological dualism.
PDF

___

  • Aristoteles, Ruh Üzerine, çev. Z. Özcan, Alfa Yay., İstanbul 2001.
  • _______, Metafizik, çev. A. Cevizci, Sosyal Yay., İstanbul 1996.
  • el-Fârâbî, Ebû Nasr, el-Medînetü’l-fâzıla, çev. N. Danışman, MEB Yay., Ankara 2001.
  • _______, Kitâbü’l-hurûf, thk. Muhsin Mehdî, Dâru’l-Maşrık, Beyrut-Lübnan.
  • _______, İhsâu’l-ulûm, thk. Osman Emin, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Mısır 1949.
  • _______, es-Siyâsetü’l-medeniyye, Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, Haydarâbâd 1346 h.
  • _______, “Aklın Anlamları”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, çev. M. Kaya, Klasik Yay., İstanbul 2003.
  • _______, Şerhu risâle Zenon el-Kebîr el-Yunânî, Dâiretü’l-Meârif el-Osmâniyye, Haydarâbâd 1349h.
  • _______, Kitâbü’t-tenbîh alâ sebîli’s-saâde, Dâiretü’l-Meârif, Haydarâbâd 1346.
  • _______, Risâle fî ârâi ehli’l-medîneti’l-fâzıla, nşr. Friedrich Dieterici, edit. Fuat Sezgin, İnstitute for the History of Arabic-Islamic Sicience, vol. XIV, Frankfurt 1999.
  • Feinberg, Joel, Shafer-Landau, Russ, “Reason and Responsibility” (Readings in Some Basic Problems of Philosophy), Thomson Wadsworth, Belmonth 2008.
  • İbn Sînâ, Ebû Ali, Kitâbü’n-necât fi’l-hikmeti’l-mantıkıyye ve’t-Tabîiyye ve’l-İlâhiyye, tash. ve takd. Macit Fahri, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut trs.
  • _______, Ahvâlü’n-nefs; Risâle fi’n-nefs ve bekâiha ve meâdiha, thk. A.Fuad el-Ahvânî, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1952.
  • _______, Kitâbü’ş-şifâ- Metafizik, çev. E. Demiri ve Ö. Türker, Litera Yay., c. II, İstanbul 2005.
  • _______, el-İşârât ve’t-tenbihât, Dâru’t-Tabâat el-Âmire , (Eski Baskı), trs. Leaman, Oliver, İslam Felsefesi, çev. Ş. Öçal ve M. Özdemir, Hece Yay., Ankara 2014.
  • Özgüdenli, Osman Gazi, “Mâverâünnehir”, İA, c. XXVIII, 2003.
  • er-Râzî, Fahruddin, Şerhu’l-işârât ve’t-tenbîhât, Dâru’t-Tabâati’l-Âmire, (Eski Baskı), trs.
  • Reisman , David C., “Fârâbî ve Felsefe Müfredatı”, İslam Felsefesine Giriş, edit. P. Adamson, R. C. Taylor, çev. M. C. Kaya, Küre Yay., İstanbul 2007.
  • Witt, Charlotte, “Hylomorphism in Aristotle”, The Journal of Philosophy, Eighty-Fourth Annual Meeting American Philosophical Association, Nov., 1987, c. 84, sy. 11.
Diyanet İlmi Dergi-Cover
  • ISSN: 1300-8498
  • Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
  • Başlangıç: 1956
  • Yayıncı: -
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

FÂRÂBÎ’NİN TEVHİD ANLAYIȘI VE SIFATLAR MESELESİ FÂRÂBÎ’S

Ömer Faruk ERDOĞAN

FÂRÂBÎ'DE TÜMELLERİN VARLIKLA ÖNCELİK, BERABERLİK VE SONRALIK İLİȘKİSİ

Mehmet BAYRAKDAR

FÂRÂBÎ FELSEFESİNDE KÖTÜLÜK

Mehmet Murat KARAKAYA

FÂRÂBÎ’NİN “KİTÂBU ÎSÂGÛCÎ EY EL-MEDHAL” ADLI ESERİ

Yașar AYDINLI

EBÛ NASR EL-FÂRÂBÎ'DE FELSEFÎ ANTROPOLOJİNİN PSİKO-METAFİZİK TEMELLERİ

İsmail HANOĞLU

FÂRÂBÎ'NİN İLİMLER TASNİFİNİN LATİN DÜNYASINA GEÇİȘİ VE KABULÜ

Eyüp ŞAHİN

FÂRÂBÎ’NİN SAVAȘ TEORİSİ

Ahmet Kamil CİHAN

DİN, FELSEFE ve MİLLE

Gürbüz DENİZ

FÂRÂBÎ FELSEFESİNDE KÖTÜLÜK

Mehmet Murat KARAKAYA

FÂRÂBÎ’DE TÜMELLERİN VARLIKLA ÖNCELİK, BERABERLİK VE SONRALIK İLİȘKİSİ

Mehmet BAYRAKDAR