Mora Fethinin (1715) Klasik Türk Şiirindeki Yankıları ve Râzî’nin “Fetihnâme” Konulu Bir Şiiri

Her milletin/dönemin edebiyat geleneğinde olduğu gibi,klasik Türk edebiyatı da içinden çıktığı toplumun sosyal hayatı,kültürel değerleri ve inanışları gibi yapıtaşlarına biganekalmamıştır. Gazel gibi sanat gayesinin en üst düzeyde olduğuşiir türlerinde, yoğun bir mecaz diliyle ve doğrudan değil dedolaylı/örtük olarak topluma, sosyal hayata pencereler açılır.Bunun yanında bu edebiyat geleneğinde, mecazdan daha uzak,hakikat diline daha yakın bir dil ve anlatım ile ve daha azdolaylı/örtük olarak topluma ve sosyal hayata kapılar açan bazıtürler de bulunmaktadır. Bu türler arasında sayılabilecek tarihdüşürme manzumelerinde; doğum, ölüm, evlenme ve birmakama atanma gibi oldukça farklı hadiseler tarihlendirilirkenözellikle himaye geleneği çerçevesinde siyasi hadiseler de gözdenkaçırılmamaktadır. Bu anlamda Osmanlı dönemindegerçekleşen fetihler, klasik şairlerin tarih düşürmek için en fazlarağbet gösterdikleri hadiselerden olmuştur. 1127/1715 yılındagerçekleşen Mora fethi de dönemin birçok şairi tarafından türlüşekillerde edebiyata konu edilip tarihlendirilmiştir. Bumakalede, bahsi geçen fethin klasik Türk şiirindeki yansımalarıtespit edilip değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla,öncelikle söz konusu fethi müstakil olarak ele alan eserlertanıtıldıktan sonra taranan divanlarda bu olaya düşürülentarihler değerlendirilmiştir. Çalışmamızın son kısmında iseRâzî mahlaslı bir şairin bu fethe tarih düşürmek maksadıyla yazdığı mesnevi nazım biçimindeki şiiri bir incelemeden sonradiliçi çevirisiyle birlikte neşredilmiştir.

The Reflections of the Conquest of Peloponnese (1715) in the Classical Turkish Literature and the Poem of Râzî Conquest Themmed (Fetihnâme)

As in the literary tradition of every nation / era, classical Turkish literature has not been uninterested to the main constituens of its society such as social life, cultural values and beliefs. In the poetry genres where the intention of poeticalness/literariness is at the highest level, like gazal, the society and social life be reflected in deep metaphoric language and implicitly. In addition to this, there are some genres in this literary tradition that open doors to society and social life in a language and expression that is more real, nonfigurative and explicitly. In the chronogram poems that can be counted among these genres; while quite different events such as birth, death, marriage and appointment are dated, political events are not overlooked, especially within the framework of patronage tradition. In this sense, the conquests in the Ottoman Era were among the most popular events for classical poets to write chronograms. The conquest of Peloponnese (in 1127/1715), has been subject to Ottoman literature in various ways and dated by many poets of the period. In this article, the reflections of the mentioned conquest in the classical Turkish poetry are ascertained and evaluated. For this purpose, first of all, the works that deal with the mentioned conquest were introduced and then chronograms found in the divans of this period for this event were evaluated. In the last part of the article, a mathnawi written by a poet pennamed Râzî with the intent of dating this conquest will be presetend with its intralingual translation into modern Turkish.

PDF

___

AKSOY, Hasan (1995), “Fetihnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XII, s. 470-72.
AKSOY, Hasan (1997), “Tarihî Bir Belge ve Türk-İslâm Edebiyatında Bir Tür Olarak Fetihnâmeler”, İLAM Araştırma Dergisi, C. II, sy. 2, s. 7-20.
AKSUN, Ziya Nur (1930), Osmanlı Tarihi: Osmanlı Devleti'nin Tahlili, Tenkidli Siyasi Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Alî Emîrî (1334/1918), “Levha-i Nezâ’ir”, Osmanlı Tarih ve Edebiyat Mecmuası, sy. 5, s. 103-106.
AYPAY, İrfan (2004), Lale Devri şairi İzzet Ali Paşa Hayatı Eserleri Edebi Kişiliği Divan Tenkitli Metin; Nigar-name tenkitli metin, İstanbul.
AYVANSARAYİ (1985), Mecmua-i Tevarih, (haz. Fahri Çetin Derin, Vahid Çabuk), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
BAYINDIR, Şeyda (2008), Şehdî Divanı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Gazi Üniversitesi, SBE.
Çelebizâde Âsım (2010), Dîvân, (hzl. Özge Öztekin), Ankara: Ürün Yayınları.
DİKMEN, Hamit (1991), Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi, SBE.
DOĞAN, Muhammer Nur (1997), Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm İshak ve Dîvânı, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları
DOĞAN, Muhammet Nur (1997), Şeyhülislam İshak Efendi: Hayatı, Eserleri ve Divanının Edisyon Kritiği, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Edirneli Kâmî (2017), Kâmî Dîvânı, (hzl. Gülgun Erişen Yazıcı), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap).
ERDEM, Sadık (1994), Ramiz ve Âdâb-ı Zurafâ'sı: İnceleme-Tenkidli Metinİndeks-Sözlük, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
ERDOĞAN Mustafa ve ŞAHİN Mehmet (2015), Ankaralı Râzî ve Divanı, Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
ERDOĞAN, Mustafa (1997), “Abdüllatîf Râzî ve Ankara Methiyesi”, Türk Dili, sy. 550, s. 356-359.
EROĞLU, Süleyman (1998), Sadık, Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı/nın Tenkitli Metni, Bursa: Uludağ Üniversitesi, SBE.
ERTAŞ, Mehmet Yaşar (2007), Sultanın Ordusu: (Mora Fethi Örneği 1714-1716), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
GÖGER, Veysel ve SARIKAYA, Hüseyin (2009), “Mora’nın İstirdâdına Dair Bir Kaynak Değerlendirmesi ve Nâdir’in Vâkı‘ât-ı Gazavât’ı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 20, s. 1-32.
GÖGER, Veysel ve SARIKAYA, Hüseyin (2016), “Mora’nın Yeniden Fethine Dair Osmanlıların Hazırladıkları Fetihnâme (1715)”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 63, s. 101-124.
GÜNAY, Fatih (2001), Raşid (vakanüvis), Hayatı, Edebi Kişiliği, Divan'ının Tenkitli Metni ve İncelemesi, Trakya: Trakya Üniversitesi.
İlâhîzâde Mehmed Vâsık (2011), Divan, (hzl. İncinur Atik Gürbüz), Ankara: Grafiker Yayınları.
Joseph Freiherr von Hammer-Purgstall (1992), Büyük Osmanlı tarihi 1273/1856, (yay. haz. Erol Kılıç, Mümin Çevik), İstanbul: Üçdal Neşriyat.
KAHRAMAN, Bahattin (1995), Vahîd Mahtûmî: Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Eserlerinin Tenkidli Metni, (Basılmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi, SBE.
KARATAY, Fethi Ethem (1961), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe yazmalar Kataloğu: Filoloji, Edebiyat, Mecmualar, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi.
KAYAPINAR, Levent (1999), Osmanlı Klasik Dönemi Mora Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi, SBE.
KIRBIYIK, Mehmet (2017), Kâtib-zâde Sâkıb Dîvânı, Kültür Bakanlığı e-kitap.
KODAZ OKUR, Atike (1994), Râzî Abdüllatîf: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi, SBE.
KOYUNCU, Fatih (2019), “Şairin Dilinden Fetih: Râzî’nin Mora Fetihnâmesi = Conquest from the Poet’s Language: Fetihname of Râzî”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi = Selçuk University Journal of Studies in Turcology, sy. 46. s. 129-152.
KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha (2004), Arpaemini-Zade Mustafa Sami Divan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
KUTLAR OĞUZ, Fatma Sabiha (2019), Dîvân-ı İzzet ve Nigernâme, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap).
Machıel Kıel, John Alexander (2005), "Mora", TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 30, s. 280-285. (https://islamansiklopedisi.org.tr/mora 26.11.2019).
JORGA, Nicolae (2005), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi: 1451-1538, (çev. Nilüfer Epçeli, yay. haz. Erhan Afyoncu), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi (2018), Tezkiretü’ş-Şu’arâ, (hzl. Adnan İnce), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap).
OKUR KODAZ, Atike (1994), Razi (Abdüllatif) Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Divanının Tertibi, Konya: Selçuk Üniversitesi, SBE.
Raşid Mehmed Efendi, (2013), Târih-i Râşid ve zeyli (1071-1114/1660-1703), (haz. Abdülkadir Özcan, vd.), İstanbul: Klasik Yayınları.
SADAVİ, Salih (1987), Osmânzâde Ahmed Tâ’ib: Hayatı, Eseri ve Edebi Kişiliği, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversites, SBE.
Safiye Sultanzâde Rezmî, (2012), Divan, (hzl. Mehmet Gürbüz), Ankara: Grafiker Yayınları.
SARAÇ, M. A. Yekta (2007), Klasik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye, İstanbul: 3F Yayınevi.
SONA, Fatih (2019), Osmanlı Şairlerinin Divanlarında Fetihler-Zaferler (18. yy.), Kitabevi: İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1982), Osmanlı Tarihi: Karlofça Anlaşmasından XVIII. yüzyılın sonlarına kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ÜNGÜN, Sevim (1965), “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C. 15, sy. 20, s. 101-116.
ÜNGÜN, Sevim (1966), “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 21, s. 63-76.
ÜNGÜN, Sevim (1966), “Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 22, s. 169-80.