Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme

Osmanlı coğrafyasının sosyo-kültürel kimliğini geleneğin getirdiği köklü birikimle yansıtan Klasik Türk şiirinin ana teması aşk, temel karakterleri ise sevgili ve âşık tipleridir. Divan şairi aşk, sevgili ve âşık üzerine oluşturulan hayal dünyasına şairliğinin gücü nisbetinde katkıda bulunmuş, söyleyişi zenginleştirmiştir. Böylece divan şairi sevgilisini, ona ait ve onun etrafındaki her şeyi güzelliğiyle övüp yüceltirken çevre-eşya-insan malzemesini -dolayısıyla aşkı- orjinal hayallerle yeniden yorumlamıştır. Bu çalışmada, divan şiirinde insanoğlu için vazgeçilmez bir hayat kaynağı olan güneşin ve güneşle ilgili tasavvurların; yine divan şiirinin vazgeçilmez tipi sevgili ve sevgiliyle ilgili unsurların bir benzetileni olarak kullanıldığı mecaz dünyası, beyit örnekleriyle yansıtılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, sevgili, güneş.

An Evaluation Concerning the Reflection of Sun on the Type of Beloved in Divan Poetry

Main theme of Classical Turkish poetry, that reflects the socio-cultural identity of Ottoman geography with the experience rooted in tradition, is love and its main characters are the types of lover and beloved. Divan poet has contributed to the world of imagination based on love, beloved and lover in proportion to power of his poetry and enriched this genre. Thus Divan poet, while praising and glorifying the beloved and everything around her, reinterprets the material of environment-object-human - thereby love - with original images. In this study, metaphorical world in which the sun, an essential source of life for human being, and representations about it are used as a resemblance of beloved which is also an essential type in Divan poetry and the elements about her is tried to be reflected with the examples of verse.

Keywords:

Divan poetry, beloved, sun.,

PDF

___

Açıl, Berat (2008), “Divan Şiirinde Güneş İmgesinin Mahşer Güneşine Evrilmesi”, Kritik, I, 116-140.
Akdoğan,Yaşar,http://www.kultur.gov.tr/TR/Tempdosyalar/235225__Ahmedidiv aniyasar akdogan.pdf (23.01.2009)
Akyüz, Kenan, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgan Cunbur (1990), Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Avşar,Ziya,http://www.kultur.gov.tr/TR/Tempdosyalar/235223__RevaniDivaniZi yaAvsar.pdf (23.01.2009)
Ayan, Hüseyin (1990), Nesîmî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Aydemir, Yaşar (2000), Behiştî Divânı, Ankara: MEB Yay.
Aynur, Hatice (1999), 15. yy. Şairi Çâkerî ve Divanı : inceleme-tenkitli metin, İstanbul:(yy)
Bayat, Fuzulî ( 2007),Türk Mitolojik Sistemi, I, İstanbul: Ötüken Yay.
Cenkmen, Emin (ts), Osmanlı Sarayı ve Kıyafetleri, Türkiye Yayınevi.
Çavuşoğlu, Mehmet (1971), Necâtî Bey Divanının Tahlili, İstanbul: MEB Yay.
Çavuşoğlu, Mehmet (1977), Yahya Bey Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Çavuşoğlu, Mehmet (1979), Amrî Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Çavuşoğlu, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (1977), Hayretî Divanı, İstanbul: İs- tanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Çavuşoğlu, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (1990), Üsküplü İshak Çelebi Divanı, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yay.
Çelebioğlu, Âmil (1991), “Ay / Kültür ve Edebiyat”, DİA, IV, 182-191.
Çelebioğlu, Âmil (1988),“Fuzûlî’nin Bir Beyti Üzerine Bazı Düşünceler”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII, 199-210.
Çorak, Reyhan (2002), Klasik Edebiyatta Sevgilide Göz, Kirpik ve Kaş Üzerine Benzetmeler, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
http://www.diyanet.gov.tr/turkish/dy/Diyanet-Isleri-Baskanligi-AnaMenu-dini- kavramlar-sozlugu-92.aspx (10.03.2009)
Deniz, Sebahat (1992), 16. Yüzyıl Bazı Divan Şairlerinin Türkçe Divanlarında Kozmik Unsurlar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversi- tesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Deniz, Sebahat (2005), Tecellî ve Divanı, İstanbul: Veli Yay.
Doğan,MuhammedNur,http://www.kultur.gov.tr/TR/Tempdosyalar/235 220__avnfatihdivanimuhammednurdogan.pdf (23.01.2009)
Erzurumlu İbrahim Hakkı (1983), Marifetnâme, Hzl. M. Faruk Noyan, İstan- bul.
Eyüboğlu, İsmet Zeki (1987), Anadolu İnançları, İstanbul: Geçit Kitabevi.
Eyüpoğlu, E. Kemal (1975), Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler II, İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
Germaner, Semra ve Zeynep İnankur (2002), Oryantalistlerin İstanbulu, İs- tanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1951), Nedim Divanı, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Güler, Zülfi (2004), “Şeyh Gâlib Divanında Ayna Sembolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIV, S.1,103-121.
Gülhan, Abdülkerim (2005), “Güneş Redifli Kasideler ve Övgülerinde Hü- kümdar Tiplemeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştır- maları, XXVI, , 297-328.
Gündoğdu, Betül (2002), Pervâne Beg Nazire Mecmuâsı(30a-67b), Yayınlanma- mış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Gürtuna, Sevgi (1999), Osmanlı Kadın Giysisi, Ankara: Kültür Bak.Yay.
Güven, Hikmet Feridun (1988), Hayretî Divanında Kozmik Âlem ve Zaman, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü.
İpekten, Haluk (1974), Karamanlı Nizâmî, Ankara: Sevinç Matbaası.
İsen, Mustafa (1990), Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
İz, Fahir (1999), “Divan Şiiri”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, Hzl. Mehmet Kalpaklı, 112-133, İstanbul: YKY Yay.
Kalkışım, Muhsin (1994), Şeyh Galib Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Kaplan, Mahmut (1996), Neşâtî Divanı, İzmir: Akademi Kitabevi.
Karacan, Turgut (1991), Bosnalı Alaeddin Sâbit Divanı, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay.
Karavelioğlu, Murat Ali, Onaltıncı Yüzyıl Şairlerinden Prizrenli Şem’i’nin Di- vanının İncelenmesi ve Edisyon Kritiği (http://www.kultur.gov.tr/ TR/Tempdosyalar/235222__prizrenlisemi.pdf (23.01.2009)
Kavruk, Hasan (2001), Şeyhülislam Yahya Divanı, Ankara: MEB Yay.
Kaya, Reyhan (1990), “Yazmacılık Sanatında İstanbul Ekolü”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, III, 54-58.
Koçu, Reşat Ekrem (1961), “Bayram Yerleri” İstanbul Ansiklopedisi, V, İstan- bul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat.
Koçu, Reşat Ekrem (1969), Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara: Sümerbank Kültür Yay.
Kurnaz, Cemal (1996a), “Güneş (Edebiyat)”, DİA, XIV, 294-296.
Kurnaz, Cemal (1996b), Hayâlî Beg Divanının Tahlili, İstanbul: MEB Yay.
Kuşoğlu, Mehmet Zeki (2006), Kuyumculuk ve Maden Terimleri Sözlüğü, İs- tanbul: Ötüken Yay.
Küçük, Sabahattin(1988), “Divan Şiirinde Güneş Üzerine Bir Deneme”, Meh- met Kaplan İçin, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
Küçük, Sabahattin (1994), Bâkî Divanı, Ankara: TDK Yay.
Mengi, Mine (1995), Mesîhî Divânı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
Olivier,Guillaume Antoine (1977), Türkiye Seyahatnâmesi: 1790 yıllarında Tür- kiye ve İstanbul, İstanbul: Ayyıldız Matbaası.
Onan, Necmettin Halil (1991), İzahlı Divan Şiiri Antolojisi, İstanbul: MEB Yay.
Onay, Ahmet Talat (2007), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, Hzl. Cemal Kur- naz, Ankara: Birleşik Kitabevi.
Onur, Ozanay (2004), “Üsküdar’da Yazmacılık” II. Üsküdar Sempozyumu Bildiriler, II, 436-443.
Ögel, Bahaddin (1995), Türk Mitolojisi II, Ankara: TTK Yay.
Özkan, Senail (2006), Mevlânâ ve Goethe, İstanbul: Ötüken Yay.
Özyıldırım, Ali Emre (1999), Hamdullah Hamdi ve Divânı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü , III, Ankara: MEB Yay.
Pala, İskender (1990), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yay.
Pala, İskender (2004), “Meşşata” Akademik Divan Şiiri Araştırmaları, İstanbul: Kapı Yay., 394-410.
Sabuncu, Zeynep (2004), “Eski Türk Edebiyatında Güneş Motifi Üzerine Bir İnceleme”, Türklük Bilgisi Araştırmaları (Journal of Turkısh Studıes), Harvard University, Volume 28/1, 289-299.
Saraç, M.A. Yekta (2002), Emrî Divanı, İstanbul: Eren Yay.
Saraç, M.A. Yekta (2006), Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: Gökkubbe Yay.
Sefercioğlu, Nejat (1990), Nev’î Divanının Tahlili, Ankara: Kültür Bak. Yay.
Şahhüseyinoğlu, Nedim (2000), Anadolu Halk Kültüründe İnanç Motifleri, An- kara: İtalik Yay.
Şahin, Yüksel (2002), “Anadolu Kadın Başlıkları” Türkler, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, XVIII, 363-376.
Şeker, Mehmet (1997), Gelibolulu Mustafa ‘Âli ve Mevâ’ıdü’n-Nefâis fî- Kavâ’ıdi’l-Mecâlis, Ankara: TTK.
Şentürk, Ahmet Atilla (1995), Necâti Beğ’in Sultan Beyazıt Methiyesi ve Bazı Gazelleri Hakkında Notlar, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Şentürk, Ahmet Atilla (2002), XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevîlerinde Edebî Tasvirler, İstanbul: Kitabevi Yay.
Tanpınar, Ahmet Hamdi (1988), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstan- bul:Çağlayan Kitabevi
Tarlan, Ali Nihad (1948), Şiir Mecmuâlarında XVI ve XVII. Asır Divan Şiiri (Ulvî-Me’âlî-Nihânî-Feyzî-Katibî, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Ede- biyat Fakültesi Yay., Seri:1, Fasikül:3, 1-30.
Tarlan, Ali Nihad (1963), Necati Beg Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Tarlan, Ali Nihad (1968), Zâtî Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebi- yat Fakültesi Yay.
Tarlan, Ali Nihad (1992), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Tarlan, Ali Nihad (1992), Ahmet Paşa Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Tekin, Gönül A. (2004), “Yakın Doğu Mitolojisinde Kartal ve Güneş”, Türk- lük Bilgisi Araştırmaları (Journal of Turkısh Studıes) Günay Kut Arma- ğanı, Published at the Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Volume: 28 / II, 85-111.
Tekin, Gönül A. (2006), “Anka ve Güneş”, Türklük Bilgisi Araştırmaları (Journal of Turkısh Studies) Orhan Okay Armağanı, Published at the Department of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Volume: 30 / III, 209-236.
Timurtaş, Faruk Kadri (1980), Şeyhî ve Hüsrev ü Şîrîn’i, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Tökel, Dursun Ali(2000), Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Ankara:Akçağ Yay.
Tulum, Mertol ve M. Ali Tanyeri (1977), Nev’i Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Üzgör, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm, Ankara: Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Yeniterzi, Emine (1999), “Divan Şiirinde Ölüme Dair Bazı Hususlar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, V, 115-139.
Zülfe, Ömer (2005), “Üsküf” Üzerine”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, XII, 167-190.