OSMANLI BAKIYESINDE BIR OSMANLI AYDINI: RIZA TEVFIK ÜRDÜN'DE

Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'nı kaybetmesiyle birlikte İmparatorluk bakiyesi olan Arap topraklarında pek çok devlet kurulmuştur. Değişik nedenlerle yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nde barınamayan birçok Osmanlı aydını ve devlet adamı bu devletlere göç etmiş ve bazıları bunların kuruluş sürecinde etkili olmuşlardır. Bu kişiler sahip oldukları tecrübeleri ve birikimleri bu yeni devletlerin hizmetine sunmuşlardır. Bu makalede çeşitli siyasi sebeplerle Türkiye Cumhuriyeti'ni terk edip önce Mısır'a daha sonra da Ürdün'e göç etmek zorunda kalan Rıza Tevfik'in Ürdün'de yapmış olduğu siyasi, idari ve kültürel faaliyetler ele alınacaktır. Arapça kaynaklarda, Rıza Tevfik'in kendi yazdığı yazılar ve onun hakkında yazılan yazılar toplanarak onun Ürdün'deki hayatına dair bilinmeyen birçok nokta aydınlatılmaktadır.

AN OTTOMAN INTELLECTUAL IN FORMER OTTOMAN LANDS: RIZA TEVFİK IN JORDAN

In the final years of the Ottoman Empire, Arabs revoltedmany times. Their breakaway from the empire acceleratedwith the Great Arab Revolt in 1916. During the dissolution ofthe empire that began in 1919, many large and small stateswere founded. Many Ottoman intellectuals--who for onereason or another opted to leave the empire during this period--migratedto these states and played a key role in foundingthem. These intellectuals transmitted their experiencesto these newly founded states. This study focuses on RızaTevfik, who first fled to Egypt and then to Jordan, where heconducted political, administrative, and cultural activities.It bases its discussion of Tevfik on various historical sources,including Arab newspapers of the period.

PDF

___

Asad, Muhammed. Et-Tarik ila Mekke. Mekke: el-Mektebetü'l-Abdu'lAzîzi'l-Âm, 1954.
Başikoğlu, Munise. "Babam Rıza Tevfik." Tarih Toplum 59 (1988): 51- 54.
Birbudak, Togay Seçkin. "Türkiye Cumhuriyeti-Ürdün İlişkileri Kapsamında Emir Abdullah'ın 1937 Türkiye Ziyareti." Uluslararası Türk-Arap Müşterek Değerler ve Kültürel Etkileşim Sempozyumu Bildirileri Kitabı, ed. Mehmet Sıddık Yıldırım. Amman: Yunus Emre Enstitüsü, 2014.
Daniş, Hüseyin, Rıza Tevfik. Rubâiyâyt-ı Ömer Hayyam. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1340/1922.
Ebu'ş-Şa'r, Hind. "Ceridetü'l-Kıble es-Sevra elleti lem Nedrusuha Tivâle Karn." El-Düstûr, 3 Şubat 2016.
El-Âbidî, Mahmud. El-Hafriyâtü'l-Âsariyye fi Şarki'l-Ürdün. Amman: 1964.
El-Kâsım, İfâf Muhammed. Senevât el-Feylesof Rıza Tevfîk fi'l-Ürdün 1923-1931. Amman: Daru'l-Me'mûn, 2016.
El-Mülessem, el-Bedevî. Arar Şairü'l-Ürdün. Beyrut: Daru'l-Kalmer. Emir Abdullah. Biz Osmanlı'ya Neden İsyan Ettik?. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
Emir Abdullah. el-Âsâru'l-Kâmile li Melik Abdullah bin el-Hüseyn. Amman: Daru'l-Müttehide Li'n-Neşr.
Et-Tell, Mustafa Vehbi. Divan-ı Mustafa Vehbi Tell. Amman: 1982.
Haccî, Şükrî Cibbîn. El-Edeb fi's-Sahâfeti'l-Ürdün fi Ahdi'l-İmara 1921- 1946. Amman: Vizaretü's-Sekafe, 2002.
Halid, Refik. Aziz Felesofum: Refik Halid'den Rıza Tevfik'e Mektuplar. Haz. Abdullah Uçman. İstanbul; Dergah Yayınları, 2014.
Hayr, Hânî Süleyman. es-Sicil et-Tarihu'l-Musavver.
Israil, Jacob. "Tekârîr Cakob İsrail Di Han an Likââtihi maa Sümüvvü'lEmir Abdullah." Mecelletü'l-Yermûk 40 (1993).
Kandemir, Feridun. Rıza Tevfik'in İtirafları. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 2013.
Muhafaza, Ali. Tarihü'l-Ürdün el-Muasır Ahdi'l-İmâra-Muasır Ürdün Tarihi 1921-1946. Amman: Merkezü'l-Kütübü'l-Ürdünî, 1989.
Münib el-Mâzî-Süleyman Mûsâ. Tarihü'l-Ürdün fi'l-Karni'l-İşrîn. Amman: Mektebetü'l-Muhtesib.
Müşakabe, Abdurrahman Ahmed Salim. Hasan Halid Ebu'l-Hüda 1923-1931. Yüksek Lisans Tezi, Âl-i Beyt Üniversitesi, 2011.
Noyan, Mehmet. Milli Mücadele'de Yüzellilik Olayı ve Rıza Tevfik Bö- lükbaşı. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
Rıza Tevfik. Et-Tefâuliyye ve Et-Teşâumiyye fi'l-Hayat ve'ş-Şi'r. Amman: 1929.
Sekafetünâ fi Hamsîn Âmen. Amman: Daru's-Sekafe ve'l-Funûn, 1972. Semâdî, İmtinân. Şi'r Fuad el-Hatîb. Amman: Vizâretü's-Sekâfe. Süleyman, Muhammed. Târîhü's-Sahâfeti'l-Filistiniyye 1876-1976. Kıbrıs: 1987.
Taravne, Muhammed Salim, Hadi Ebdu'l-Fettah el-Muhasene. İdaretü'l-Maarif İmârati Şarku'l Ürdün. Amman: Daru'l-Künûzu'lMarife, 2015.
Tevfik, Rıza. Rıza Tevfik'ten Kızı Munise Hanım'a Mektuplar. Haz. Abdullah Uçman. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2015.
Topuzlu, Cemil. 80 Yıllık Hatıralarım. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
Uçman, Abdullah. "Rıza Tevfik Bölükbaşı." Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 35: 68-70.
Uçman, Abdullah. Rıza Tevfik'in Şiirleri ve Edebi Makaleleri Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
Uçman, Abdullah. Serâb-ı Ömrüm ve Diğer Şiirleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
Varol, Muharrem. "Rasputinleştirilen Bir Şeyh: Ebu'l-Hüda Sayyadi." Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı, ed. Zekeriya Kurşun, Haydar Çoruh, 60-69. İstanbul: Ordaf Yayınları, 2013.
Zu'bî, Ziyad Salih. Arâr ve El-Hayyâm Tercümetü'r-Rubâiyyât ve Nusûsun Uhrâ. Amman: El-Müessetü'l-Arabiyye li'l-Dirâsât ve'n-NeSİLşr, 2003.