Osmanlı Bakiyesinde Bir Osmanlı Aydını: Rıza Tevfik Ürdün’de

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nı kaybetmesiyle birlikte İmparatorluk bakiyesi olan Arap topraklarında pek çok devlet kurulmuştur. Değişik nedenlerle yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nde barınamayan birçok Osmanlı aydını ve devlet adamı bu devletlere göç etmiş ve bazıları bunların kuruluş sürecinde etkili olmuşlardır. Bu kişiler sahip oldukları tecrübeleri ve birikimleri bu yeni devletlerin hizmetine sunmuşlardır. Bu makalede çeşitli siyasi sebeplerle Türkiye Cumhuriyeti’ni terk edip önce Mısır’a daha sonra da Ürdün’e göç etmek zorunda kalan Rıza Tevfik’in Ürdün’de yapmış olduğu siyasi, idari ve kültürel faaliyetler ele alınacaktır. Arapça kaynaklarda, Rıza Tevfik’in kendi yazdığı yazılar ve onun hakkında yazılan yazılar toplanarak onun Ürdün’deki hayatına dair bilinmeyen birçok nokta aydınlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Rıza Tevfik, Ürdün, Osmanlı İmparatorluğu, Emir Abdullah, Amman

PDF

___

“Tekârîr Cakob İsrail Di Han an Likââtihi maa Sümüvvü’l-Emir Abdullah.” Mecelletü’l-Yermûk 40 (1993): 4-5.
Asad, Muhammed. et-Tarik ila Mekke. Mekke: el-Mektebetü’l-Abdu’l-Azîzi’l-Âm, 1954.
Başikoğlu, Munise. “Babam Rıza Tevfik.” Tarih Toplum 59 (1988): 51-54.
Birbudak, Togay Seçkin. “Türkiye Cumhuriyeti-Ürdün İlişkileri Kapsamında Emir Abdullah’ın 1937 Türkiye Ziyareti”, Uluslararası Türk-Arap Müşterek Değerler ve Kültürel Etkileşim Sempozyumu Bildirileri Kitabı, ed. Mehmet Sıddık Yıldırım (Amman: Yunus Emre Enstitüsü, 2014).
Daniş, Hüseyin, Rıza Tevfik. Rubâiyâyt-ı Ömer Hayyam. İstanbul: Evkaf Matbaası, 1340/1922.
Ebu’ş-Şa’r, Hind. “Ceridetü’l-Kıble es-Sevra elleti lem Nedrusuha Tivâle Karn,” el-Düstûr, 3 Şubat 2016.
El-Âbidî, Mahmud. el-Hafriyâtü’l-Âsariyye fi Şarki’l-Ürdün. Amman: 1964.
El-Camiatü’l-Arabiyye, 7 Mayıs, 1928, 3.
Elifbâ Gazetesi
El-Karmil Gazetesi
El-Kâsım, İfâf Muhammed. Senevât el-Feylesof Rıza Tevfîk fi’l-Ürdün 1923-1931. Amman: Daru’l-Me’mûn, 2016.
El-Kıble Gazetesi
El-Mülessem, el-Bedevî. Arar Şairü’l-Ürdün. Beyrut: Daru’l-Kalmer.
El-Ürdün, 11 Kanun-i Sani, 1930, sayı 327, 1.
Emir Abdullah. Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik?. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
Emir Abdullah. el-Âsâru’l-Kâmile li Melik Abdullah bin el-Hüseyn. Amman: Daru’l-Müttehide Li’n-Neşr.
Eş-Şarku’l-Arabî Gazetesi
El-Ürdün, 9 Mart, 1925, sayı 95, 2-3.
Et-Tell, Mustafa Vehbi. Divan-ı Mustafa Vehbi Tell. Amman: 1982.
Filistin Gazetesi
Haccî, Şükrî Cibbîn. El-Edeb fi’s-Sahâfeti’l-Ürdün fi Ahdi’l-İmara 1921-1946. Amman: Vizaretü’s-Sekafe, 2002.
Halid, Refik. Aziz Felesofum: Refik Halid’den Rıza Tevfik’e Mektuplar. Haz. Abdullah Uçman. İstanbul; Dergah Yayınları, 2014.
Hayr, Hânî Süleyman. es-Sicil et-Tarihu’l-Musavver.
Kandemir, Feridun. Rıza Tevfik’in İtirafları. İstanbul: Yağmur Yayınevi, 2013.
Muhafaza, Ali. Tarihü’l-Ürdün el-Muasır Ahdi’l-İmâra-Muasır Ürdün Tarihi 1921-1946. Amman: Merkezü’l-Kütübü’l-Ürdünî, 1989.
Münib el-Mâzî-Süleyman Mûsâ. Tarihü’l-Ürdün fi’l-Karni’l-İşrîn. Amman: Mektebetü’l-Muhtesib.
Müşakabe, Abdurrahman Ahmed Salim. Hasan Halid Ebu’l-Hüda 1923-1931. Yüksek Lisans Tezi, Âl-i Beyt Üniversitesi, 2011.
Noyan, Mehmet. Milli Mücadele’de Yüzellilik Olayı ve Rıza Tevfik Bölükbaşı. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
Rıza Tevfik. Et-Tefâuliyye ve Et-Teşâumiyye fi’l-Hayat ve’ş-Şi’r. Amman: 1929.
Sekafetünâ fi Hamsîn Âmen. Amman: Daru’s-Sekafe ve’l-Funûn, 1972.
Semâdî, İmtinân. Şi’r Fuad el-Hatîb. Amman: Vizâretü’s-Sekâfe.
Süleyman, Muhammed. Târîhü’s-Sahâfeti’l-Filistiniyye1876-1976. Kıbrıs: 1987.
Taravne, Muhammed Salim, Hadi Ebdu’l-Fettah el-Muhasene. İdaretü’l-Maarif İmârati Şarku’l Ürdün. Amman: Daru’l-Künûzu’l-Marife, 2015.
Tevfik, Rıza. Rıza Tevfik’ten Kızı Munise Hanım’a Mektuplar. Haz. Abdullah Uçman. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2015.
Topuzlu, Cemil. 80 Yıllık Hatıralarım. İstanbul: İşaret Yayınları, 2010.
Uçman, Abdullah. “Rıza Tevfik Bölükbaşı.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA)35: 68-70.
Uçman, Abdullah. Rıza Tevfik’in Şiirleri ve Edebi Makaleleri Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
Uçman, Abdullah. Serâb-ı Ömrüm ve Diğer Şiirleri. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
Varol, Muharrem, “Rasputinleştirilen Bir Şeyh: Ebu’l-Hüda Sayyadi”, Prof. Dr. Cevdet Küçük Armağanı, e. Zekeriya Kurşun, Haydar Çoruh, 60-69. İstanbul: Ordaf Yayınları, 2013.
Zu’bî, Ziyad Salih. Arâr ve El-Hayyâm Tercümetü’r-Rubâiyyât ve Nusûsun Uhrâ. Amman: El-Müessetü’l-Arabiyye li’l-Dirâsât ve’n-Neşr, 2003.