İlk fetihler sırasında İslam, farklı kültür ve inançtan halkların yasadığı coğrafyalara tasındı. Buralarda ortak İslam kimliği yaratılmakla birlikte, zamanla dinin Hicaz merkezli yorumundan farklı anlayıslar ortaya çıkmaya basladı. Bu anlayıslar daha çok Türk ve İran coğrafyasında ortaya çıkan entelijansiyanın kendilerini ifade etme imkânı buldukları Mu’tezile ve Hanefîlik gibi mezhepler tarafından gelistirildi. Bu mezheplerin Hicaz ekolünden farklılığı milliyet temelinden daha çok zihniyet temelinde kendini gösterdiğinden, bu olguyu Entelektüel Milliyetçilik olarak adlandırmak daha uygun görünmektedir. Bu çerçevede elinizdeki yazı, İslam’ın ilk döneminde, İslam’a yeni katılan coğrafyaların Araplara tepkisi olarak mezhepleri Entelektüel Milliyetçilik çerçevesine alarak analiz etmekte ve özellikle Hanefîliğin bu açıdan yapısal tahlilini yapmaktadır.

Religion creates multiple identities in diverse geographical and cultural milieu. On the lands surmounted by early warriors, Muslim met various cults and cultures. The people with these new elements did of course not easily sub- mit themselves to the new comers and to their religion. Naturally novel identiti- es came up with this new interconnection and interdependence. With its relation to these cultures, Islam created different identities that have common religious values as all Muslims have on the one hand, but carried distinct cultural and local traits on the other. These distinct characters are mostly Turkish and Persian who created Muslim intelligentsia in Islam which I call intellectual nati- onalism, the representation of intellectualism in the hands of different nations. That means in the classical period long before nationalism emerged in the West, religious schools had sui generis intellectual nationalists in their resistance to Arabs. The following essay canvasses these multiple identities and presents an analysis of the resistance of universal elements within Islam against locals