İSLAM DÜŞÜNCESİNDE GÜNÜMÜZDE AZ BİLİNEN BİR GELENEK:İŞÂRÂT (ŞERHLERİ) GELENEĞİ

İslam bilim ve düşünce geleneğinde, hemen hemen bütün şerh ve haşiyeler, bir şârihin orijinal metnin yalnızca imalarını açıklamaya çalıştığı kopyaları tarzında değil de, kendi asli görüş ve sentezlerini de içeren özgün eserler tarzında yazılmışlardır. Bu açıdan bakıldığında, yazılan şerh ve haşiyelerin pek çoğunun, asıl metinle aynı olmayıp, aksine onların neredeyse şerh edilenden bağımsız eserler gibi yazıldığı görülür. Ayrıca, İslam bilim adamlarının eserleri üzerine yazılan bu şerh ve haşiyeler, pek çok düşüncenin gelişmesine, başkalarına aktarımına ve farklı gelenekler oluşmasına katkı sağlamıştır. Söz konusu geleneklerden birisi de, el-Mes‘udî ve Fahreddîn Râzî’nin, İbn Sînâcı düşüncenin en son ve mükemmel çalışmalarından birisi olan el-İşârât ve’tTenbîhât’a yaptıkları şerhlerle başlayan ‘İşârât (Şerhleri) Geleneği’dir. Bu makalede, bu geleneğin varlığına dikkat çekerek, söz konusu gelenek içerisinde yazılan önemli eserleri tanıtacağız.

A Little-Known Tradition in Islamic Thought: The Tradition of Tradition of Sharh al-Ishārāt

In the tradition of Islamic science and thought, almost all commentaries (sharh) and apostils (hāshiya) have been written in the style of the original works which also contain the commentator’s own opinions and syntheses, not in the style of the authentic copies which the commentator attempts to explain only implications of the original text. Looking from this point of view, it is seen that many of the written commentaries and apostils are not the same with the authentic texts, but they have almost been written as independent works from the ones interpreted. Also, those commentaries and apostils written on the Islamic scholars’ works have provided many thoughts to improve and transfer to the others, and form diverse traditions. One of the traditions is ‘the Tradition of Sharh al-Ishārāt’, which have begun with al-Mas‘udī’s and Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s commentaries on al-Ishārāt wa al-Tanbīhāt which is one the last and the perfect works of the Avicennian thought. In this article, we introduce the important works written in this tradition by pointing out the existence of such a tradition.

PDF

___

• el-Âbidî, Ahmed. (1375). Hâşiyetü ala Şurûhu’l- İşârât Mukaddimesi. Tahran: Merkezi İntişarât Defteri Tebliğâti İslamî. I, 9-29.
• Altaş, Eşref. (2009). Fahreddin er-Razi’nin İbn Sina Yorumu ve Eleştirisi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Anawati, Georges C. (1950). Müellefâtû İbn Sina. Kahire: Dârü’l-Maârif.
• Baga, Mehmet Sami. (2008). Şemsuddin Semerkandi ve Beşârâtü’l- İşârât Adlı Eserinin Tabiyyat Bölümü; Tahkik, Tercüme ve Değerlendirme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Brockelman, Carl. (1942). GAL. Leiden : E. J. Bril. I, 597.
• Brockelman, Carl. (1956). Supplementband. Leiden: E. J. Brill, I, 816.
• Çoşar, Hakan. (2009). Keşfü’t-Temvîhât’ta Seyfeddin Âmidî’nin Felsefi Görüşleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Demirkol, Murat. (2007). Nasıruddin Tusi’nin İbn Sinacılığı. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Derin, Nemci. (2008). Kutbeddin Razi’nin Hayatı, Eserleri ve Felsefi Görüşleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Durusoy, Ali. (2001). el-İşârât ve’t-Tenbihât, Mad. DİA, cilt. 23, 421.
• Durusoy, Ali. (2001). İşaretler ve Tembihler Çeviri Girişi. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Endress, Gerhard, (2006). Reading Avicenna In The Madrasa, Arabic Theolog. Arabic Philosophy (ed. James E. Montgomery) içinde, 371-422. Leuven-ParisDudley (Ma): Peeters
• Ergin, Osman. (1956). İbn Sina Bibliyografyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Tıp Tarihi Enstitüsü
• Gutas, Dimitry. (2004). İbn Sina’nın Mirası (Derleme ve Tercüme, M. Cüneyt Kaya), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Haklı, Şaban. (2002). Müteahhirin Döneminde Felsefe Kelam İlşkisi: Fahreddin er-Razi Örneği, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Hânî, Numan Ferhat. (1997). Mesâilü’l-Hilaf Beyne Fahruddin er-Razi ve Nasîruddîn et-Tusi. Beyrut: el-Gadir
• İbn Sina. (2005). İşaretler ve Tembihler (Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli). İstanbul: Litera Yayıcılık
• Kaplan, Hayri. (2001). Fahruddîn er-Râzî Düşüncesinde Ruh ve Ahlak. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Katip Çelebi. (1941). Keşfu’z-Zunûn. Ankara : Milli Eğitim Bakanlığı, I, 94-95.
• Kara, İsmail. (2010). Unuttuklarını Hatırla! Şerh ve Haşiye Meselesine Dair Birkaç Not.Divan: Displinlerarası Çalışmalar Dergisi, cilt 15, sayı 28, 1-67.
• Mahdevî, Yahya. (1954). Fihrist Nüshahâyı Müsennafatı İbn Sina. Tahran: Danişgah-ı Tahran.
• Olguner, Fahrettin. (2001). Üç Türk İslam Mütefekkiri Düşüncesinde Varoluş (İbn Sina- Fahreddin Razi-Nasireddin Tusi). İstanbul: Ötüken Yayınları
• Öçal, Şamil (2000). Kemalpaşazade’nin Felsefi ve Kelâmi Görüşleri. Ankara:Kültür Bakanlığı.
• Pehlivan, Necmettin (2010). Şemsu’d-Dîn Muhammed b. Eşref es-Semerkandî’nin Kıstâsu’l-Efkâr fî Tahkîki’l-Esrâr adlı eserinin tahkiki, tercümesi ve değerlendirmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Razi, Fahreddin. (1382). Şerhu’l İşârât ve’t-Tenbîhât. Mukaddime ve Tashih, Dr. Ali Rıza Necefzade, Tahran: Encümen-i Âsâr, I-II.
• Razi, Fahreddin. (1290/1873). Şerhu’l İşârât ve’t-Tenbîhât, (Tusi’nin şerhi ile birlikte hamişte). İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire.
• Razi, Fahreddin. (1325/1907). Şerhu’l İşârât ve’t-Tenbîhât. Kahire: el-Matbaatü’lHayriyye), I-II.
• Şensoy, Sedat. (2010) «Şerh» Mad., DİA, cilt 38, s.555-558.
• Şihabi, Mahmud. (1339). et-Tenbihât ve’l- İşârât Mukaddimesi. Tahran:Çaphane-i Danişgah
• Tusi, Nasireddin. (1377). Hallu Müşkilati’l-İşârât. Tahran: Matbaatü’l-Haydari
• Tusi, Nasireddin. (1290). Hallu Müşkilati’l-İşârât (Razi’nin şerhi ile birlikte). İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire.
• Tusi, Nasireddin. (1993). Hallu Müşkilati’l-İşârât (tahkik; Süleyman Dünya, İbn Sina’nın eseri ile birlikte). Beyrut: Müessesetü’n-Numan.
• Yemenli, İbrahim. (1999). Ekmeleddin en-Nahcuvani ve Varlık Anlayışı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yörük, İsmail (1987). Şemsüddin Muhammed b. Eşref el-Hüseynî esSemerkandî’nin belli başlı kelâmî görüşleri (Allah ve iman anlayışı). Yayınlanmamış Doktora Tezi,Atatürk Üniversitesi [İlâhiyat Fakültesi] Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Erzurum.