ENDÜLÜS EMEVÎ HALİFESİ II. HAKEM’İN ENDÜLÜS’ÜN KUZEYİNDEKİ HRİSTİYAN DEVLETLERLE MÜCADELESİ

Endülüs Emevîleri, kuruluşlarından yıkılışlarına kadar fetihlerden sonra devletin kuzeyinde teşekkül eden Hristiyan devletlerle mücadele hâlinde olmuşlardır. Bu uzun mücadele sürecinde bu devletlerin ilerleyişini durduran ve onları itaat altına alan ilk isim II. Hakem’in babası III. Abdurrahman’dır (300-350/912-961). Onun sağladığı üstünlük II. Hakem (350-366/961-976) ve Âmirîler (366-398/976-1008) adı verilen dönemde de devam etmiştir. Bu süreç içerisinde II. Hakem dönemi, söz konusu devletlerin itaatlerinin birkaç defa yeniden sağlandığı, yeni fetihlerin gerçekleştirildiği ve aynı zamanda savaşın yanı sıra kesintisiz sekiz yıllık barışın tesis edildiği önemli bir devreyi teşkil eder. Bu makalede II. Hakem’in Endülüs’ün kuzeyindeki Hristiyan devletlere karşı yürüttüğü savaş ve barış dönemlerini içeren on altı yıllık zorlu mücadele süreci ele alınmıştır. Dört bölümden meydana gelen bu makalenin birinci kısmında bu dönemin başında Endülüs Emevî topraklarına saldıran Leon Krallığı’nın itaat altına alınması incelenmiştir. İkinci kısımda yeniden saldırıya geçen kuzeydeki Hristiyan devletlerle yapılan savaşlar ve bu dönemde gerçekleştirilen fetihler ele alınmıştır. Üçüncü kısımda iki taraf arasında sekiz yıl kesintisiz devam eden barış süreci incelenmiştir. Dördüncü kısımda Hristiyan devletlerin Gurmâc (Gormaz) kalesini geri alma teşebbüsüne yer verilmiştir. Söz konusu çalışmanın öncelikli hedefi, Müslüman tarihçilerin kaydettikleri gibi Endülüs Emevîleri’nin bu devletler üzerinde gerçekten hâkimiyet oluşturup oluşturamadıklarına yönelik günümüz batı literatüründe yapılan tartışmalara katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler:

Endülüs Emevîleri, , II. Hakem, , Leon Kralı IV. Ordono, , Leon Kralı I. Sancho, , Kastilya Kontu Fernan Gonzales,

The Struggle of Andalus Umayyad Caliph Hakam II against the Christian States in the North Andalus

From their founding to their collapse, the Andalusian Umayyads have been struggling with the Christian states which established in the north following Umayyads conquests of the region. During this long struggle period, the first name that ceased their progress and had authority over these states was Hakam II’s father Abd ar-Rahman III (300-350/912-961). The power provided by him continued in the periods of Hakam II (350-366/961-976) and Amirids (366-398/976-1008). In this process, Hakam II period was important because the obedience of the states in question had been maintained, new conquests were achieved, and an uninterrupted eight-year peace was established. In this article, the sixteen-year long struggle process, including war and peace periods, of Hakam II against these states in the North of Andalusia has been discussed. The article consists of four chapters. In the first part, the Muslim control on the Kingdom of Leon, which attacked the Andalusian Umayyad lands at the beginning of this period, has been examined. In the second part, the battles with the Christian states in the north and the conquests carried out in this period have been discussed. In the third part, the peace process between the two sides, which had been continuing for eight years, has been examined. In the fourth part, the Christian states' attempt to recapture the Gormaz (Gurmâc) castle has been mentioned. The main purpose of the article is to contribute to the debate in modern western literature about the Umayyads' domination of these states, recorded by Muslim historians as well.

Keywords:

Andalusian Umayyads, Caliph Hakam II, King Ordoño IV of León, King Sancho I of León, Count Fernán González of Castile, Gormaz.,

PDF

___

Antón, Jose María Monsalvo. Atlas Historico De La España Medieval. Madrid: Editorial Sintesis, ts.
Arce, Josep Sune. “Was the Umayyad Caliphate of Cordoba as Strong as Arab Chroniclers Claimed?”. Al-Masaq 31/1 (2019), 35-49.
Atçeken, İsmail Hakkı. “Emevîler’e Kadar Endülüs”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. 15 Cilt, İstanbul: Siyer Yayınları, 2018, 4/11-48.
Avcı, Casim. “Sugūr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/473-474. İstanbul: TDV Yayınları 2009.
Codera, Francisco. “Campana de Gormaz en el ano 364 de la Hegira”. Estudios Criticos de historia árabe-española 2 (1917), 223-263.
Codera, Francisco. “Embajadas de Principes Cristianos en Cordoba en los Ultimos Anos de Alhaquem II”. Estudios Criticos de historia árabe-española 2 (1917), 181-205.
Codera, Francisco. “Embajadores de Castilla Encarcelados en Cordoba en los Ultimos Anos de Alhaquem II”. Estudios Criticos de historia árabe-española 2 (1917), 207-222.
Dozy, Reinhart Pieter Anne. Recherches sur l’histoire politique et littéraire de l’Espagne pendant le moyen âge. Paris: Leyde, 1881.
Dozy, Reinhart Pieter Anne. Spanish Islam. İng. çev. F. Griffin Stokes. London: Chatto Windus, 1913. el-Haccî, Abdurrahman Ali. Târîhu’l-Endelüs mine’l-fethi’l-İslâm hattâ sukûtu Gırnâta. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1981.
el-Hâşimî, Abdülmun‘im. el-Hilâfetu’l-Endelüsiyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2007.
İbn ‘İzârî el-Merrâküşî. el-Beyânü’l-Muğrib fi ahbâri mulûki’l-Endelüs ve’l-Mağrib. nşr. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf - Muhammed Beşşâr ‘Avvâd. 2 Cilt. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2013.
İbn Cülcül, Süleymân b. Hassân. Tabakātü’l-etibbâʾ ve’l-hükemâʾ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
İbn Ebî Usaybia, Ahmed b. el-Kâsım. ʿUyûnü’l-enbâʾ fî ṭabakāti’l-etibbâʾ. nşr. Nizâr Rızâ. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayât, 1965.
İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed. Kitâbü’l-‘İber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l- ‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber ve men ‘âsaruhum min zevi’s-sultâni’l-ekber. nşr. Halîl Şehâde. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
İbn Hayyân, Ebû Mervân. el-Muktebes fî ahbâri beledi’l-Endelüs. nşr. ‘Abdurrahmân ‘Alî el-Haccî. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1965.
İbnü’l-Hatîb, Lisânüddîn. A‘mâlu’l-a‘lâm fî men bûyi‘a kable’l-ihtilâm min mülûki’l-İslâm. nşr. Lêvi-Provençal. Beyrut: Dâru’l-Mekşûf, 1956.
İnân, Muhammed ‘Abdullâh. Devletü’l-İslâm fi’l-Endelüs. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1997.
Jarrett, Jonathan. Pathways of Power in late-Carolingian Catalonia. London: University of London, Doktora Tezi, 2005.
el-Kalkaşendî, Şihâbüddîn Ahmed. Subhu’l-aʿşâ fî sınâʿati’l-inşâ. 14 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîviyye, 1914-1922.
Küçüksipahioğlu, Birsel. “Endülüs Emevîleri”. İslâm Tarihi ve Medeniyeti. 15 Cilt. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018, IV, 49-119.
Lêvi-Provençal, Êvariste. Târîhu İsbâniyyeti’l-İslâmiyye mine’l-fethi ilâ sükûti’l-hilâfeti’l-Kurtubiyye (711-1031). Ar. çev. Ali Abdürraûf el-Bembî - Ali İbrahim el-Menufi - es-Seyyid Abdüzzahir Abdullah. 2 Cilt. Kahire: el-Mecâlisü’l-‘Alâ, 2000.
el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Ezhârü’r-riyâz fî ahbâri ʿİyâż. nşr. Mustafa es-Sekkâ - İbrahim el-Ebyârî - Abdülhafiz Şelebî. 3 Cilt. Kahire: Matbaatu Fedale, 1939.
el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed. Nefhu’t-tîb min ğusni’l-Endelüsi’r-râtib. nşr. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1988.
Mu’nis, Hüseyin. Fecru’l-Endelüs. Kahire: Dâru’r-Reşâd, 2005.
en-Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. nşr. Abdülmecîd Terhûnî. 33 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Özdemir, Mehmet. “Endülüs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/211-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Özdemir, Mehmet. “Gâlib b. Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/328. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Özdemir, Mehmet. “Hakem II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/174-175. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları (Siyasî Tarih). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
Scheindlin, Raymond P.. “The Jews in Muslim Spain". The Legacy of Muslim Spain 1 (1994), 189-200.
Şeyban, Lütfi. Reconquista Endülüste Müslüman-Hristiyan İlişkileri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
Thomas Irving. “Kastilya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/1-2. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
Watt, W. Montgomery. – Pierre Cachia. Endülüs Tarihi. çev. Cumhur Ersin Adıgüzel - Qiyas Şükürov. İstanbul: Küre Yayınları, 2009.
Yâkût el-Hamevî. Muʿcemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1977.
Yılmaz, Saim – Erbaş, Furkan. “Endülüs Emevî Halifesi II. Hakem’in İlmî Kişiliği ve İlim Hayatına Sağladığı Katkılar”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2017), 157-185.
ez-Zenâtî, Sâlim ‘Abdullâh. Târîhu’l-Endelüs ve ḥaḍâratuhâ fî ‘ahdi Benî Umeyye (Hilâlu ‘aṣri’l-hilâfe 316/929-422/1031). Bingazi: Dâru’l-Kütübi’l-Vataniyye, 2008.
Zikru bilâdi’l-Endelüs. nşr. L. Molina. 2 Cilt. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas Instituto de Cooperacion Con el-Mundo Arabe, 1983.