Bağnaz Bir Selefî Mi Endişeli Bir Entelektüel Mi? (İbn Teymiyye’nin Eleştirel Ve Reaksiyoner Karakteri Hakkında)

Bu makale, İslam düşüncesinin en önemli teorisyenlerinden biri olan İbn Teymiyye’nin, ilmi kişiliğinin belirgin bir özelliği olan reaksiyoner karakterini ortaya koymayı hedeflemektedir. Her düşünce gibi onun fikirleri de zamanın ruhundan bütünüyle bağımsız olarak değerlendirilmeyeceği için bu karakterin oluşmasında etkili olan dönemin sosyo-kültürel koşullarının genel manzarası özetlenerek tepkiselliğinin boyutu ve nedenleri keşfe çalışılacaktır. Tedvin asrının başlangıcından itibaren tenkitçi bakış açısının İbn Teymiyye ile birlikte zirveye çıktığını söyleyebiliriz. Onun özellikle felsefe, kelam ve tasavvufa yönelttiği eleştiriler bugün zengin bir malzeme olarak elimizdedir. Bu malzemenin dikkatli bir biçimde tasnif ve tahlili lüzumludur. Zira gerek İbn Teymiye’nin şahsiyeti gerekse fikirleri bugün İslam dünyasındaki pek çok radikal akımın tasvibi gayri kâbil aşırılıklarına ilham kaynağı olması bunu zorunlu kılmaktadır. Diğer taraftan, kendilerini onun düşünce sistemine nispet edenlerin İslam düşüncesinin en büyük münekkitlerinden birisini dogmatik bir figür haline getirip eleştirel düşünce tarzını günah keçisi hâline getirmeleri de işin bir başka boyutudur. Dolayısıyla biz, bir taraftan İbn Teymiyye’nin mevcut dini telakkilere yönelik tenkitlerini ortaya koyarken, diğer taraftan da onun eleştirilerini taraftarlıktan uzak akademik bir bakış açısıyla değerlendirmeye gayret edeceğiz. Böylelikle şeytanlaştırma veya kutsallaştırma olguları arasına sıkışıp kalan bu büyük ismin mirasını tanıma imkânına kavuşacağız

Anahtar Kelimeler:

İbn Teymiyye, Kelam, Felsefe, Tasavvuf

A Begoted Salafi or A Concerned Intellectual? (A Review On Ibn Taymiyyah’s Critical and Reactionary Character)

This article aims to reveal the reactionary character of Ibn Taymiyyah, one of the most important theorists of Islamic thought, which can be considered as a reflection of his scientific personality. As every thought should be considered in its age, a photograph of sociocultural conditions of his period that influence the formation of this character will be taken and causes and extent of his reactivity will be shown. Critical perspective manifested itself since the beginning of the tadwin century reached its peak with Ibn Taymiyyah. In particular, his philosophy, theology and islamic mysticism criticism enabled us to inherit a rich accumulation in this regard. The unfortunate thing was that his alleged followers made a dogmatic figure out of one of the greatest critics of Islamic thought blaming his critical thinking. In this review, we will try to uncover Ibn Taymiyyah’s critics of religious conceptions of his age from an objective academic perspective. Thus we will have the opportunity to recognize the heritage of this great name who was demonized by some and sanctified by others

Keywords:

Ibn Taymiyyah Theology, Philosophy, Islamic Mysticism, Criticism,

PDF

___

• Abrahamov, Bünyamin (2009). “Akıl-Nakil Uyumu Noktasında İbn Teymiyye’nin Yaklaşımı”. çvr. Salih Özer, İslamî İlimler Dergisi, sy. 1-2.
• Alberry, A. J. (1957). Revelation and Reason in Islam, London: Allen-Unwin, s. 7-9.
• Ben Cheneb, Moh. Ben, “İbn Teymiyye”, İA.
• Brockelmann, Carl (1937-1942). Geschichte der Arabischen Litteratur Supple- mentband, Leiden.
• Cürcânî, Seyyid Şerif (1995). Kitâbü’t-tarifât, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn (2002/1422). Kitâbü’l-irşad ilâ kavâtıi’l-edille fî usûli’l-itikâd, thk. Muhammed Yusuf Musa, Abdülmünim Abdülhamid, Kahire: Mektebetü’l-Hancî.
• Davudoğlu, Ahmed (1978). Din Tahripçileri, İstanbul.
• Ebu Zehra, Muhammed (1988). İmam İbn Teymiyye, trc. Nusreddin Bolelli, v.dğr, İstanbul: İslamoğlu Yayıncılık.
• Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed (2006). Kânunü’t-tevîl (Mecmûatü Resâili’l-İmâmi’l-Gazâlî içinde), Beyrut: Daru’l-Kütibi’l-İlmiyye.
• ______, Ebu Hâmid Muhammed. El-Mustasfa min ilmi’l-usûl, nşr. İbrahim Muhammed Ramazan, Beyrut:Daru’l-Erkam, ts.
• ______ (1964). Fedâihu’l-Bâtıniyye, nşr. Abdurrrahman Bedevî, Kahire 1964.
• Hodgson, Marshall G. S. (1995). İslam’ın Serüveni, İstanbul: İz Yayıncılık.
• İbn Battûta (1985). Rihletü İbn Batûta: Tühfetü’n-nüzzâr fî ğarâibi’l-emsâr ve acâibi’l-esfâr, nşr. Ali el-Muntasır el-Kettânî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Kayyim, el-Cevziyye (1403/1983). Esmâü müellefâti Şeyhi’l-islâm İbn Tey- miyye, nşr. Selahaddin el-Müneccid, Beyrut.
• İbn Kesîr, İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, thk. Ali Şîrî, Daru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1988/1408.
• İbn Recep, Ebu’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman, Zeyl alâ Tabakâti’l-Hanâbile, Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbâs Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalîm (2009). Der’ü teâruzi’l-akl ve’n-nakl, nşr. Abdüllatîf Abdurrahmân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye.
• ______ (1409/1989). Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakdi kelâmi’ş-Şîa ve’l- Kaderiyye, nşr. Muhammed Reşâd Sâlim, Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, II.
• ______ (1420/1994). el-Furkân beyne evliyâi’r-Rahmân ve evliyâi’ş-şeytân, nşr. Abdurrahman b. Abdülkerim el-Yahya, Riyad-Beyrut: Daru’l-Fazile, Daru İbn Hazm.
• ______ (1993). er-Redd ala’l-mantîkıyyîn, thk. Refîk el-Acem, Beyrut: Dâru’l- Fikri’l-Lübnânî.
• ______, Mecmûatü’r-resâili’l-mesail, Mısır, ts.
• ______, Mecmûu Fetâvâ Şeyhi’l-İslam Ahmed b. Teymiyye, nşr. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, Riyad, ts.
• ______, Nakdu’l-mantık, thk. Muhammed Hâmid el-Fîkî,, Kahire: Mektebetü’s- Sünneti’l-Muhammediyye, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, el- Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî Marifeti’l-esrâri’l-mâlikiyye ve’l-mülkiyye, Mısır: Daru Sadır, ts.
• ______ (1980). Füsûsü’l-hikem, nşr., Ebu’l-Alâ el-Afîfî, Irak: Mektebetü Daru’s- Sekâfe.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali (2002). Kitâbu Telbîsü’l-iblis, thk. Ahmed b. Osman el-Mezîd, Riyad: Daru’l-vatan.
• Joseph, H. Escovitz (1984). The Office of Qadi al-Qudat in Cairo under the Bahri Mamluks, Berlin: Kalus Schvarz Verlag.
• Kara, Mustafa (1987). “İbn Teymiyye’nin İbn Arabi’ye ve Vahdeti Vücûda Bakı- şı”. İbn Teymiyye Külliyatı İçinde, İstanbul: Tevhid Yayınları.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mucemü’l-müellifin terâcimi musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye, Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, ts.
• Koca, Ferhat (1999), “İbn Teymiyye”, DİA, XX, 391-405.
• Kuşeyrî, Abdülkerim (1999). Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Laoust, Henri (1939). Essai sur lesdoctrinessociales et politiques de Taki-d-Din Ahmad b. Taimiya, Kahire: İnstitut Français d’Archeologie Orientale, 1939.
• Makdisi, George (2007). İslamın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim, trc. Hasan Tüncay Başoğlu, İstanbul: Klasik.
• Özervarlı, Sait (2008). İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolojisi ve Kelamcılara Eleştirisi, İstanbul: İsam Yayınları.
• Öztürk, Mustafa (2003). Kur’an ve Aşırı Yorum: Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Yo- rum, Ankara: Kitabiyat Yayınları.
• Râzî, Fahreddin, Muhassal efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn, nşr. Tâhâ Abdurrûf Sad, Kahire: Mektebetü Külliyâti’l-Ezheriyye, ts.
• ______, Fahreddin (1986/1406). Esâsu’t-takdîs, thk. Ahmed Hicâzî Sekkâ, Kahi- re: Mektebetü Külliyâti’l-Ezheriyye.
• Safedî, Selahaddîn Halil b. Aybek (1401/1981). el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. İhsan Abbâs, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Sancar, Faruk (2013). “Selef Geleneğinde Fahreddin er-Râzî’ye Yöneltilen Me- todik Eleştiriler”, İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, ed. Ömer Türker-Osman Demir, İstanbul: İsam Yayınları.
• Sirâcu’l-Hakk (1991). “İbn Teymiyye”, trc. Mustafa Armağan, İslam Düşüncesi Tarihi, ed. M.M. Şerif, İstanbul: İnsan Yayınları, III, 21, 25;
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebu Bekir, Savnu’l-mantık ve’l-kelâm an fehmi’l-mantık ve’l-kelâm, thk. Ali Sâmî en-Neşşâr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, ts.
• Şeybânî, Muhammed İbrahim (1414/1993). Mecmûatü mifellefâtü Şeyhi’l-islâm İbn Teymiyye, Küveyt.
• Toktaş, Fatih (2004). İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1986). “İbn Teymiyye”, İbn Teymiyye Külliyatı’nın Girişi, İstanbul: Tevhid Yayınları.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed, Tezkiretü’l-Huffâz, Haydarabad 1375-77/1957- 58, IV, 1496.
• Zirikli, Hayreddin (2002). el-Alam, nşr. Daru’l-Alem li’l-Melâyîn, ys.