Kur’an Deyimlerinde Teşbihin Temel Özellikleri

Kuran’ı anlamak büyük ölçüde onun üslubunu, sanatlarını, dil yapılarını an-lamaktan geçmektedir. Bu anlamda deyimsel anlatım ve birçok sanatın ilk aşaması sayılan teşbih sanatı son derece önem arzetmektedir. Bu makalemizde Kuran deyimlerinde teşbihin temel özellikleri konusunu incelenecek ve böylece Kuran’ın etkili anlatımına ne derece katkısı olduğunu ortaya konmaya çalışıla-cak.

Anahtar Kelimeler:

Kur’an, teşbih, deyim, belağat, üslup

Basic Charactistics Of Comparison in The Idioms Of Quran

Understanding of Quran depends on comprehension of its method, rethorics and structures of language. In this sense, idiomatic explaning and comparison that is considered to be the first step of a lot of rethorics are more important. In this article, subject of basis characteristics of comparison will be studied and thus, it will be demonstrated to contribute comprehensive influence of Quran

Keywords:

Quran, comparison, idiom, rethoric, method,

PDF

___

Ahmet Cemal, Ömerî, el-Mebâhisu’l-Belâgiyye fî Dav’i Kadiyyeti’l-İ’câz, Mektebetu‟l-Hafâcî, Kahire, 1990.
Âlûsî, Ebu'l-Fadl Şihâbüddin (ö. 1270 h.), Rûhu'l-Meânî fî Tefsîri'l-Kur’âni'l-Azîm, Dâru'l-Fikir, Beyrut, 1994.
Askerî, Ebu Hilal (ö. 395 h.), Kitâbu Cemheretü’l-Emsâl (thk. Abdulmecid Gatâmış), 2. bs., Dâru‟l-Cîl, Beyrut, 1988.
Atîk, Abdülaziz, fi’l-Belâgati’l-Arabiyye (İlmu’l-Beyân), Dâru‟n-Nehdati‟l- Arabiyye, Beyrut, ty.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‟ûd (ö. 516 h.), Meâlimu’t-Tenzîl (Tefsîru’l-Begavî) (thk. Muhammed Abdullah, Osman Cuma, Süley- man Müslim), Dâru Taybe, 2. bs., Riyâd, 1993.
Bekrî, Şeyh Emîn, el-Belagatu’l-Arabiyye fî Sevbihe’l-Cedîd (İlmu’l-Beyân), Dâru‟l-İlm li‟l-Melâyîn, Beyrut, 1995.
Beyânûnî, Abdulmecid, Darbu’l-Emsâl fi’l-Kur’ân Ehdâfuhu’t-Terbeviyye ve Âsâruh, 1. bs., Dâru‟l-Kalem, Dımeşk, 1991.
Beyzavî, Nasırüddin Ebû Said Abdullah b. Ömer (ö. 791 h.), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1988.
Bikâî, Burhaneddin Ebu‟l-Hasan İbrahim Ömer (ö. 885 h.), Nazmu’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s-Suver, 1. bs., Yy., 1969.
Bilgegil, M. Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belagat), Enderun Yay., İst., 1989.
Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256 h.), Sahîhu’l-Buhâri, 2. bs., Çağrı Yay.- Dâru Sahnûn, İst.,-Tunus, 1992.
Bursevî, İsmail Hakkı (ö. 1137 h.), Tenvîru'l-Ezhân min Tefsîri Rûhi'l-Beyân (thk. M. Ali es-Sâbûnî), Dâru'l-Kalem, 1. bs., Beyrut, 1988.
Câhiz, Ebu Osman Amr b. Bahr (ö. 255 h.), Kitâbu’l-Hayavân (thk. Abdusselam Muhammed Harun), 2. bs., Şeriketü Mektebeti ve Matbaati Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, Mısır, ty.
Cündioğlu, Dücane, Anlamın Buharlaşması ve Kur’ân, Kitabevi, 3. bs., İst., 1995. , Kur’ânı Anlama’nın Anlamı, Kitabevi, 4. bs., İst., 1998.
Cürcânî, Abdulkâhir, Kitâbu Esrâri’l-Belâga (thk. Hellmut Ritter), İ.Ü. Yay., İst.
Derveze, M. İzzet (ö. 1984 m.), et-Tefsîru'l-Hadîs (Nüzul Sırasına Göre Kur’ân Tefsiri) (trc. Komisyon), Ekin Yay., 2. bs., 1988.
Dîvânu Ebi't-Tayyib el-Mütenebbî (şerh. el-Vâhidî, thk. Ömer Faruk et-Tabbâ'), Beyrut, ty.
Draz, Muhammed Abdullah, En Mühim Mesaj Kur’ân (trc. Suat Yıldırım), Akçağ, Ank. 1985.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf (ö. 754 h.), el-Bahru’l-Muhît, Dâru‟l-Fikr, Beyrut, 1992.
Ebû Sa‟d, Ahmed, Mu’cemu’t-Terâkîb ve’l-İbârâti’l-Istılâhiyyeti’l-Arabiyye el- Kadîmetu minhâ ve’l-Müvelled, Dâru‟l-İlm li‟l-Melâyîn, Beyrut 1987.
Ebû Ubeyde, Ma'mer b. el-Müsenna et-Teymî (ö. 210 h.), Mecâzu'l-Kur’ân (thk. Muhammed Fuâd Sezgin), Müessesetü'r-Risâle, 2. bs., Beyrut, 1981.
Ebu Zeyd, Nasr Hâmid, İlahi Hitabın Tabiatı (trc. Mehmet Emin Maşalı), Kitâbiyât, Ank., 2001.
Elmalılı, Hak Dini Kur’ân Dili, Eser Neşriyat, İst., ty.
Enbârî, Ebubekir Muhammed b. el-Kâsım (ö. 328 h.), ez-Zâhir fî Meânî Kelimâti’n-Nâs (thk. Hâtem Sâlih ez-Zâmin), 1. bs., Müessesetü‟r- Risâle, Beyrut, 1992.
Eren, Şâdi, Kur’ânda Teşbîh Ve Temsîller, Işık Yay., 1. bs., İst., 2002.
Fadl, Hasan Abbas, el-Belagatü Fünûnuhâ ve Efnânuhâ (İlmu’l-Beyân ve’l-Bedî’), 1. bs., Dâru‟l-Furkân, Amman-Ürdün, 1987.
Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd (ö. 207 h.), Meânî’l-Kur’ân (thk. Abdu‟l- Fettâh İsmail Çelebi), Dâru‟s-Sürûr, Beyrut, ty.
Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakub (ö. 817 h.), el-Kâmûsu’l-Muhît (thk. Mektebetü Tahkîki‟t-Türâs fî Müesseseti‟r-Risâle), 4. bs., Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut, 1994.
Gatâmış, Abdulmecîd, el-Emsâlu’l-Arabiyye, Dirâsetun Târîhiyye Tahlîliyye, Dâru‟l-Fikr, Dımeşk, 1988.
Habenneke, Abdurrahman el-Meydani, el-Emsâlü’l-Kur’âniyye, Dâru‟l-Kalem, Beyrut 1980. , Emsâlü’l-Kur’ân ve Suverün min Edebihi’r-Râfi’, Dâru‟l-Kalem, 2. bs., Dımeşk, 1992.
Halefullah, Muhammed Ahmed, Kur’ân’da Anlatım Sanatı (trc. Şaban Karataş), Ank. Okulu, Ank., 2002.
Hâlidî, Salah Abdülfettah, Nazariyyetü’t-Tasvîr inde Seyyid Kutup, Dâru‟l- Furkân, Ürdün, 1983.
Hâşimî, Ahmed, Cevâhiru’l-Belâga fi’l-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’, 15. bs., Kah- raman Yay., İst., 1984.
Hemazânî, Abdurrahman b. İsâ b. Hammâd (ö. 320 h.), Kitâbu’l-Elfâzi’l- Kitâbiyye (thk. İmîl Bedî‟ Yakub), 1. bs., Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Bey- rut, 1991.
Hîcâzî, Muhammed Mahmud, et-Tefsîru’l-Vâdıh, Dâru‟t-Tefsîr, 10. bs., Kahire, 1992.
Hûlî, Emin, Kur’ân Tefsirinde Yeni Bir Metod (trc. Mevlüt Güngör), Kur‟ân Ki- taplığı, İst., 1995.
İbn Âşûr, Muhammed Tahir, Tefsîru't-Tahrîr ve't-Tenvîr, yy., ty.
İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Gâlib, el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l- Kitâbi’l-Azîz (thk. Abdüsselâm Abdüşşâfi), Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1993.
İbn Düreyd, Ebûbekir Muhammed b. el-Hasan (ö. 321 h.), Kitâbu Cemheretu’l- Luga (thk. Remzi Münir Bağlebekkî), Dâru‟l-İlm li‟l-Melâyîn, 1. bs., Beyrut, 1987.
İbn el-Cevzî, Ebu'l-Ferec Cemaleddin Abdurrahman (ö. 597 h.), Zâdü'l-Mesîr fî İlmi't-Tefsîr (thk. Muhammed b. Abdurrahman), Dâru'l-Fikir, 1. bs., Beyrut, 1987.
İbn el-Mulakkin, Sirâcüddîn Ebu Hafs Ömer (ö. 808 h.), Tefsîru Garîbi'l-Kur’ân (thk. Semir Taha el-Meczûb), Âlemü'l-Kütüp, 1. bs., Beyrut, 1987.
İbn Fâris, Ebu‟l-Hüseyin b. Zekeriyya (ö. 395 h.), Mu’cemu Mekâyîsi’l-Luga (thk. Abdüsselâm Muhammed Harun), Dâru‟l-Cîl, 1. bs., Beyrut, 1991.
İbn Hacer, el-Askalânî (ö. 852 h.), Gurâsü’l-Esâs (thk. Tevfik Muhammed Şâhin), 1. bs., Mektebetu‟l-Vehbe, Kâhire, 1990.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî (ö. 276 h.), Te’vîlu Müşkili’l-Kur’ân, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, 3. bs., Beyrut, 1981.
_______, Tefsîru Garîbi’l-Kur’ân (thk. es-Seyyid Ahmed Sakr), Dâru‟l-Kütübi‟l- İlmiyye, Beyrut, 1978.
İbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem (ö. 711 h.), Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, 3. bs., Beyrût, 1994.
İbn Reşîk, Ebu Ali el-Hasen el-Gayravânî, el-Umde fî Mehâsini’ş-Şi’r ve Âdâbih (thk. Muhammed Gargazân), 1. bs., Dâru‟l-Ma‟rife, Lübnan, 1988.
İbn Sîde, Ebu‟l-Hasan Ali b. İsmail el-Endelüsî (ö. 458 h.), el-Muhassas, Dâru‟l- Kütübi‟l-İmmiyye, Beyrut, ty.
İbrahim el-Yazıcî, el-Lübnânî, Kitâbu Nüc’ati’r-Râid ve Şir’ati’l-Vâlid fî’l- Müterâdif ve’l-Mütevârid, Mecmeu‟l-Maârifi‟l-İsliâmiyye, Lahor, Pakis- tan, ty.
İmîl Bedî‟, Yakub, Mevsuatu Emsâli’l-Arab, Daru‟l-Cîl, Beyrut, 1995.
İzz b. Abdisselâm (ö. 660 h.), Tefsîru'l-Kur’âni'l-Azîm, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrut, 1996. , Mecâzu'l-Kur’ân (thk. M. Mustafa b. el-Hâcc), 1. bs., Trablus, 1992.
Kâsımî, Ali, et-Teâbîru’l-Istılâhiyye ve’s-Siyâkıyye ve Mu’cemun Arabiyyun Lehâ, yer. yy.
Kâsımî, Muhammed Cemâleddin, Mehâsinu’t-Te’vîl, Dâru İhyâi Kütübi‟l- Arabiyye, Kahire, ty.
Kazvinî, el-Hatib, Celâlüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Sa‟düddîn, el-İzâh fî Ulûmi’l-Belâga el-Meânî ve’l-Beyân ve’l-Bedî’, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, ty.
Kocakaplan, İsa, Açıklamalı Edebî Sanatlar, M.E.B. Yay., İst., 1992.
Koçak, Süleyman, Kur’an’da Deyimler (Basılmamış Doktora Tezi), Sos. Bil. Enst., Ank., 1998.
Komisyon (Ali el-Cârim, Mustafa Emîn), el-Belagatü’l-Vâdıha, Dâru‟l-Meârif, Mısır, 1969.
Komisyon (Hafnî Nâsıf, Muhammed Diyâb, Sultan Muhammed, Mustafa Tamûm), Belagat-Arap Edebiyatı Bilgi ve Teorileri (trc. Nusrettin Bolelli), MÜ.İ.F.V. Yay., İst., 1993.
Komisyon (Mahmud İsmail Sînî, Muhtar et-Tâhir Hüseyin, Seyyid Avâd el- Kerim ed-Devş), el-Mu’cemu’s-Siyâkî li’t-Ta’bîrâti’l-Istılâhiyye, Mektebetü Lübnân Nâşirûn, Beyrut, 1996.
Komisyon (Mecmeu‟l-Lugati‟l-Arabiyye), Mu’cemu Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim, 3. bs., İntişâratu Nâsır Hüsrev, Tahrân, 1945.
Komisyon, el-Mu’cemu’l-Arabî el-Esâsî, Larus, yy., ty.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (ö. 671 h.), Muhtasaru Tefsîri Kurtubî (thk. Muhammed Kerim Râcî), 2. bs., Dâru'l-Kütübi'l- Arabî, Beyrut, 1986.
Kutup, Seyyid, Kur’ânda Edebî Tasvir (trc. Süleyman Ateş), Hilal Yay., İt., 1996.
Mahmud Sâfî, el-Cedvel fî İ'râbi'l-Kur’ân ve Sarfihi ve Beyânihi, Dâru'r-Reşîd, 3.bs., Beyrut 1995.
Mâverdî, Ebu‟l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb (ö. 450 h.), en-Nüketu ve’l- Uyûn (thk. Seyyid Abdulmaksûd), Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrût, ty.
Meydânî, Ebu‟l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî, Mecmeu’l-Emsâl (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulmecîd), Dâru‟l- Ma‟rife, Beyrut, ty.
Muhammed Fuâd, Abdulbâkî, Mu'cemu Garîbi’l-Kur’ân Müstahrecen min Sahîhi’l-Buhârî, Dâru‟l-Ma‟rife, 2. bs., Beyrut, ty.
Muhyiddin ed-Dervîş, İ'râbu'l-Kur’âni'l-Kerim ve Beyânuh, Dâru İbn Kesîr, 4. bs., Beyrut, 1994.
Müberrid, Ebu‟l-Abbâs Muhammed b. Yezîd (ö. 285 h.), el-Kâmil fi’l-Luga (thk. Muhammed Ahmed Ed-Dâlî), Müessesetü‟r-Risâle, 2. bs., Beyrut, 1993.
Nesefî, Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd (ö. 701 h.), Medâriku’l-Tenzîl, Dâru‟l- Kalem, 1. bs., Beyrut, 1989.
Nîsâbûrî, Mahmut b. Ebi‟l-Hasan b. el-Hüseyin (ö. 555 h.), Vadhu’l-Bürhân fî Müşkili’l-Kur’ân (thk. Safvân Adnân Dâvûdî), Dâru‟l-Kalem, Dımeşk, 1990.
Pala, İskender, Îcâz ve Kompozisyon, Diyanet Dergisi, c. 29, sy. 4, Ank., 1993.
Râfiî, Mustafa Sâdık, İ’câzu’l-Kur’ân ve’l-Belâgatü’n-Nebeviyye, Dâru‟l-Kitâbi‟l- Arabî, Beyrut 1990.
Râgıb el-İsfehânî (ö. 425 h.), Müfredâtu Elfâzi’l-Kur’ân (thk. Safvân Adnan Dâvûdî), 1. bs., Dâru‟l-Kalem, Dımeşk, 1992.
Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer (ö. 606 h.), et-Tefsîru’l-Kebîr, Dâru‟l- Kutubi‟l-İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1990. , Nihâyetu’l-Îcâz fî Rivâyeti’l-İ’câz (thk. Bekrî Şeyh Emîn), Dâru‟l-İlm li‟l-Melâyîn, 1. bs., Beyrut, 1985.
Seâlebî, Ebû Mansûr Abdulmelik Muhammed b. İsmail (ö. 429 h.), Kitâbu Fıkhi’l-Luga ve Sirri’l-Arabiyye (thk. Fâiz Muhammed, İmil Yakub), 1. bs., Dâru‟l-Kitâbi‟l-Arabî, Beyrut, 1993. , Simâru’l-Kulûb fi’l-Muzâfi ve’l-Mensûb (thk. Muhammed Ebu‟l-Fadl İbrahim), Dâru‟l-Maârif, Kâhire, 1985.
Sekkâkî, Ebû Yakub Yusuf b. Ebû Bekir Muhammed b. Ali (ö. 626 h.), Miftâhu’l-Ulûm (tlk. Naîm Zerzûr), 1. bs., Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Bey- rut, 1987.
Semerkandî, Ebu‟l-Leys Nasr b. Ahmed b. İbrâhim (ö. 375 h.), Tefsîru’s- Semerkandî (thk. Ali Muhammed, Adil Ahmed, Zekeriya Abdulmecîd), Dâru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrût 1993.
Semîn, Ahmed b. Yusuf el-Halebî (ö. 756 h.), Umdetü’l-Huffâz fî Tefsîri Eşrefi’l- Elfâz (tlk. Muhammed ALtuncu), 1. bs., Âlemu‟l-Kütüb, Beyrut, 1993.
Soysal, M. Orhan, Edebî Sanatlar ve Tanınması, MEB Yay., Ank., 1998.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebubekir (ö. 911 h.), Mu’tereku’l-Ekrân fî İ’câzi’l- Kur’ân, Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiye, 1. bs., Beyrut, 1988. , el-İtkân fî Ulûmi'l-Kur’ân (trc. Komisyon), Hikmet Neşriyat, İst., 1987.
Şerîf Mansûr b. Avn el-Abdelî, el-Emsâl fî’l-Kur’âni’l-Kerîm, Âlemu‟l-Ma‟rife, Cidde 1985.
Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed (ö. 1250 h.), Fethu’l-Kadîr: el-Câmi’ Beyne Fenneyi’r-Rivâyeti ve’d-Dirâyeti min İlmi’t-Tefâsîr, 1. bs., Bey- rut, 1995.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr (ö. 310 h.), Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyî'l- Kur’ân, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1992.
Tabersî, Ebu Ali el-Fadl b. el-Hasen (ö. 548 h.), Mecmeu'l-Beyân fî Tefsîri'l- Kur’ân, Dâru Mektebeti'l-Hayât, Beyrut, ty.
Tâhirü‟l-Mevlevî, Edebiyat Lugatı, Enderun Yay., İst., 1984.
Tülücü, Süleyman, "Kur‟ân-ı Kerim'in Nüzul Süresi İçinde Arap İleri Gelenleri ile Edip ve Şairlerin Ona Karşı Tavır ve Taktikleri" (Tebliğler), I. Kur’ân Sempozyumu, Bilgi Vakfı Yay., Ank., 1994.
Vâhidî, Ebu‟l-Hasan Alî b. Ahmed en-Neysâbûrî (ö. 468 h.), el-Vasît fî Tefsîri’l- Kur’ân’il-Mecîd (thk. Adil Ahmed, Alî Muhammed), Dâru‟l-Kütübi‟l- İlmiyye, 1. bs., Beyrût, 1994.
Yahya b. Hamza b. Ali b. İbrahim el-Alevî, Kitâbu’t-Tırâz, Dâru‟l-Kütübi‟l- İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1995.
Zebîdî, Ebûbekir Muhammed b. el-Hasan b. Abdullah el-Endelüsî (ö. 379 h.), Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs (thk. Ali Şeyrî), Dâru‟l-Fikir, Beyrut, 1994.
Zeccâc (ö. 311 h.), Ebû İshâk İbrahim b. es-Sirrî, Meânî’l-Kur’ân (thk. Abdulcelîl Abduh Çelebî), Âlemu‟l-Kutub, 1. bs., Beyrût, 1988.
Zemahşerî, Cârullah Ebû‟l-Kâsım Mahmûd b. Ömer (ö. 538 h.), el-Müstaksâ fi Emsâli’l-Arab, 2. bs., Dâru‟l-Kütübi‟l-İlmiyye, Beyrut, 1996. , el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvîl, 1. bs., Dâru‟l-Fikr, 1977.
Zerzûr, Muhammed Adnân, Ulûmu’l-Kur’ân, el-Mektebü'l-İslâmî, 3. bs., Beyrut, 1991.