HADİS RİVÂYETİNDE İSNADIN BAŞLAMASI YA DA FİTNENİN TARİHİ (İbn Sîrîn'in İsnadla İlgili İfadelerinin Muhtevâsı Üzerine Bir İnceleme)

İbn Sîrîn (ö. 110/728) "Önceleri isnaddan sormazlardı. Ne zaman ki fitne meydana geldi râvîlerinizin isimlerini bize söyleyin demeye başladılar..." ifadesiyle isnadın başlama zamanı ve uygulanış yöntemine yönelik bazı önemli tespitler yapmıştır. Ancak bu tespitlerin ne anlam ifade ettiği üzerinde araştırmacılar arasındaki önemli görüş ayrılıkları dikkati çekmektedir. Bu farklı yaklaşımlar özellikle fitnenin tarihi konusunda belirgin bir hal almaktadır. Bu makalede İbn Sîrîn"in söz konusu tespitleri incelenmiştir. Önce rivâyetin muhtevâsının unsurları tespit edilmiş, ardından önceki çalışmalarda yer almayan bazı rivâyetlerden de hareketle değerlendirmeler yapılmıştır.

The Begining of Isnad in the Hadith Narration or the History of Fitna (A Study on the Content of the Ibn Sîrîn's Statements About Isnad)

With the statement "Previously, Isnad was not asked. But, when there occurred fitna (civil war), people started to require to be told the names of the narrators...", Ibn Sîrîn (d. 110/728) made some important findings about the starting time and method of implementation of isnad. Yet, it is remarkable that there are serious divergences among the researchers about the meanings of these findings. These different approaches have taken shape especially about the history of the fitna. In this article, such findings of İbn Sirin were investigated. First, the elements of the content of the narration were indicated, and then the evaluations were made through the some narrations which did not exist in the previous studies.

PDF

___

Abdurrazzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San"ânî, Tefsîru'l-Kur'an, tahk. Mustafa Müslim Muhammed, Mektebetü"r-Ruşd, Riyad, 1989.
Ahmed b. Hanbel, Kitabu'l-Ilel ve Ma'rifetü'r-Ricâl, tahk. Vasiyyullah b. Muhammed Abbâs, Beyrut, 1988.
Aşıkkutlu, Emin, Hadiste Rical Tenkidi, İFAV Yay., İstanbul, 1997.
Bağcı, H. Musa, Hadis Tarihi, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2009.
Cihan, Sadık, Uydurma Hadislerin DoğuGu ve Sosyo-Politik Olaylarla Glgisi, Etüt Yay., Samsun, 1997.
Çağırıcı, Mustafa, "Fitne", DGA, XIII, 156-159.
Çelik, Ali, Hz. Peygamber'in Hadislerinde Fitne Kavramı, Çağlayan Yay. İzmir, 1996.
, "Hz. Peygamber"in Hadislerinde Fitne Kavramı ve Sebepleri", Diyanet Glmî Dergi, Ankara, 1989, cilt: XXV, sayı: 2, s. 109-117.
, Kavram ve Mâhiyet Olarak Sünnet ve Bid'at, Beyan Yay., İstanbul, 1997.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş"as es-Sicistânî, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
Ebû Hanife, Nu"man b. Sâbit, el-Fıkhu'l-Ebsât, (Gmam-ı Azam'ın BeG Eseri içerisinde), İFAV. Yay., İstanbul, 2002, 3. baskı.
Ebû Nuaym el-Isfahânî, Ahmed b. Abdillah, Hılyetü'l-Evliyâ ve Tabakâtu'l-Asfiyâ, Dâru"lKütübi"l-Arabî, Beyrut, h. 1405, 4. baskı.
, Ma'rifetü's-Sahâbe, tahk. Adil b. Yusuf el-Garâzî, Riyad, 1988.
Ebu"l-Hasen el-Eş"arî, Makâlâtü'l-Gslâmiyyîn ve Ghtilafu'l-Musallîn, tahk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, el-Mektebetü"l-Asrıyye, Beyrut, tsz.
ed-Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, es-Sünen, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
el-A"zamî, Muhammed Mustafa, Glk Devir Hadis Edebiyatı, çev. Hulusi Yavuz, İz Yay., İstanbul, 1993.
, Gslâm Fıkhı ve Sünnet - Oryantalist J. Schacht'a EleGtiri-, çev. Mustafa Ertürk, İz Yay., İstanbul, 1996.
el-Âlûsî, Mahmûd Şihâbuddîn, Rûhu'l-Maânî fi Tefsîri'l-Kur'ani'l-Azîm ve's-Seb'ıl-Mesânî, Dâru İhyâi"t-Türâsi"l-Arabî, Beyrut, tsz.
el-Bâcî, Ebu"l-Velîd, Süleyman b. Halef, et-Ta'dîl ve't-Tecrîh, tahk. Ebû Lubâbe Huseyn, Riyad, 1986.
el-Berbehârî, Ebû Muhammed el-Hasen, gerhu's-Sünne, tahk. Hâlid b. Kâsım, Riyad, 2000.
el-Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr, Kitabu'l-Osmaniyye, tahk. Abdüsselam Muhammed Harun, Mektebetü"l-Cîl, Beyrut, 1991.
el-Cûzcânî, Ebû İshak İbrahim b. Ya"kûb, Ahvâlu'r-Ricâl, tahk. Subhî es-Semerrâî, Muessesetü"r-Risâle, Beyrut, h. 1405.
Ertürk, Mustafa, Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği), Ankara, 2005.
Esen, Muammer, ,,Ehl-i Sünnet' Kavramın OluGum ve GeliGim Süreci, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2009.
el-Felâte, Ömer b. Hasan Osman, el-Vad' fi'l-Hadis, Muessesetü Menâhili'l-Irfan, Beyrut, 1981.
el-Fesevî, Ebû Yûsuf Ya"kûb b. Süfyân, el-Ma'rife ve't-Târîh, haşiye: Halil el-Mansûr, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmiyye, Beyrut, 1999.
el-Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah, Ma'rifetu Ulûmi'l-Hadîs, tahk., es-Seyyid Muazzam Huseyn, Kahire, tsz.
el-Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, el-Câmî' li Ahlâki'r-Râvî ve Âdâbi's-Sâmî, tahk. Muhammed Accâc el-Hatîb, Muessesetü"r-Risâle, Beyrut, tsz.
, el-Kifâye fî Glmi'r-Rivâye, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmiyye, Beyrut, 1988.
, Târihu Bağdad, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmiyye, Beyrut, tsz.
Fığlalı, Ethem Rûhi, Günümüz Gslam Mezhepleri, İzmir İlahiyat Vakfı Yay., İzmir, 2008.
Güner, Osman, "Haberin Kaynağına Ulaşmada İsnadın Rolü", OMÜGFD, Samsun, 1999, sayı: XI, s. 55-77.
Halîfe bin Hayyât, Ebû Amr eş-Şeybânî, Kitâbu't-Tabakât, tahk. Ekrem Ziya el-Umerî, Dâru Taybe, Riyad, 1982, 2.baskı.
Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye, Kitâbu'l-Grcâ', tahk. ve neşr., Josef Van Ess, Arabica, Brill, Leiden, 1974, XXI, s. 20-25.
Hatiboğlu, M. Said Hz. Peygamber'in vefâtından Emevilerin Sonuna Kadar -Siyâsi-Gctimâî Hadiselerle Hadis Münasebeti, Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, Ankara, 1967.
, Gslâmî Tenkid Zihniyeti, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1962.
İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemaluddin Yusuf b. Abdillah el-Kurtubî, Câmiu Beyâni'l-Ilm ve Fadlih, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmiyye, Beyrut, tsz.
İbn Adiy, Abdullah b. Abdillah el-Curcânî, el-Kâmil fî Duafâi'r-Ricâl, tahk. Yahyâ Muhtâr Gazâvî, Beyrut, 1988, 3. baskı.
İbn Battâl, Ebu"l-Hasen el-Bekrî el-Kurtûbî, gerhu Sahîhi'l-Buhârî, tahk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrahim, Mektebetü"r-Ruşd, Riyad, 2003, 2. baskı.
İbn Cemâa, Muhammed b. İbrahim, Îdâhu'd-Delîl fî Kat'ı Huceci Ehli't-Ta'tîl, tahk. Vehbî Süleymân el-Elbânî, byy., 1990.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman er-Râzî, Kitâbu'l-Cerh ve't-Ta'dîl, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmiyye, Beyrut, 1952.
İbn Ebî Ya"lâ, Tabakâtu'l-Hanâbile, tahk. Abdurrahman b. Süleyman, Riyad, 2005.
İbn Ebi"l-Hadîd, gerhu Nehci'l-Belâga, Dâru"l-Fikr, Beyrut, 1954.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali, el-Gsâbe fi Temyîzi's-Sahâbe, tahk., Ali Muhammed el-Bacâvî, Dâru"l-Cîl, Beyrut, tsz.
, Lisânu'l-Mîzân, tahk. Abdulfettah Ebû Gudde, Mektebetü"l-Matbûâti"l-İslamiyye, Beyrut, 2002. , Tehzîbu't-Tehzîb, Dâru"l-Fikr, Beyrut, 1984.
İbn Hıbbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim et-Teymî, Kitâbu'l-Mecrûhîn mine'lMuhaddisîn ve'd-Duafâi ve'l-Metrûkîn, tahk. Mahmûd İbrahim, Daru"l-Ma"rife, Beyrut, 1992.
, es-Sikât, tahk. es-Seyyid Şerafuddîn Ahmed, Dâru"l-Fikr, Beyrut, 1975.
İbn Kesîr, Ebu"l-Fidâ, Imâdüddîn İsmâîl b. Ömer, el-Bidâye ve'n-Nihâye, tahk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Hicr li't-Tıbâa ve'n-Neşr, Cize, 1998.
İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Muhammed b. Mukerrem, Lisânu'l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, 1990.
İbn Sa"d, Ebû Abdillâh Muhammed, et-Tabakâtü'l-Kübrâ, Beyrut, tsz.
İbn Şebbe, Ebû Zeyd Ömer b. Şebbe, Tarihü'l-Medineti'l-Münevvere, tahk. Fehim Muhammed Şeltut, Dâru"l-İsfahani, Cidde, 1973.
İbn Teymiyye, Ebu'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdilhalim, el-Muntekâ min Minhâci'lG'tidal fî Nakdi Kelami Ehli'r-Rufz ve'l-G'tizal (Muhtasaru Minhâci's-Sünne), İhtisar: Ebû Abdillah Ahmed b. Osman ez-Zehebî, tahk. Muhibbuddîn el-Hatîb, İdaretü'lBuhusi'l-Ilmiyye, Riyad, 1992, 3. baskı.
İbnu"l-Cevzî, Ebu"l-Ferec Abdurrahman bin Ali, Sîretü ve Menâkıbu Ömer b. Abdilazîz, tahk. Naîm Zerzûr, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmiyye, Beyrut, 1984.
, Kitâbu'l-Mevdûât, tahk. Abdurrahman Muhammed Osman, Medine, 1966.
İbnu'l-Esîr, Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezerî, Üsdü'l-Ğâbe fi Ma'rifeti's-Sahâbe, Kahire, 1970.
Juynboll, G.H.A., "Fitne ve Bid"at Kavramlarının Tarihlenmesine Dair", Oryantalistik Hadis AraGtırmaları- Makaleler çev. Mustafa Ertürk, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001, s. 59-69.
, Hadis Tarihinin Yeniden GnGası, çev. Salih Özer, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2002.
, "İslâm"da İlk Büyük Siyasî Fitnenin Tarihi", Oryantalistik Hadis AraGtırmaları- Makaleler, çev. Mustafa Ertürk, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2001, s. 39-58.
Kandemir, M. Yaşar, "Şa"bî", DGA, İstanbul, 2010, XXXVIII, 217-218.
Karataş, Mustafa, "Hadislerde İsnad Sistemi", Diyanet Glmi Dergi, DİB. Yay. Ankara, 2003, c: XXXIX, sayı: 4, s. 71-84
Kırbaşoğlu, M. Hayri, "Bir Panaroma: Geçmişten Geleceğe Ehl-i Sünnet", Gslâmiyât, c: VIII, sayı: 3, Ankara, 2005, s. 69-80.
, "Ehlu"s-Sunne" Kavramı Üzerine Yeni Bazı Mülahazalar", Gslâmî AraGtırmalar, c: I, sayı: 1, 1986, s. 71-79.
Kızıl, Fatma, Oryantalistlerin Hadislerin MenGeini Tespite Yönelik Yöntemleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, UÜSBE, Bursa, 2005.
Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDV Yay., Ankara, 1967.
, "İbn Şihab ez-Zührî", AÜGFD, Ankara, 1976, c: XXI, s. 51-84.
, "İslam Hadisinde İsnad ve Hadis Ravîlerinin Cerhi", AÜGFD, Ankara, 1961, c: XI, s. 47-57.
, "Mevzû Hadislerin Zuhuru", AÜGFD, Ankara, 1967, c: XV, s. 57-68.
Kutlu, Sönmez, "İlk Mürciî Metinler ve Kitabü"l-İrca", AÜGFD, Ankara, 1997, c: XXXVII, s. 321-322.
Kutluay, Yaşar, Tarihte ve Günümüzde Gslâm Mezhebleri, Pınar Yay. İstanbul, 2003.
Kuzudişli, Bekir, "Hadis Araştırmalarında Oryantalist Gelenek ve Motzki", Gsnad ve Metin Bağlamında Hadis Tarihlendirme Metotları (Harald Motzki), çev. Bekir Kuzudişli, İz Yay., İstanbul, 2011.
, Hadis Tarihi (Yayınlanmamış Kitap Çalışması).
Ma"mer b. Râşid, el-Câmi (Abdurrazzâk"ın Musannef"inin sonunda), tahk. Habîburrahman el-A"zamî, el-Mektebu"l-İslâmî, Beyrut, tsz.
Mâlik b. Enes, el-Muvatta, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
el-Mizzî, Yûsuf b. Abdirrahman, Tehzîbu'l-Kemâl, tahk. Beşşâr Avvâd Ma"rûf, Muessesetü"r-Risâle, Beyrut, 1980.
Motzki, Harald, Batıda Hadis ÇalıGmalarının Tarihi Seyri, çev. Bülent Uçar, Hadisevi Yay., İstanbul, 2006.
Müslim, Ebu"l-Huseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu's-Sahîh, Çağrı Yay., İstanbul, 1992.
Öz, Mustafa, BaGlangıçtan Günümüze Gslâm Mezhepleri Tarihi, Ensar Yay. İstanbul, 2011.
Özer, Salih, "G. H. A. Juynboll ve İsnad Analiz Yöntemleri", Gsnad Analiz Yöntemleri (Derleme ve Çeviri), Ankara Okulu Yay. Ankara, 2005.
Özler, Mevlüt, Tarihsel Bir Adlandırmanın Tahlili -Ehl-i Sünnet- Ehl-i Bid'at-, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2010.
Özsoy, Abdulvahap, Hicrî I. Yüzyıl Hadîs Tenkîd Kriterleri Ve Glgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, EAÜSBE, Erzurum, 2011.
Polat, Salahattin, "İsnad"ın Menşei ve Hadiste Kullanımının Tarihi Seyri Üzerinde Tartışmalar", Hadis AraGtırmaları, İnsan Yay., İstanbul, tsz.
er-Râmehürmuzî, Hasan b. Abdirrahman, el-Muhaddisü'l-Fâsıl beyne'r-Râvî ve'l-Vâî, tahk. M. Accâc el-Hatîb, byy., 1984, 3. baskı.
Robson, James, "The Isnad in Muslim Tradition", Transactions of the Glasgow University Oriental Society, Glasgow, 1953-1954, XV, s. 15-26.
es-Sa"lebî, Ebû İshak Ahmed b. İbrahim, el-KeGf ve'l-Beyân fî Tefsîri'l-Kur'an (Tefsîru'sSa'lebî), tahk. Ebû Muhammed b. Aşur, Dâru İhyâi"t-Türâsi"l-Arabî, Beyrut, 2002.
Schacht, Joseph, The Origins of Muhammadan Jurisprudence, Oxford University Press, London, 1975.
Sezgin, Fuad, Buhârî'nin Kaynakları, Kitâbiyât Yay., Ankara, 2000.
eş-Şâtıbî, Ebû İshak, el-G'tisâm, el-Mektebetü"t-Ticâriyyetü"l-Kübrâ, Mısır, tsz.
et-Taberânî, Ebu"l-Kâsım b. Süleyman b. Ahmed, el-Mu'cemu'l-Kebîr, tahk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî, Mektebetü"l-Ulûm ve"l-Hikem, Bağdat, 1985, 2. baskı.
et-Taberî, Muhammed b. Cerîr, Câmiu'l-Beyân an Te'vîli Âyi'l-Kur'ân, tahk. Ahmed Muhammed Şâkir, Muessesetü"r-Risâle, Beyrut, 2000.
, Târihu't-Taberî, tahk. Muhammed Ebu"l-Fadl İbrahim, Beyrut, tsz.
Tekineş, Ayhan, Geleneğin Altın Zinciri-Gsnad-, Ensar Yay., İstanbul, 2006.
et-Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa, el-Ilel (es-Sünen"in içerisinde), İstanbul, 1992.
Uğur, Mücteba, "Ebû Mes"ûd el-Bedrî", DGA, İstanbul, 1994, X, 187.
el-Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammad, ed-Duafâu'l-Kebîr, tahk. Abdulmu"tî Emin Kal"acî, Dâru"l-Kütübi"l-Ilmıyye, Beyrut, 1984.
Ulu, Arif, "Önceleri İsnaddan Sormazlardı..." Rivâyetinin Senedi Üzerine Bir İnceleme", EAÜGFD, Erzurum, 2011, sayı: XXXVI, s. 19-47.
Umerî, Ekrem Ziya, Hadis Tarihi, çev. İsmail Kaya, Esrâ Yay., Konya, 1990.
Ünal, Yavuz, Hadisin DoğuG ve GeliGim Tarihine Yeniden BakıG, Ensar Yay., İstanbul, 2010, 2. baskı.
Van Ess, Josef, "Das Kitâb al-Irgâ" des Hasan b. Muhammed b. al-Hanafiyya" Arabica, Brill, Leiden, 1974, XXI/I, s. 20-52.
, "İslam Kelamının Başlangıcı", çev. Şaban Ali Düzgün, AÜGFD, Ankara, 2000, c: XLI, s. 399-423.
Yahyâ b. Maîn, et-Târîh (Abbâs b. Muhammed ed-Dûrî rivâyeti), tahk. Ahmed Nur Seyf, Mekke, 1979.
Yavuz, Yusuf Şevki, "Ehl-i Bid"at", DGA, İstanbul, 1994, X, 501-505.
Yıldırım, Enbiya, "Hadis Uydurma Faaliyetinin Ortaya Çıkışı", Hadis Problemleri, Rağbet Yay., İstanbul, 2007, 3. baskı.
Yiğit, İsmâîl, "Muhtâr es-Sakafî", DGA, İstanbul, XXXI, 54-55.
Yücel, Ahmet, Hadis Tarihi, İFAV. Yay., İstanbul, 2011.
, "İbn Sîrîn", DGA, İstanbul, 1999, XX, 358-359.
ez-Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mîzânu'l-G'tidâl fî Nakdi'r-Ricâl, tahk. Ali Muhammed el-Bacâvî, Dâru"l-Ma"rife, Beyrut, tsz.
, Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, tahk. Şuayb el-Arnaut, Muessesetü"r-Risâle, Beyrut, 1983.
, Târîhu'l-Gslâm Vefeyâtü'l-MeGâhir ve'l-A'lâm, tahk. Ömer Abdüsselam Tedmurî, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, Beyrut, 1991.
, Tezkiratü'l-Huffâz, Dâiratu"l-Maârifi"l-Osmâniyye, Haydarâbad, 1955.